του Μάνου Λασκαράκη
Η λεγόμενη «άνοδος της ακροδεξιάς» σε Ελλάδα και Ευρώπη την περασμένη δεκαετία, ήταν ουσιαστικά μια «έκφραση» της ακροδεξιάς, μια κοινοβουλευτική της αποτύπωση. Οι ακροδεξιές απόψεις μάλλον υποβόσκανε αλλά δεν έβρισκαν την αφορμή να αναζητήσουν νωρίτερα ταύτιση στην κάλπη.
Θα επιχειρήσω με κάθε επιφύλαξη έναν διαχωρισμό : την ακροδεξιάς ψήφου από το «ακροδεξιό αίσθημα». Το πρώτο αποτυπώνεται εκλογικά ή δημοσκοπικά, άρα και μυστικά. Το δεύτερο φανερά και δημόσια, μέσα από το διάλογο, από παρέες φίλων και τα social media, μέχρι και τα τηλεοπτικά πάνελ. Δεν σε στιγματίζει όμως, αν οι κομματικές σου προτιμήσεις είναι πιο… mainstream. Μέχρι που ήρθε η Χ.Α.
Η οικονομική κρίση έγινε η αφορμή ώστε η αναζήτηση των ιθύνοντων που μας οδήγησαν στο χείλος της χρεωκοπίας, να γίνει συνάμα αναζήτηση «εναλλακτικών» λύσεων στην κάλπη. Η έξαρση του μεταναστευτικού – προσφυγικού και η θέση της Ελλάδος στον πυρήνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης έγιναν το εφαλτήριο για να γεννηθούν εκλαϊκευμένες και εύπεπτες ερμηνείες για όλα τα κακά της μοίρας μας. Οι «εισβολείς» μετανάστες και οι «τοκογλύφοι» Ευρωπαίοι, ακούγονταν ως βολικές θεωρίες, που δεν απαιτούσαν γνώση – οικονομική, πολιτική ή γεωπολιτική. Ο ανθρώπινος νους είναι έτσι φτιαγμένος για να αποφεύγει την περιττή κούραση. Μια εύκολη απάντηση του κάθεται «γάντι» για να ξεκολλήσει από αυτές τις έννοιες και να ασχοληθεί με το σοβαρότερο πρόβλημα της προσωπικής του επιβίωσης. Και πώς να τον αδικήσεις..;
Πολλά κόμματα που αναδύθηκαν μέσα στην κρίση κατέφυγαν στη διάδοση και υιοθέτηση αυτών των θεωριών για να προσελκύσουν τους ψηφοφόρους, με αποθέωση τους ψεκασμούς των ΑΝΕΛ… Η Χ.Α. όμως, (αν και κατεξοχήν κόμμα των διακρίσεων) σε ένα πράγμα μόνο δεν έκανε διακρίσεις. Υιοθέτησε όλες τις θεωρίες. Τόσο των συνομωσιών, όσο και των κινημάτων. Κάθε τι ξενόφοβο και συνάμα κάθε τι «φιλολαϊκό». Ένα συνονθύλευμα μισανθρωπίας και «φιλανθρωπίας». Μίσος απέναντι σε οτιδήποτε ξένο ή αλλοδαπό (ανθρωπολογικά ή θεσμικά) και «συμπόνιας» απέναντι στα «θύματα της πλουτοκρατίας» και της «νέας τάξης πραγμάτων».
Μια «ντουμπλ φας» ρητορεία που φοριόταν και από ψηφοφόρους που ξέφευγαν από τα όρια του «ακροδεξιού αισθήματος» με ένα όμως κοινό παρονομαστή. Έλλειψη κριτικής σκέψης και ευάλωτους σε «λύσεις απόδρασης» από την καθημερινότητα.
Τα αποτελέσματα είναι γνωστά σε όλους. Ένα τραγικό κεφάλαιο της Ιστορίας που έκλεισε με την πρόσφατη απόφαση της Δικαιοσύνης. Ενώ όμως η πλειοψηφία των συμπολιτών μας, καλωσόρισε την καταδικαστική απόφαση, δε φαίνεται να συμφωνεί για τα αίτια του κακού. Πώς φτάσαμε εδώ, αλλά και τι τι μέλλει γενέσθαι.
Κάτω από την σκιά της οικονομικής κρίσης και της ανόδου της Χ.Α. ήρθε στην επιφάνεια από μερίδα του πολιτικού κόσμου η άποψη που αποδίδει τη γέννηση του φασισμού στον καπιταλισμό. Τι λέει όμως η Ιστορία; Η γέννηση του καπιταλισμού χρονολογείται στην εποχή της αναγέννησης, στα μέσα του 15ου αιώνα, στην πόλη της Φλωρεντίας, όταν Κόζιμο ο πρεσβύτερος από τον Οίκο των Μεδίκων κατάφερε να χτίσει μια διεθνή τραπεζική αυτοκρατορία. Πέρασε σχεδόν μισή χιλιετία μέχρι την γέννηση του φασισμού, αρχές του 20ου αιώνα. Εκτός και αν πιστεύετε πως ο καπιταλισμός εγκυμονούσε για πεντακόσια χρόνια το φασισμό, αξίζει να δούμε τι μεσολάβησε: Ο 19ος αιώνας των μεγάλων αλλαγών, της βιομηχανικής επανάστασης που άλλαξε συλλήβδην τον κόσμο. Και προηγήθηκε η μητέρα της βιομηχανικής επανάστασης, ο Διαφωτισμός, που με αφετηρία την Ένδοξη Επανάσταση στην Αγγλία το 1688 έφτασε στην Γαλλική Επανάσταση και γέννησε την αστική τάξη των διεκδικήσεων, της δημοκρατίας, της καινοτομίας και της ευημερίας.
Καπιταλισμός, φιλελευθερισμός, κομμουνισμός, φασισμός και σοσιαλδημοκρατία είναι όλα εξελικτικά προϊόντα της σύγχρονης πολιτικοοικονομικής σκέψης. Κάποια τα απέβαλε ή τα παραμέρισε η Ιστορία. Κάποια επιβίωσαν και σήμερα ακόμα εξελίσσονται. Προφανώς δεν γεννήθηκαν ανεξάρτητα και είχαν μια αλληλουχία αιτίας και αιτιατού. Αλλά ακόμα και αν τα βάλουμε σε μια άρτια σειρά τι γίνεται με την απόδοση ευθυνών; Ποια είναι η αιτία γέννησης του φασισμού; Υπάρχει και η άλλη άποψη πως ο φασισμός, αποκαλούμενος από πολλούς ως «εθνικοσοσιαλισμός», ένα μόρφωμα που γεννήθηκε έχοντας σαν βάση το σοσιαλισμό, ως ένα αντίπαλο δέος στην εξάπλωση του κομμουνισμού μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση.
Οι σωστές απαντήσεις προϋποθέτουν τα σωστά ρωτήματα. Και η αναζήτηση ευθυνών πάνω σε αυτή τη βάση είναι προβληματική. Διότι αν για οτιδήποτε τοξικό γεννιέται γύρω μας, λόγω της αλληλουχίας των γεγονότων, πρέπει να ενοχοποιούμε όσα προηγήθηκαν, τότε τέσσερα προβλήματα θα αντιμετωπίσουμε. 1ον, η αλληλουχία θα μας πάει τόσο πίσω ώστε να κατηγορήσουμε τον πρώτο καλλιεργητή της γης πριν από δέκα χιλιάδας χρόνια που έγινε η αιτία να δημιουργηθεί ο πρώτος εργοδότης και ο πρώτος εργάτης. 2ον, το κατηγορητήριο ενδέχεται να αγγίξει υγιή πρόσωπα ή θεσμούς, όπως τον Διαφωτισμό ή την Αναγέννηση. 3ον, η δικαιοσύνη και τα δικαστήρια με αυτή τη «λογική» καθίστανται περιττά, αφού για κάθε έγκλημα μεταβιβάζεται η ευθύνη στο μακρινό παρελθόν. Και 4ον, δίνει το έναυσμα να δημιουργούνται φαύλοι κύκλοι βίας, αφού ο οποιοσδήποτε θα διαπράττει εγκλήματα και θα αποποιείται των ευθυνών του.
Ο Ιστορικός Yuval Noah Harrari στο βιβλίο του «Μια σύντομη ιστορία του ανθρώπου», ξεχωρίζει τις σύγχρονες πολιτικές θεωρίες ως τρεις και τις παρομοιάζει με νέες «θρησκείες». Σε αντίθεση με την προ-νεωτερική εποχή όπου μας κυβερνούσαν «ελέω Θεού αυτοκράτορες», οι νέες «ανθρωπιστικές θρησκείες», όπως τις αποκαλεί, δεν εκπορεύονται από τον θεό, αλλά έχουν επίκεντρο τον άνθρωπο. Προσοχή, αυτό δεν συνεπάγεται αναγκαστικά ότι έχουν θετικό πρόσημο. Υπάρχει λοιπόν, ο «φιλελεύθερος ανθρωπισμός», που επιδιώκει τη μεγαλύτερη δυνατή ελευθερία για τα άτομα, ο «σοσιαλιστικός ανθρωπισμός» που επιδιώκει την ισότητα ανάμεσα σε όλους τους ανθρώπους και, τέλος, ο «εξελικτικός ανθρωπισμός», διασημότεροι εκπρόσωποι του οποίου ήταν οι Ναζί. Φιλοδοξία τους ήταν να προστατεύσουν την ανθρωπότητα από τον εκφυλισμό και να την εξελίξουν στον υπεράνθρωπο, επιλέγοντας ως ανώτερη την άρια φυλή και κατατάσσοντας ως κατώτερους τους Εβραίους, τους μαύρους και τους ομοφυλόφιλους. Αυτή ήταν προφανώς μια άκρως παρανοϊκή και αντιεπιστημονική παράφραση της Θεωρίας της Εξέλιξης που επιχειρούσε να αντικαταστήσει τη Φυσική Επιλογή, με το χέρι ενός παράφρονα. Αλλοίμονό μας βέβαια, αν κατηγορήσουμε τον Δαρβίνο για τη γέννηση του Ναζισμού, και, αλλοίμονό μας, αν δεν διδάσκουμε στα σχολεία τη Θεωρία της Εξέλιξης που άλλαξε και διαμόρφωσε τη νεωτερική σκέψη και μας χρίζει όλους «αδέρφια» με κοινούς προγόνους.
Αν θέλουμε τη Χ.Α στη φυλακή πρέπει να υπάρχει ανεξάρτητη δικαιοσύνη και όχι λαϊκά δικαστήρια. Δικαιοσύνη που δικάζει εξετάζοντας τα σημερινά γεγονότα, και όχι επιδιώκοντας αντιστρέψει το ρου της Ιστορίας. Να δικάζει πρόσωπα με ονοματεπώνυμο και όχι να στέλνει «μηνήσεις» στο μη αναστρέψιμο παρελθόν
Οι οικονομικές κρίσεις της νεωτερικής εποχής, ασφαλώς και μπορούν να αποδοθούν στην παγκοσμιοποιημένη οικονομία της αγοράς. Ας συνυπολογίσουμε όμως, ότι κατά την ίδια περίοδο, από τον 19ο αιώνα μέχρι σήμερα, στο πλαίσιο της ελεύθερης αγοράς, έχει παρατηρηθεί εντυπωσιακή αύξηση της ανθρώπινης ευημερίας, ενώ η παγκοσμιοποίηση βοήθησε στην καταπολέμηση της ακραίας φτώχιας. Θύτης λοιπόν ή σύμμαχος ο καπιταλισμός; Προφανώς και τα δύο.
Μετά την ραγδαίας άνοδο της ακροδεξιάς στην Γηραιά Ήπειρο, ακούγονται φωνές που λένε πως η Ευρώπη πρέπει να αλλάξει δρόμο. Άλλες πως πρέπει να αποκτήσει πιο ξεκάθαρο και ισχυρό δρόμο. Οι περισσότεροι, αν όχι όλοι, θα συμφωνήσουμε σε ένα από τα δύο. Ποιοι είναι όμως οι πιθανοί δρόμοι; Δεν είναι πολλοί.
Ας μελετήσουμε το δρόμο που προτείνει η ακροδεξιά: Περισσότερα και κλειστά σύνορα, λογιότερο ανοιχτή Ευρώπη. Καραμπινάτους «πατριώτες», καθόλου μετανάστες. Περισσότερα έθνη, λιγότερη διεθνοποίηση, περισσότερη εσωστρέφεια, λιγότερη αλληλεγγύη. Και όσον αφορά στην ακροδεξιά του Βορά, λιγότερη βοήθεια προς το Νότο. Ποια είναι η απλούστατη ερμηνεία αυτών των αιτημάτων;
Ότι οι ακροδεξιοί είναι ξενοφοβικοί και εσωστρεφείς. Τόσο απέναντι στο άτομο που θα διέλθει τα σύνορά τους, αλλά εξίσου και σε εισαγόμενες ιδέες, κουλτούρες και θεσμούς. Και γιατί ύψωσαν ξαφνικά φωνή οι ακροδεξιοί; Γιατί ζούνε σε μια Ευρώπη που έχει πιο ανοιχτά σύνορα από αυτά που θέλουν, που υποδέχεται περισσότερους πρόσφυγες, είναι πιο διεθνιστική και πιο αλληλέγγυα από αυτή που θέλουν. Αναλογιστείτε πόσο τρομάζει το όραμα ενός Ομοσπονδιακού Ευρωπαϊκού Κράτους με ανοιχτά σύνορα, έναν ξενοφοβικό εθνικιστή. Η ακροδεξιά γίνεται το καταφύγιό του.
Είναι η Ευρώπη σήμερα αυτή που οι υπόλοιποι επιθυμούμε και στοχεύουμε να γίνει. Όχι, δεν είναι ακόμα! Αλλά είναι σίγουρα πολύ καλύτερη από εκείνη που ονειρεύονται η ακροδεξιοί! Και το να σκεπτόμαστε να αλλάξουμε την Ευρώπη επειδή ανέβηκε η ακροδεξιά, είναι σαν να τους κάνουμε το χατίρι. Όταν τοξικές ομάδες ανθρώπων βγαίνουν στους δρόμους και διαμαρτύρονται, είναι γιατί (παρόλα τα λάθη μας) προοδεύουμε και δεν θα οπισθοδρομήσουμε για χάρη τους. Όταν υγιή κινήματα βγαίνουν στο δρόμο, τότε μόνο προβληματιζόμαστε και κινούμε τα νήματα των αλλαγών. Τους άλλους τους αφήνουμε στο χαβά τους και, αν κριθεί απαραίτητο, τους αναλαμβάνει ο νόμος, τα δικαστήρια και τα σωφρονιστικά ιδρύματα. Ο δρόμος προς ένα καλύτερο κόσμο με λιγότερο φασισμό, είναι προς την αντίθετη κατεύθυνση.
