Ψυχολογία – Στις μέρες του covid 19

Η υγεία, όπως αυτή ορίζεται από το Χάρτη του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, είναι η κατάσταση πλήρους φυσικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας και όχι απλώς η απουσία αρρώστιας ή αναπηρίας (W.H.O., 1946). Αντίστοιχα, η ψυχική υγεία δε συνίσταται μόνο στην απουσία ψυχικής διαταραχής. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, η ψυχική υγεία είναι μια κατάσταση ευεξίας κατά την οποία το άτομο συνειδητοποιεί τις δυνατότητές του,  καταφέρνει να διαχειρίζεται τις συνήθεις στρεσογόνες καταστάσεις της ζωής,  μπορεί να εργάζεται παραγωγικά και εποικοδομητικά και είναι ικανό να κοινωνικοποιείται και να συνεισφέρει στην κοινωνία.Φαίνεται σε αυτές τις μέρες κρίσης, που ορίζονται από τα ολοένα και πιο αυστηρά μέτρα με αφορμή την προστασία μας από τον νέο κορωνοϊό Covid-19,  αρκετές από τις παραπάνω προϋποθέσεις να μας αφαιρούνται αναπάντεχα και βίαια, χωρίς τη δυνατότητα επιλογής. Τις τελευταίες μέρες όλοι καλούμαστε να υποστούμε αλλαγές στην καθημερινότητά μας, οι οποίες πυροδοτούν αναπάντεχες αλλαγές στον τρόπο ζωής όπως τον γνωρίζαμε μέχρι τώρα καθώς και να στερηθούμε πράγματα και καταστάσεις μέχρι τώρα δεδομένες για την πλειοψηφία. Η αίσθηση της αβεβαιότητας είναι έντονη μιας και δεν μπορούμε να προβλέψουμε το πώς θα πάνε τα πράγματα και έτσι για πολλούς από μας το στρες πανικού είναι μια άμεση αλλά και καταστροφική συνέπεια. Πολλοί από μας βιώνουμε σοκ, αβεβαιότητα, πανικό, φόβο, στρες, άγχος, σύγχυση ίσως θυμό, απελπισία, απόγνωση καθώς αυτό που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε μοιάζει με αόρατη απειλή που μας επιτίθεται από παντού. Καλούμαστε να απομακρυνθούμε από τους αγαπημένους μας ανθρώπους, να σταματήσουμε να συναντιόμαστε, να αγγιζόμαστε, να αγκαλιαζόμαστε, να έρθουμε κοντά για να πούμε τα νέα μας, να πιούμε ένα καφέ. Ξαφνικά στο δρόμο οι άνθρωποι κυκλοφορούν με μάσκες και γάντια και πιάνουμε τον εαυτό μας ασυναίσθητα να απομακρυνόμαστε από τους λίγους περαστικούς που τυχόν συναντάμε στο δρόμο. Η αποξένωση και η απομάκρυνση από την απαραίτητη ανθρώπινη επαφή, σαν ξαφνικά να είναι επιβεβλημένη. Η ευθύνη που καλούμαστε να «σηκώσουμε», για να προστατέψουμε, να φροντίσουμε τους συνανθρώπους μας, μοιάζει στον αντίποδα με όσα ξέραμε μέχρι σήμερα, να είναι το να παίρνουμε απόσταση από αυτούς.

Οι συνέπειες του στρες πανικού που ευδοκιμεί κάτω από αυτές τις συνθήκες έντονου φόβου και αβεβαιότητας μπορούν επίσης να κοστίσουν ζωές καθώς και να πυροδοτήσουν την έναρξη ψυχικών διαταραχών.  Το άγχος συμβάλλει σημαντικά στις ψυχοκοινωνικές και φυσικές παθολογικές καταστάσεις στον άνθρωπο. Η βέλτιστη βασική δραστηριότητα και η ανταπόκριση του συστήματος άγχους είναι ουσιαστικής σημασίας για την αίσθηση της ευημερίας, την επιτυχή εκτέλεση των καθηκόντων και τις κατάλληλες κοινωνικές αλληλεπιδράσεις. Αντίθετα, η υπερβολική ή ανεπαρκής βασική δραστηριότητα και ανταπόκριση αυτού του συστήματος ενδέχεται να διαταράξει την πνευματική αλλά και οργανική ανάπτυξη και να οδηγήσει σε μια σειρά παθολογικών καταστάσεων που αφορούν τη συμπεριφορά αλλά και τη σωματική ανάπτυξη (Galinowski, 1993). Αρχή φόρμας
Το έντονο στρες μπορεί να οδηγήσει σε ασθένεια άμεσα αλλά και με έμμεσους τρόπους. Καθώς το στρες επιδρά στο ανοσοποιητικό σύστημα του οργανισμού και σε άλλες φυσιολογικές λειτουργίες του μπορεί άμεσα να συμβάλλει στην εξασθένησή του, αλλά συμβάλει και έμμεσα καθώς σε περιόδους έντονου στρες οι πιθανότητες ενασχόλησης του ατόμου με υγιείς και φροντιστηκές συμπεριφορές προς τον εαυτό, όπως η άσκηση, μειώνονται και οι πιθανότητες υιοθέτησης μη ταιριαστών και διευκολυντικών συμπεριφορών, όπως η απόσυρση ή η μείωση του ύπνου, αυξάνονται (Heiden et. al., 1998).

Οι στρεσσογόνες καταστάσεις σχετίζονται με συγκεκριμένες συμπεριφορές που ρυθμίζουν τις αντιδράσεις της ανοσιακής απάντησης, δηλαδή, τις πολύπλοκες διεργασίες µε τις οποίες ο οργανισμός μας αναγνωρίζει και αντιμετωπίζει  τους εισβάλοντες μικροοργανισμούς καθώς και κάθε ουσία που παρουσιάζεται ως ξένη και δυνητικά επικίνδυνη. Τα άτομα με αγχώδεις εκδηλώσεις φαίνεται να αποκτούν συμπεριφορές που μεταβάλουν αυτή την αντίδραση της ανοσιακής απάντησης (Pimentel, 2011). Αντίστοιχα έρευνα των Marvin & Baum (2013) απέδειξε ότι η μείωση των στρεσσογόνων ψυχοκοινωνικών παραγόντων έχει θετική επίδραση στη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος.

Παράλληλα εκτός από την άμεση και έμμεση προσβολή του ανοσοποιητικού συστήματος λόγου άγχους και στρες, οι διαταραχές άγχους αποτελούν ομάδα ψυχικών διαταραχών με κοινό γνώρισμα το αίσθημα άγχους που βιώνει ο άνθρωπος, το οποίο προκαλεί γνωστικά, συναισθηματικά και σωματικά συμπτώματα. Οι αγχώδεις διαταραχές όπως γενικευμένη αγχώδης διαταραχή, διαταραχή πανικού με ή χωρίς αγοραφοβία, αγοραφοβία, Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, μετατραυματική αγχώδης διαταραχή, είναι μερικές από αυτές, που τις περιόδους έντονης κρίσης και αβεβαιότητας τείνουν να πυροδοτούνται συχνότερα καθώς η αναπάντεχη και μη αναμενόμενη αλλαγή της μέχρι τότε εγκαθιδρυμένης πραγματικότητας, μαζί με όλες τις αναπάντεχες απώλειες που τη συνοδεύουν, δυσκολεύει ακόμα περισσότερο τη διαχείριση των καταστάσεων άγχους και πανικού.

Σε πλήθος μελετών σχετικά με την απομόνωση λόγω της υποχρεωτικής καραντίνας διαρκείας, αναφέρεται αύξηση στη συχνότητα συμπτωμάτων ψυχικής δυσφορίας και διαταραχών. Μελέτες αναφέρθηκαν σε γενικά ψυχολογικά συμπτώματα, όπως συναισθηματικές διαταραχές,  κατάθλιψη, στρες,  χαμηλή διάθεση, ευερεθιστότητα, αϋπνία, συμπτώματα μετατραυματικού στρες καθώς και συναισθηματική εξάντληση. Η χαμηλή διάθεση και η ευερεθιστότητα τείνουν να ξεχωρίζουν έχοντας υψηλή συχνότητα εμφάνισης σε ανθρώπους που τίθενται σε καραντίνα (Brooks et al, 2020).

Κλείνοντας, αναλογιζόμενη το κόστος που μπορεί να έχει αυτή η κατάσταση κρίσης στον καθέναν από μας, δεν μπορώ να μη σταθώ στην αναγκαιότητα της φροντίδας του καθενός για τον εαυτό του. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες φόβου και πανικού, χρειάζεται να βρίσκουμε το χρόνο και το κουράγιο να αναλογιζόμαστε και να «τιμάμε» τις πολλαπλές απώλειες που βιώνουμε. Μέσα από την αβεβαιότητα, μπορεί να ξεπηδήσει κάτι σταθερό και ουσιαστικό ακόμη και όταν τα πράγματα μοιάζουν, στους άλλους και σε εμάς τους ίδιους, να καταρρέουν. Ακόμα και αν το τίμημα φαίνεται πολύ βαρύ, ακόμα και αν το άγχος και ο φόβος που καλούμαστε να “σηκώσουμε” είναι πρωτόγνωρος, η κρίση αυτή να έχει και τη δυνατότητα να αποτελέσει πυροδότηση ενός διαφορετικού τρόπου σχέσης κατ’ αρχήν προς τον εαυτό μας και στη συνέχεια με τους άλλους. Επιλέγοντας να μην αφήσουμε το φόβο να μας εξαφανίσει, αλλά φροντίζοντας όσο ποτέ όλα τα συναισθήματα και ολόκληρο τον εαυτό μας, επιτρέποντας μας κάθε στιγμή να βιώνουμε και να επιλέγουμε να είμαστε πολλά παραπάνω από παραλυτικό φόβο, πανικό και άγχος. Επιλέγοντας όσο επίπονο και αν μοιάζει, να πενθήσουμε και να εστιάσουμε σε όλα όσα καλούμαστε να αποχαιρετήσουμε, μαζί με όλα όσα έχουμε τη δυνατότητα να αναγνωρίσουμε ότι μπορεί να είναι φροντίδα για τον εαυτό μας, μέσα σε αυτή την πρωτόγνωρη κατάσταση. Η φροντίδα της ψυχικής μας υγείας είναι αναγκαία και μπορεί πιο πολύ από ποτέ να μας απελευθερώσει μέσα σε ένα καθεστώς που κατά τα άλλα μοιάζει πνιγηρό, αποπνικτικό, αβέβαιο.

Δημητρακοπούλου Δήμητρα, MSc 
Παιδαγωγός, Προσωποκεντρική Σύμβουλος, Παιγνιοθεραπεύτρια, Διευκολύντρια, Συνεργάτιδα του Ε.Ψ.Μ., Ταμίας της Ε.Α.Π.Π.Π.Π.Ν-Α.Ε.

Αναφορές

• • Αλεβίζος Β.,(2008).  Άγχος. Ιατρικές και κοινωνικές διαστάσεις. Εκδ., Βήττα, Αθήνα
  • Brooks, S., K., Webster, R., K., Smith, L., E., Woodland, L., Wessely, S., Greenberg, N., Rubin, G., J., (2020) .Τhe psychological impact of quarantine and how to reduce it: rapid review of the evidence, Laset, 395:912-20

• Brown E., (2009). Η Νοσηλευτική στη ψυχική Υγεία. Επιμέλεια: Κυρίτση Ελένη, Εκδ., Λαγός, Αθήνα
• Galinowski, A . (1993) Stress and panic. Immunologic aspects. Encephale 1993; 19: 147–151
• Heiden L. A. & Hersen M. (1998). Εισαγωγή στην Κλινική Ψυχολογία, Β έκδοση, επιµέλεια ελληνικής έκδοσης: Αναστασία Καλαντζή – Αζίζι, Φώτιος Αναγνωστόπουλος Εκδόσεις Ελληνικά Γράµµατα : Αθήνα
• Marvin, S., Baum, A.S., Baum, A.S. (2013). Chronic Diseases: Perspectives in Behavioral Medicine. Psychology Press.
• Pimentel, M., Lembo, A., Chey, W.D., et. al. (2011). Rifaximin therapy for patients with irritable bowel syndrome without constipation. N. Engl. J. Med. 364:22–32.
• World Health Organization, WHO, Geneva, 1946