Της Αναστασίας Βασιλείου
Η κλιματική αλλαγή είναι ένα φαινόμενο ορατό πλέον σε όλους με αισθητές επιπτώσεις. Η εξελισσόμενη κλιματική κρίση αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους κινδύνους για την ανθρωπότητα, με παρατεταμένες περιόδους ξηρασίας, συχνές και έντονες καταιγίδες, πλημμύρες, αυξημένες ημέρες καύσωνα και περισσότερες μέγα-πυρκαγιές που μαρτυρούν την μεταβολή του κλίματος, με τις συνακόλουθες επιπτώσεις τόσο σε κοινωνικό όσο και σε οικονομικό επίπεδο.
Πρόσφατη μελέτη του Εθνικού Αστεροσκοπείου έδειξε ότι αναμένεται να αλλάξει δραματικά ο χάρτης της χώρας μέχρι το τέλος του αιώνα που διανύουμε, λόγω της κλιματικής αλλαγής, με τις ημέρες καύσωνα να πενταπλασιάζονται μέχρι το 2100 και τα δάση μας να αντιμετωπίζουν άμεση απειλή πυρκαγιάς για 30 επιπλέον μέρες σε σχέση με σήμερα. Γι αυτό είναι αναγκαίο να δράσουμε άμεσα, προκειμένου να μην οδηγηθούμε σε εξαφάνιση παράκτιων κοινοτήτων και ακτών, ξηρασία και εν τέλει ερημοποίηση.
Ήδη το τελευταίο διάστημα γίναμε μάρτυρες μιας ανυπολόγιστης οικολογικής καταστροφής στο Δάσος της Δαδιάς τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Η φετινή πυρκαγιά που επί 17 ημέρες κατέκαψε χιλιάδες στρέμματα δάσους αποτέλεσε, κατά κοινή ομολογία, τη μεγαλύτερη φυσική καταστροφή από πυρκαγιά στην Ευρώπη τα τελευταία 50 χρόνια και δυστυχώς ολοκλήρωσε το καταστροφικό αποτέλεσμα της περσινής μεγάλης επίσης πυρκαγιάς. Με μία πρώτη εκτίμηση να είναι ότι σε δύο χρόνια κάηκε περισσότερο από το 50% του δάσους και τους εδικούς να επισημαίνουν ότι θα απαιτηθούν τουλάχιστον έξι με οκτώ δεκαετίες για να διαμορφωθούν οι κατάλληλες συνθήκες, ώστε το δάσος να επανέλθει στην κατάσταση που ήταν πριν από τις πυρκαγιές.
Γιατί είναι σημαντικό το Εθνικό Πάρκο Δάσους Δαδιάς – Λευκίμης
To Εθνικό Πάρκο Δάσους Δαδιάς – Λευκίμης – Σουφλίου είναι μια από τις σημαντικότερες προστατευόμενες περιοχές σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Η σημασία της Δαδιάς είναι τεράσια καθώς πρόκειται για τη μεγαλύτερη περιοχή Natura 2000 της χώρας με έκταση 424.000 στρεμμάτων, που αποτελεί έναν πολύτιμο βιότοπο στο σταυροδρόμι Ανατολής και Ευρώπης, αφού εντοπίζεται κοντά στον ανατολικότερο μεταναστευτικό διάδρομο πολλών ειδών πουλιών. Με τα 77.000 στρέμματα από τα 424.000 που είναι το δάσος, να αποτελούν δύο πυρήνες αυστηρά προστατευόμενης περιοχής.
Η περιοχή του Εθνικού Πάρκου αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα μεσογειακού οικοσυστήματος, το οποίο έχει διαμορφωθεί μέσα από αιώνες ήπιας συνύπαρξης ανθρώπου και φύσης. Η βλάστηση αποτελείται κυρίως από ώριμα δάση μαύρης και τραχείας πεύκης καθώς και από δάση βελανιδιάς. Η πλούσια δασική κάλυψη διακόπτεται συχνά από ξέφωτα, μικρά βοσκοτόπια και καλλιεργούμενες εκτάσεις.
Το πλούσιο μωσαϊκό τοπίων που διαμορφώνεται, αποτελεί τον ιδανικό βιότοπο για την διαβίωση των αρπακτικών πουλιών. Είναι από τις μοναδικές περιοχές της Ευρώπης στην οποία συμβιώνουν τόσα διαφορετικά είδη αρπακτικών πουλιών, καθώς φιλοξενούνται τα 36 από τα 38 είδη αρπακτικών της Ευρώπης, μεταξύ των οποίων πολλά σπάνια είδη, όπως ο βασιλαετός (Aquila heliaca) και ο κραυγαετός (Aquila pomarina), και η μοναδική όπου ταυτόχρονα απαντώνται τα τρία από τα τέσσερα διαφορετικά είδη γυπών (μαυρόγυπας, όρνιο, ασπροπάρης) της Ευρώπης.
Από όλα τα είδη που φιλοξενούνται στο δάσος, ξεχωρίζει ο μαυρόγυπας (Aegypius monachus), ο οποίος αποτελεί και το είδος «προβολής» της περιοχής. Ο μαυρόγυπας διατηρεί στο Δάσος της Δαδιάς την μοναδική αναπαραγωγική αποικία στην Ελλάδα και τα Βαλκάνια και μία από τις τελευταίες στην Ευρώπη. Στην Δαδιά ο πληθυσμός του φθάνει τα 90-100 άτομα, μεταξύ των οποίων 20-22 αναπαραγωγικά ζευγάρια.
Εκτός από τα αρπακτικά, στην περιοχή έχουν παρατηρηθεί περίπου 166 είδη πουλιών, εκ των οποίων 2 έχουν χαρακτηριστεί ως κινδυνεύοντα για την Ελλάδα, ο Μαυροπελαργός (Ciconia nigra) και η Καμπίσια Πέρδικα (Perdix perdix), ενώ άλλα 10 έχουν χαρακτηριστεί ως «σχεδόν απειλούμενα» και 5 ως «τρωτά». Ιδιαίτερα η παρουσία του Μαυροπελαργού θεωρείται πολύ σημαντική, καθώς τα 30-35 ζευγάρια πουφωλιάζουν στην περιοχή αποτελούν σημαντικό ποσοστό του αναπαραγόμενου πληθυσμού του είδους στη χώρα μας.
Επίσης στην περιοχή έχουν καταγραφεί συνολικά 360-400 είδη φυτών, από τα οποία 25 είδη είναι ορχιδέες, 104 είδη πεταλούδων, 12-13 είδη αμφιβίων, 29 είδη ερπετών και 60-65 είδη θηλαστικών, εκ των οποίων 24 είναι νυχτερίδες.
Επιπλέον η ευρύτερη περιοχή του Εθνικού Πάρκου παρουσιάζει ιδιαίτερο αρχαιολογικό ενδιαφέρον, καθώς έχουν καταγραφεί αρχαιολογικοί χώροι, που χρονολογούνται από την προϊστορική περίοδο μέχρι και τη μεταβυζαντινή εποχή.
Η οικολογική αξία του Δάσους Δαδιάς επισημάνθηκε το 1970 από Ευρωπαίους επιστήμονες, το 1980 η περιοχή ανακηρύχτηκε προστατευόμενη και από το 2006 έχει χαρακτηριστεί ως Εθνικό Πάρκο.
Πέρα όμως από τα καθαρά οικολογικά οφέλη και την πολιτισμική αξία της περιοχής, ιδιαίτερα σημαντικά είναι και τα οικονομικο – κοινωνικά οφέλη. Το Εθνικό Πάρκο Δάσους Δαδιάς – Λευκίμης – Σουφλίου περιβάλλει δυο δήμους (Σουφλί, Τυχερό), οι οποίοι φιλοξενούν περίπου 11.000 κατοίκους, με κύρια απασχόληση την κτηνοτροφία, την γεωργία, την υλοτομία και τον οικοτουρισμό. Η περιοχή της Δαδιάς αποτελεί αυτή την στιγμή ίσως τον δημοφιλέστερο οικοτουριστικό προορισμό της Ελλάδας με μεγάλα οικονομικά οφέλη, τα οποία διαχέονται και στις γύρω περιοχές. Έχοντας εώς και 50.000 επισκέπτες το χρόνο, με ερευνητές να καταφθάνουν από κάθε γωνιά της ευρωπαϊκής ηπείρου για να παρακολουθήσουν τις αποικίες των γυπών, τις επιπτώσεις των αιολικών πάρκων στα αρπακτικά πουλιά και να εκπονήσουν κάποιο περιβαλλοντικό project, γίνεται εύκολα κατανοητή η σημασία του Δάσους της Δαδιάς τόσο σε τοπικό, όσο και σε εθνικό και διεθνές επίπεδο.
Η καταστροφή του Εθνικού Πάρκου της Δαδιάς
Το μέγεθος της καταστροφής που έχει υποστεί το Εθνικό Πάρκο Δάσους Δαδιάς είναι τεράστια καθώς σύμφωνα με τα στοιχεία κάηκαν 245.299 στρέμματα από τα 424.248 στρέμματα συνολικής έκτασης του Πάρκου, δηλαδή περίπου το 58% της συνολικής έκτασης, ενώ από τη συνολική έκταση των δύο πυρήνων υψηλής προστασίας μεγέθους 77.003 στρέμματα, κάηκαν τα 34.294 στρέμματα, δηλαδή περίπου το 45%.
Αναλυτικά, σύμφωνα με τα αποτελέσματα του ελέγχου που διεξήγαγε στις 6/9 ο Οργανισμός Φυσικού Περιβάλλοντος και Υδάτων (Ο.ΦΥ.ΠΕ.Κ.Α.) στην περιοχή, και τα οποία στη συνέχεια αποτύπωσε σε χάρτη, έχουμε τα ακόλουθα συμπεράσματα:
- Στη συνολική έκταση του Εθνικού Πάρκου επιφάνειας 424.248 στρέμματα κάηκαν τα 299 στρέμματα, δηλαδή το 57,74% της συνολικής έκτασης.
- Η σφοδρότητα της πυρκαγιάς που έπληξε το Πάρκο κατά 23,30% ήταν υψηλής έντασης και κατά 34,44% ήταν χαμηλής / μέσης έντασης, το υπόλοιπο 42,26% αποτελεί άκαυτη έκταση.
- Από τη συνολική έκταση επιφάνειας003 στρεμμάτων που καταλαμβάνουν οι δύο πυρήνες του Εθνικού Πάρκου (Ζώνες Α) κάηκε έκταση 34.294 στρεμμάτων που αποτελεί το 44,54% της συνολικής.
- Η σφοδρότητα της πυρκαγιάς στους δύο πυρήνες κατά 14,44% ήταν υψηλής έντασης και κατά 30,10% ήταν χαμηλής / μέσης έντασης, το υπόλοιπο 55,46% αποτελεί άκαυτη έκταση.
Σημειώνεται πως σφοδρότητα πυρκαγιάς υψηλής έντασης σημαίνει, επί της ουσίας, πως κάηκε όλη σχεδόν η βλάστηση και όλα τα δέντρα. Αντιστοίχως, σφοδρότητα πυρκαγιάς, χαμηλής/μέσης έντασης σημαίνει πως κάηκε μόνον ο υπόροφος (δηλαδή χαμηλοί θάμνοι και πόες) και τα χαμηλά σημεία των δέντρων ως τα 3 μέτρα ύψος.
Η επόμενη μέρα
Τα στοιχεία μιλούν από μόνα τους και είναι αμείλικτα. Πριν από περίπου ένα χρόνο, τον Ιούλιο του 2022 είχε ξεσπάσει άλλη μεγάλη πυρκαγιά στο Δάσος της Δαδιάς που είχε κάψει 40.000 στρέμματα, εκ των οποίων το 80% ήταν ο βασικός πυρήνας του Εθνικού Πάρκου. Δυστυχώς η συνέχεια είναι αυτή που όλοι γνωρίζουμε, με τη δεύτερη πυρκαγια να ξεσπά πριν από περίπου ενάμιση μήνα, πάλι μέσα στο καλοκαίρι, και να ολοκληρώνει ότι ξεκίνησε η πρώτη πυρκαγια, αφήνοντας πίσω της μία τεράστια οικολογική καταστροφή, με ανυπολόγιστες συνέπειες τόσο για τα προστατευόμενα είδη που κατοικούν εκεί όσο και για τον κοινωνικο – οικονομικό ιστό της περιοχής.
Οι προκλήσεις της επόμενης ημέρας είναι πολλές και απαιτείται ο συντονισμός πολλών οργάνων της πολιτείας, προκειμένου να σχεδιαστεί με τον βέλτιστο τρόπο το πλάνο για την αναγέννηση του δάσους και την αποκατάσταση της χλωρίδας και της σπάνιας πανίδας του.
Ειδικά για την περιοχή αυτή, επιβάλλεται να γίνουν ειδικά διαχειριστικά σχέδια με έμφαση στην προστασία από μελλοντικές πυρκαγιές και στη δημιουργία ευνοϊκών συνθηκών για την πανίδα της περιοχής, στο σχεδιασμό και την υλοποίηση των οποίων θα πρέπει να συμμετέχουν όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς, πυροσβεστική, δασική υπηρεσία, δήμοι και Ο.ΦΥ.ΠΕ.Κ.Α., καθώς και οι τοπικές κοινωνίες.
Έμφαση θα πρέπει να δοθεί επίσης, στο ότι ο σχεδιασμός αυτός πρέπει να γίνει άμεσα, με σωστή αποτύπωση της τοπικής πραγματικότητας και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών που τη συνθέτουν και να αφορά, πέρα από το δάσος, και τις αγροτικές και αγροδασικές εκτάσεις που το περιβάλλουν και που διαμορφώνουν αυτό το ποικιλόμορφο τοπίο, ιδανικό για τη διαβίωση των σπάνιων πτηνών της περιοχής και την διατήρηση της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής των γύρω περιοχών.
Η διαχείριση και διαφύλαξη αυτής της τόσο σημαντικής φυσικής πολιτισμικής κληρονομιάς είναι ένα «στοίχημα» το οποίο πρέπει να κερδηθεί, με την βοήθεια όλων και με την αποτελεσματική εφαρμογή ενός συνδυασμού τοπικών και εθνικών δράσεων προστασίας και ευρύτερων κοινωνικο – οικονομικών και πολιτικών μέτρων.
Πηγές: www.necca.gov.gr, www.wwf.gr, www.iersd.noa.gr, www.ecopress.gr, www.kathimerini.gr
