efhmerida1

Τυπογραφία και Διαδίκτυο: Δύο επαναστάσεις στη διάδοση της πληροφορίας

Η εφεύρεση της τυπογραφίας έγινε το εφαλτήριο της Επιστημονικής Επανάστασης, του Διαφωτισμού αλλά και της Θρησκευτικής Μεταρρύθμισης που οδήγησε σε αιματηρούς πόλεμους. Όσο για τους «ιντερνετικούς πολέμους» περί πνευματικών δικαιωμάτων, ευτυχώς, περιορίστηκαν στις δικαστικές αίθουσες.

 Του Μάνου Λασκαράκη

Η μετάφραση της Βίβλου στα γερμανικά από τον Λούθηρου Μαρτίνο το 1522 και η εκτύπωσή της σε χιλιάδες αντίτυπα με την εφεύρεση του Γουτεμβέργιου, προκάλεσε μια από τις μεγαλύτερες κοινωνικές αναταραχές στην ιστορία. Διαβάζοντας οι πιστοί τα κείμενα συνειδητοποίησαν ότι το περιεχόμενό τους δεν συνάδει καθόλου με τις πρακτικές και τις από άμβωνος διδασκαλίες της Καθολικής Εκκλησίας. Τα συγχωροχάρτια, ο πλούτος των ιερέων και η πολιτική εξουσία που διέθεταν έρχονταν σε πλήρη αντίθεση με τα διδάγματα του Χριστού.

Ο μέχρι τότε διαμεσολαβητικός ρόλος των ιερέων μεταξύ των πιστών και των ιερών κειμένων έσπασε, αφού η Βίβλος ήταν πλέον πρόσβαση σε όλους. Η πνευματική αυθεντία της Εκκλησίας αμφισβητήθηκε και άνοιξε ο δρόμος για το κίνημα του Προτεσταντισμού και την Θρησκευτική Μεταρρύθμιση. Η Καθολική Εκκλησία απάντησε με την αντι-μεταρρύθμιση και γεννήθηκε ένας βαθύς διχασμός που οδήγησε σε μερικούς από τους πιο αιματηρούς πολέμους στην ευρωπαϊκή ιστορία με εκατομμύρια θύματα.

Με την εφεύρεση του Γουτεμβέργιου εκτυπώθηκε για πρώτη φορά η Βίβλος στα γερμανικά μεταφρασμένη από τον Λούθηρου Μαρτίνο και άνοιξε ο δρόμος για την Θρησκευτική Μεταρρύθμιση

Είκοσι χρόνια μετά την Μετάφραση της Βίβλου από τον Λούθηρου, το 1523, εκδίδεται το βιβλίο «Επαναστάσεις του Ουράνιου Κόσμου / Έξι Βιβλία για τις Περιστροφές των Ουρανίων Σφαιρών» του Νικόλαου Κοπέρνικου. Στο βιβλίο αναπτύσσεται η ηλιοκεντρική θεωρία σύμφωνα με την οποία η Γη παύει να είναι το κέντρο του κόσμου. Οι αντιδράσεις της Καθολικής Εκκλησίας ήταν και εδώ σφοδρές. Ο φιλόσοφος και αστρονόμος Τζορντάνο Μπρούνο που  υποστήριξε την θεωρία οδηγήθηκε από την ιερά εξέταση στην πυρά. Άλλωστε και ο ίδιος ο Κοπέρνικος, αναγκάστηκε στον πρόλογο του βιβλίου του να γράψει ότι η θεωρία του αποτελεί ένα «μοντέλο υπολογισμού της θέσης των πλανητών και όχι αντικειμενική πραγματικότητα». Η αποκορύφωση της σύγκρουσης μεταξύ  επιστήμης και ιεράς εξέτασης έγινε μέσα από τη δίκη του Γαλιλαίου και το περίφημο (και μυθικό) «κι όμως κινείται». Η προσθήκη απαγορευμένων βιβλίων στον κατάλογο της Καθολικής Εκκλησίας συνεχίστηκε έκτοτε για μερικές μόνο δεκαετίες. Η διάδοση της γνώσης μέσω της τυπογραφίας ήταν ένα φαινόμενο μη αναστρέψιμο. Την έκδοση των βιβλίων διαδέχτηκαν τα επιστημονικά περιοδικά που συνέβαλαν στην ανταλλαγή ιδεών μεταξύ των επιστημόνων. Η Γη ήταν αδύνατο να μείνει πλέον «ακίνητη».

Στο βιβλίο του «Επαναστάσεις του Ουράνιου Κόσμου» ο Νικόλαος Κοπέρνικος υποχρεώθηκε να γράψει, υπό το φόβο της Ιεράς Εξέτασης, πως η ηλιοκεντρική θεωρία του αποτελεί ένα «μοντέλο υπολογισμού της θέσης των πλανητών και όχι αντικειμενική πραγματικότητα».

Δίχως την μηχανή του Γουτεμβέργιου δεν θα είχαν διαδοθεί ούτε οι νεωτερικές ιδέες του Διαφωτισμού. Η πρώτη Εγκυκλοπαίδειαστην ιστορία, το έργο των Ντιντερό και Ντ’ Αλαμπέρ δεν θα είχε κυκλοφορήσει ποτέ. Η φλόγα της γαλλικής Επανάστασης άναψε μέσα από τα συγγράμματα των διαφωτιστών Λοκ, Βολτέρου και Μοντεσκιέ. Ιδέες που άλλωστε παρέμεναν σε στενούς ακαδημαϊκούς κύκλους άρχισαν να διαδίδονται σε χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα. Η ελευθερία, η ισότητα και η τότε ριζοσπαστική ιδέα του έθνους απέκτησαν οικουμενική ισχύ μέσα από την έντυπη κυκλοφορία τους.

Η Εποχή των Επαναστάσεων γκρέμισε τις αυτοκρατορίες και ανέδειξε τα νεοσύστατα έθνη- κράτη. Κι εκεί η συμβολή της τυπογραφίας ήταν καθοριστική. Η γραμματεία που παλαιότερα κυκλοφορούσε μόνο στην λατινική γλώσσα, άρχισε να μεταφράζεται στις τοπικές εθνικές γλώσσες και βοήθησε στην δημιουργία εγγράμματων πληθυσμών και στην ανάπτυξη της εθνικής ταυτότητας.

Οι τέχνες, ο πολιτισμός, η πολιτική συνείδηση και η κοινωνική κινητικότητα πήραν μεγάλη ώθηση από την διάσωση της γνώσης που ήταν πλέον προσβάσιμη μέσω της κρατικής εκπαίδευσης, των βιβλιοθηκών και βιβλιοπωλείων.

Περίπου 500 χρόνια μετά την μετάφραση της Βίβλου από τον Λούθηρο, αρχές της δεκαετίας του 1990, μπορούσε ένας απλός πολίτης, με λίγες απαραίτητες γνώσεις, να «στήσει» μια ιστοσελίδα και να «ανεβάσει» την Βίβλο στον Παγκόσμιο Ιστό. Ο εφευρέτης του «World Wide Web», Tim Berners Lee, ίσως είναι ένας σύγχρονος Γουτεμβέργιος, σε μια όμως πολύ διαφορετική εποχή. Και αν πρέπει να απαριθμήσουμε τις δέκα μεγαλύτερες αλλαγές που εισήγαγε η εφεύρεση του διαδικτύου εκείνη τη δεκαετία, η ηλεκτρονική διάδοση της Βίβλου δεν θα περιλαμβάνεται σε αυτές.

Ο Tim Berners Lee εφηύρε το World Wide Web που άνοιξε δημόσια το 1993 και θεωρείται ο πατέρας του διαδικτύου.

Όλοι θυμόμαστε τα πρώτα μας e-mails, τις κουβέντες μας στα chat-rooms, τα πρώτα μας «σερφαρίσματα» στον Netscape Navigator. To 1522 η μηχανή του Γουτεμβέργιου τύπωνε κατά κόρον αντίγραφα της Βίβλου, αλλά το 1999, ο κόσμος κατέβασε σαν τρελός (και δωρεάν) τραγούδια από το Napster, μετατρέποντας τον υπολογιστή του σε μια «δισκοθήκη» που για να την αποκτήσει σε βινύλιο θα χρειάζονταν εκατοντάδες χιλιάδες δραχμές και αμέτρητα ράφια. Η τυπογραφία προσέφερε άφθονα και φτηνά αντίγραφα βιβλίων σε αντίθεση με τα πανάκριβα και λιγοστά χειρόγραφα του Μεσαίωνα. Το διαδίκτυο έκανε ένα βήμα πιο πέρα, προσφέροντας δωρεάν μουσικά άλμπουμ και ηλεκτρονική έκδοση εφημερίδων. Η βρετανική «The Telegraph» ήταν η πρώτη ενημερωτική ιστοσελίδα που βγήκε «στον αέρα» το 1994 – δωρεάν.

Η ευρεία διάδοση της Βίβλου και η Θρησκευτική Μεταρρύθμιση πυροδότησαν τον τριακονταετή Πόλεμο του 17ου αιώνα που κόστισε περίπου 8 εκατομμύρια ανθρώπινες ζωές.  Ευτυχώς κανένας πόλεμος, ούτε καν μιας ημέρας, δεν κηρύχθηκε μεταξύ ροκάδων και φίλων της τζαζ, επειδή ανακάλυψαν στο διαδίκτυο τους Beatles και τον Miles Davis. Αμφότεροι ένιωσαν πλουσιότεροι, πνευματικά και οικονομικά, έχοντας μετατρέψει τους υπολογιστές τους σε «κιβωτούς της τέχνης», και χόρτασαν με θετικά συναισθήματα. Δεν μοιράζονταν όμως μαζί τους τα ίδια συναισθήματα οι δισκογραφικές εταιρίες, βλέποντας τα έσοδά τους να κατρακυλάνε. Και ενώ όλα μοιάζουν να κυλάνε ρόδινα με το διαδίκτυο, αρχίζει να φέρνει και αυτό αναταραχές. Και αν πρέπει να χρησιμοποιήσουμε μεταφορικά εδώ την λέξη πόλεμο, πρόκειται για έναν πόλεμο δικαστικό περί πνευματικών δικαιωμάτων, αλλά δίχως μια σταγόνα αίμα. Ο εμπορικός κόσμος της μουσικής βρήκε τελικά τον δρόμο της στην νέα εποχή, αφού όλοι συναντήθηκαν κάπου στη μέση. Το δωρεάν αντικαταστάθηκε από το φτηνό και την προσθήκη διαφημίσεων, και εφαρμογές όπως το Spotify έφεραν σε συμβιβασμό τα αντικρουόμενα συμφέροντα όλων των πλευρών.

Διαδικτυακές εφαρμογές όπως το Spotify μετασχημάτισαν την μουσική βιομηχανία μέσα από σκληρές δικαστικές διαμάχες. (σκηνή από την σειρά του Netflix «The Playlist»)

Δεν είναι όμως η μουσική το «μήλον της Έριδος» των ημερών που διανύουμε. Το διαδίκτυο σε συνδυασμό με την έλευση και επικράτηση των social media ως μέσο διάδοσης πληροφορίας, δημιούργησαν ένα νέο δυναμικό περιβάλλον. Η τυπογραφία είχε δώσει την δυνατότητα σε περισσότερους ανθρώπους να συγγράψουν ένα βιβλίο ή να δημοσιεύσουν ένα άρθρο σε μια εφημερίδα, ενώ τα social media δίνουν τη δυνατότητα κυριολεκτικά σε οποιονδήποτε να γίνει ηλεκτρονικός συντάκτης και δημιουργός περιεχομένου. Ναι, είναι πιο δημοκρατικό. Το διαδίκτυο ενίσχυσε την περεταίρω ανεξαρτησία της πληροφόρησης και την πολυφωνία. Ενέτεινε τον έλεγχο της εξουσίας και την διαφάνεια. Στον αντίποδα όμως υπάρχει ένα ερώτημα: Τι γίνεται με την εγκυρότητα του περιεχομένου; Ποιος την υπογράφει; Η υπερπληροφόρηση μας οδήγησε και στην παραπληροφόρηση. Δημοσιεύματα πιο ελκυστικά ή και κατασκευασμένα (fake news) κερδίζουν τις εντυπώσεις με αποτέλεσμα να επισκιάζουν τα έγκυρα και ουσιώδη άρθρα και ρεπορτάζ. Περιεχόμενο που είναι συχνά γραμμένο «στο πόδι» γράφεται σε βάρος του φιλτραρισμένου και επιμελημένου περιεχομένου ενός βιβλίου ή μιας εφημερίδας.

Τώρα θα μου πείτε, και από αυτά που μας διηγείται η Βίβλος, πόσα αποτελούν πραγματικά γεγονότα…; Πρέπει να κατηγορήσουμε τον Λούθηρο για παραπληροφόρηση ή είναι πιο δίκαιο να του αναγνωρίσουμε ότι έβγαλε στη φόρα «τα άπλυτα» της Καθολικής Εκκλησίας;

Είναι θετικό ή αρνητικό το ισοζύγιο των επαναστάσεων στην διάδοση της πληροφορίας; Η Ιστορία έχει να προσφέρει πολλά ακόμα παραδείγματα. Η συνέχεια στο επόμενο μέρος…

About Author

0 Σχόλιο

Αφήστε ένα σχόλιο

Δικαιούχος ονόματος τομέα (domain name)
Ε. ΛΑΣΚΑΡΑΚΗΣ ΚΑΙ ΣΙΑ ΕΕ
ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΓΝΩΜΗ
ΑΦΜ: 082164919
ΔΟΥ: ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗΣ

Ιδιοκτήτης: Λασκαράκης Εμμανουήλ
Νόμιμος εκπρόσωπος: Λασκαράκης Εμμανουήλ
Διευθυντής: Λασκαράκης Εμμανουήλ
Διευθυντής σύνταξης: Γιώργος Πανταζίδης
Διαχειριστής: Λασκαράκης Εμμανουήλ

Αρ. Μ.Η.Τ.: 232167

LOGO MHT RGB

              Μέλος του

media
Η ΓΝΩΜΗ - Καθημερινή Εφημερίδα της Θράκης

Τέρμα Αγίου Δημητρίου, Αλεξανδρούπολη

Τηλ 25510 24222, 29888

Fax : 25510 80606

email :  gnomi@gnomionline.gr