Του Μάνου Λασκαράκη
Από την συγγραφή του έργου «Μετεωρολογικά» από τον Αριστοτέλη τον 4ο αιώνα π.Χ, έως και την εφεύρεση του βαρόμετρου τον 17ο αιώνα από τον Τοριτσέλι, πολύ λίγη, έως καθόλου πρόοδος δεν είχε σημειωθεί στην κατανόηση του καιρού. Η προσφορά της επιστήμης στην μελέτη των καιρικών φαινομένων ήταν έκτοτε συνεχής, με ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα την εφεύρεση του τηλέγραφου τον 19ο αιώνα που βοήθησε στην ταχεία ανταλλαγή μετεωρολογικών δεδομένων και στη δημιουργία των πρώτων δικτύων μετεωρολογικών σταθμών. Χρειάστηκε όμως να φτάσουμε στον 20ο αιώνα, με την εφεύρεση του ραντάρ, του ηλεκτρονικού υπολογιστή και την εκτόξευση του πρώτου δορυφόρου TIROS-1 το 1960 για να γίνει πραγματικότητα μια αρκετά ακριβής πρόγνωση του καιρού των επόμενων λίγων ημερών.
Είναι δίκαιο να ακυρώσουμε τον Αριστοτέλη και οποιονδήποτε γνωστό ή άγνωστο λάτρη της παρατήρησης και της γνώσης μεσολάβησε μέχρι τον Τοριτσέλι; Όχι. Γιατί έτσι λειτουργεί η επιστήμη. Συσσωρεύει -και σε περιόδους απλά συντηρεί- γνώση, μέχρι που μια μέρα αυτή η γνώση κεφαλαιοποιείται. Τα «Μετεωρολογικά» του Αριστοτέλη αποτελούσαν το μοναδικό παγκοσμίως μετεωρολογικό εγχειρίδιο μέχρι και τον 17ο αιώνα. Δεν διέθετε τα εργαλεία για να προβλέψει τον καιρό και προφανώς βασίζονταν σε πολλές λανθασμένες θεωρίες και εικασίες. Εξακολουθούσε όμως να είναι ένα επιστημονικό εγχειρίδιο. Γιατί; Γιατί αποκαλούσε τα καιρικά φαινόμενα φυσικά, δηλαδή αποτέλεσμα αιτιωδών σχέσεων των στοιχείων της φύσης, και όχι θεϊκής ή άλλους είδους παρέμβασης.
Τι συμβαίνει όμως με τη σεισμολογία; Είναι και αυτή μια ακόμα επιστήμη, κλάδος της γεωφυσικής, που μελετά τα σεισμικά φαινόμενα. Έχει και αυτή εξελιχθεί βασισμένη στις εφευρέσεις και στις επιστημονικές ανακαλύψεις της νεωτερικής εποχής, όπως όλες οι επιστήμες. Γιατί όμως δεν έχουμε την δυνατότητα να βλέπουμε στην τηλεόραση ένα… «δελτίο σεισμού» όπως βλέπουμε ένα «δελτίο καιρού» σε ένα χάρτη με προβλέψεις; Γιατί αρκούμαστε στο να μαθαίνουμε πόσα ρίχτερ έκανε σήμερα στην Σαντορίνη και πόσα στην Αμοργό, και κανείς δεν μπορεί να μας ενημερώσει πόσα ρίχτερ θα κάνει αύριο; Προφανώς γιατί κανείς σεισμολόγος δεν γνωρίζει να μας πει. Τους καθιστά άραγε αυτή τους η αδυναμία λιγότερο επιστήμονες;
Πριν απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα ας εξετάσουμε ένα άλλο. Πώς εξηγείται αυτή η αδυναμία; Από την ιδιαίτερη φύση του φαινομένου. Ο σεισμός είναι ένα χαοτικό φαινόμενο (όπως άλλωστε είναι και ο καιρός) που συμβαίνει όμως κάτω από τα πόδια μας, σε μεγάλα βάθη, κάτω από ακραίες πιέσεις και θερμοκρασίες που δεν έχουμε τρόπο να μετρήσουμε. Επιπλέον είναι ένα φαινόμενο που συμβαίνει «απροειδοποίητα». Η βροχή έχει προπομπό τις νεφώσεις και την αλλαγή βαρομετρικής πίεσης. Ο σεισμός δεν έχει κάποιο αντίστοιχο προπομπό ανιχνεύσιμο από την σημερινή τεχνολογία ή τις αισθήσεις μας.
Όσο εξωπραγματική θα ακουγόταν σε έναν άνθρωπο του 4ου αιώνα π.Χ. η μετάδοση πληροφορίας μέσω ενός τηλεγράφου, τόσο εξωπραγματική ακούγεται σήμερα σε εμάς μια μελλοντική εφεύρεση που θα μετρά την ενέργεια που συσσωρεύεται στα υπόγεια ρήγματα πριν εκτονωθούν. Ίσως αυτή η εφεύρεση να μην έρθει ποτέ. Η σεισμολογία όμως θα είναι σε κάθε περίπτωση μια επιστήμη ίση σε αξία με όλες τις άλλες, γιατί ακριβώς μελετά φυσικά φαινόμενα και τις μεταξύ τους αιτιώδης σχέσεις. Και αν μια μέρα η επιστήμη αυτή καταφέρει να κεφαλαιοποιηθεί και να καταπολεμήσει την αδυναμία της, θα το οφείλει στους επιστήμονες που σήμερα συσσωρεύουν υπομονετικά γνώση, καταγράφοντας την παραμικρή δόνηση στη Γη.
Ακούω διάφορες φωνές να λένε σήμερα: «Μα γιατί δίνουμε λόγο στους σεισμολόγους, αφού δεν μπορούν να προβλέψουν την εξέλιξη του φαινομένου στις Κυκλάδες». Διαβάζω κάποιους άλλους να παριστάνουν οι ίδιοι τους σεισμολόγους με ειδίκευση στην ηφαιστειολογία. Και να μην αναφερθώ στα σενάρια ουφολογίας. Ας έχουν υπόψιν τους όλοι αυτοί, ότι το μοναδικό «εγχειρίδιο σεισμολογίας» που διαθέτουμε σήμερα μας το παρέχει η επιστήμη. Αν δεν σας ικανοποιεί, το επόμενο εγχειρίδιο θα εκδοθεί στο μέλλον και θα φέρει την ίδια υπογραφή. Υπομονή. Η επιστήμη δεν γράφεται βιαστικά στο πόδι.
