του Γιώργου Αναγνωστόπουλου
Τα σύμβολα πάντα έπαιζαν ιδιαίτερο ρόλο στις ζωές των ανθρώπων. Φανταστείτε για παράδειγμα μία καρδιά, η οποία μπορεί ν’ απεικονίζεται με χίλιους δυο τρόπους από έναν καλλιτέχνη: ολόκληρη, μισή, πληγωμένη, ραγισμένη, δακρυσμένη, μ’ ένα βέλος στη μέση κλπ. Κάθε εικόνα εκφράζει και κάτι διαφορετικό στο κοινό που είναι ο φυσικός αποδέκτης της. Το ίδιο συμβαίνει σε όλες τις παραστάσεις. Ένα περιστέρι ας πούμε μπορεί κάποιες φορές να αντιπροσωπεύει την ειρήνη ή ακόμα και την ελευθερία, ενώ στην εκκλησιαστική παράδοση συνήθως συμβολίζει το άγιο πνεύμα. Μάλιστα, ως ισχυρό πολιτικό και θρησκευτικό έμβλημα, εμφανίζεται πολλές φορές να κατέρχεται από τον ουρανό σε διάφορους πίνακες και τοιχογραφίες του Μεσαίωνα ή της Αναγέννησης, ενώ στην πραγματικότητα όταν η ζωή αρέσκεται να κάνει φάρσες μπορεί να επικάθεται και στα κεφάλια διάφορων σύγχρονων θρησκόληπτων δημαγωγών τύπου Καρατζαφέρη.
Εν πάση περιπτώσει, σήμερα, ίσως περισσότερο από ποτέ άλλοτε, ζούμε στην εποχή της παρακμής των συμβόλων, των μεγάλων συγχωνεύσεων, της παγκοσμιοποίησης, η οποία έχει καταφέρει να ξεθωριάσει τα νοήματα, μετατρέποντάς τα σε εμπορεύσιμα προϊόντα. Το φίδι από σύμβολο μεταμφίεσης του “έξω από δω” ή του “πονηρού πνεύματος” γενικά, έχει μετατραπεί σε σήμα κατατεθέν της ιατρικής, δηλαδή της ίασης, εξαιτίας της αλλαγής δέρματος. Άλλωστε, τυλιγμένο όπως είναι επάνω στην ανακουφιστική, λόγο στήριξης του πάσχοντος, ράβδο, μας φέρνει στο νου την εικόνα του προγονικού ιαματικού Θεού της ιατρικής, Ασκληπιού. Γι’ αυτό και στην πορεία το συγκεκριμένο έμβλημα σχετίστηκε με μία σειρά από εμπορεύσιμα φαρμακευτικά προϊόντα και όχι τυχαία, καθώς το δηλητήριό του αποτελεί αντίδοτο παθήσεων, αλλεργιών, αλλά ακόμη και με ένα πιο μοντέρνο τρόπο χρησιμοποιείται ως λογότυπο σε διάφορα καλλυντικά προϊόντα ανανέωσης ή αντιγύρανσης. Βλέπουμε λοιπόν ότι πολλά από τα παλιά σύμβολα (θρησκευτικά, εθνικά, πολιτισμικά) έχουν χάσει τη μυθική τους δύναμη, δεν εμπνέουν πλέον την ίδια πίστη ή συγκίνηση.
Ωστόσο σε μία ανοιχτή κοινωνία, όπως θα έλεγε ο Καρλ Πόπερ, οι άνθρωποι είναι ελεύθεροι να σκέφτονται, να κρίνουν και να αμφισβητούν ή ακόμα πολλές φορές να συγκρούονται και ιδεολογικά μεταξύ τους. Το μόνο που δεν επιτρέπεται είναι ο κάθε λογής ολοκληρωτισμός, απ’ όπου κι αν προέρχεται, είτε αυτός είναι εθνικιστικού χαρακτήρα είτε παγκοσμιοποιημένου. Εξάλλου όλοι εμείς οι γνήσιοι δημοκράτες που οραματιζόμαστε κάποτε να κυβερνήσει ο Δήμος, δηλαδή ο λαός, ξέρουμε ότι ο πολιτισμός δεν είναι τίποτε άλλο παρά το αποτέλεσμα της σύγκρουσης ιδεών όταν αυτές έρχονται σε αντιπαράθεση. Σκεφτείτε ένα κόσμο μέσα στον οποίο επικρατεί η ομοιομορφία και η άπνοια, όπως συνέβη στο θεοκρατικό σκοτεινό Μεσαίωνα, κατά τη διάρκεια του δεν είχε ευδοκιμήσει κανένα ιδεολογικό ή καλλιτεχνικό ρεύμα. Αντίθετα όταν το επέτρεψαν οι συνθήκες, η σύγκρουση των λογίων με το απόλυτο κύρος της εκκλησίας οδήγησε στην Αναγέννηση. Γεγονός που άνοιξε το δρόμο στον Διαφωτισμό, δηλαδή στην εξύψωση της λογικής, της επιστήμης και της ελευθερίας της σκέψης. Στη συνέχεια η μοντέρνα τέχνη θέλοντας να εκφράσει τον αβέβαιο κόσμο της νεωτερικότητας συγκρούστηκε κι αυτή με την παράδοση. Βλέπουμε λοιπόν πως η αντίθεση όταν της επιτρέπεται να υπάρξει γονιμοποιεί τη θέση ως μία νέα σύνθεση.
Η Δημοκρατία φίλοι μου πάντα δίνει χώρο και ανοχή στο διαφορετικό να υπάρξει. Γι’ αυτό κι ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της είναι η διαλεκτική και η μη αποκλειστικότητα της αλήθειας απ’ όπου κι αν προέρχεται. Δυστυχώς όμως όταν ένας μητροπολίτης (ή οποιοσδήποτε δημόσιος λειτουργός) βρίζει ή προσβάλλει κάποιον, ειδικά ενώπιον όλων, πιστεύοντας ότι κατέχει την απόλυτη αλήθεια, αυτό θεωρείται τουλάχιστον ανάρμοστο και αντίθετο με το πνεύμα του σεβασμού που θα έπρεπε να εκφράζει – ιδίως μέσα σ’ ένα χώρο λατρείας.
Στη συγκεκριμένη περίπτωση κατά τη διάρκεια της επετειακής εκδήλωσης για την 28η Οκτωβρίου, την ώρα που ο εκπαιδευτικός Ηλίας Φλάμπουρας (διευθυντής του 1ου Δημοτικού Σχολείου) εκφωνούσε τον πανηγυρικό λόγο της ημέρας σε εκκλησία της Ζακύνθου, ο μητροπολίτης Δωδώνης Χρυσόστομος τον επέπληξε δημόσια εξαιτίας της ενδυμασίας του, λέγοντας μεταξύ άλλων: «Με τα πουκάμισα έξω ήρθες στην εκκλησία να βγάλεις λόγο; Απαράδεκτος, αίσχος!». Ωστόσο ο δάσκαλος δείχνοντας αυτοσυγκράτηση και ήθος συνέχισε την ομιλία του μέχρι τέλους, τονίζοντας ότι τα λόγια του ήταν «μια απάντηση σε όσους του επιτέθηκαν».
Βεβαίως ο Σύλλογος Εκπαιδευτικών Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Ζακύνθου καταδίκασε δημόσια τη στάση του μητροπολίτη, μιλώντας για «απαράδεκτη προσβολή της προσωπικότητας και της αξιοπρέπειας ενός εκπαιδευτικού που υπηρετεί επί σειρά ετών με ήθος, συνέπεια και αφοσίωση την εκπαίδευση». Ενώ υπογράμμισε ότι «οι εκπαιδευτικοί διδάσκουν με το παράδειγμα και όχι με το ένδυμα.», καλώντας τους θεσμούς να επιδεικνύουν σεβασμό προς το έργο και την προσωπικότητα των δασκάλων.
Μήπως λοιπόν θα πρέπει τελικά να σταματήσουμε να μετράμε την πίστη και την αξιοπρέπεια μέσα από ένα αυστηρά κανονιστικό και συμβολικό πλαίσιο της εικόνα μας, όπως γίνεται ακόμη και σήμερα στην Τεχεράνη. Δυστυχώς έως τα μέσα του προηγούμενου αιώνα και στην Ελλάδα η ένδυση αποτελούσε σύμβολο υπακοής σε θρησκευτικούς ή κοινωνικούς κανόνες, ενώ οι γυναίκες αναγκάζονταν να μετρούν τη σεμνότητα και την ηθική τους με τη μεζούρα της φούστας. Ως εκ τούτου θεωρώ πως το συγκεκριμένο περιστατικό αναδεικνύει για άλλη μία φορά την ένταση ανάμεσα στο παλιό, το δογματικό, το ανέραστο και το καταπιεστικά ομοιόμορφο με το νέο, που απαιτεί την ανοχή των συντηρητικών κι ανάλγητων θεσμών. Και ειδικά τη διαφορά ανάμεσα στην τυπικότητα της εμφάνισης και την ουσία των λόγων του ομιλούντος.
Κάπου ανάμεσα όμως σε όλα αυτά βρίσκεται η αγάπη προς τον πλησίον, τον ξένο, ακόμη και τον εχθρό, όπως θέλει να διδάσκει η εκκλησία. Είναι ο συνδετικός κρίκος που ενώνει ανοίκειους ή και διαφορετικούς κόσμους, χωρίς φόβους κι επιβολές. Ένας μυστικός διάλογος που γεφυρώνει τις ανοιχτές κοινωνίες με την εκκλησία. Ένας δρόμος συνύπαρξης πίστης κι ελευθερίας, παρά τους περιορισμούς ή τις αυστηρές παραδόσεις, τον οποίο θα πρέπει να ξαναβρούμε όχι στα λόγια αλλά με έργα.