του Δημοσθένη Φωτιάδη*
Η πρόσφατη υπογραφή της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για την Προστασία του Επαγγέλματος του Δικηγόρου (Convention for the protection of the Profession of Lawyer) ήταν ένα γεγονός που πέρασε σχετικά αθόρυβα στη δημόσια συζήτηση. Κι όμως, πρόκειται για μια εξέλιξη με ιδιαίτερη σημασία, όχι μόνο για τους δικηγόρους, αλλά και για κάθε πολίτη που θέλει να ζει σε ένα κράτος δικαίου που λειτουργεί πραγματικά.
Για πρώτη φορά στην Ευρώπη θεσπίζεται ένα δεσμευτικό διεθνές κείμενο που δεν προστατεύει απλώς τον πολίτη, αλλά προστατεύει και εκείνους που υπερασπίζονται τον πολίτη μέσα στα δικαστήρια, τους δικηγόρους. Είναι μια προειδοποιητική βολή, ένα σαφές μήνυμα, ότι σε ολόκληρη την Ευρώπη και στην Ελλάδα το δικηγορικό λειτούργημα πιέζεται, περιορίζεται και υποβαθμίζεται. Στόχος της Σύμβασης είναι να μπορούν οι δικηγόροι να ασκούν το έργο τους ανεξάρτητα, χωρίς πιέσεις, απειλές ή παρεμβάσεις, ώστε ο κάθε πολίτης να έχει πραγματική και ουσιαστική πρόσβαση στη δικαιοσύνη ,λαμβάνοντας υπόψη ότι οι δικηγόροι, μέσω της ειδικής υπόστασής τους ως διαμεσολαβητές μεταξύ των πολιτών και των δικαστηρίων, διαδραματίζουν κύριο ρόλο στην απονομή της δικαιοσύνης.
Αν η Ευρώπη χρειάστηκε να θεσπίσει μία δεσμευτική διεθνή σύμβαση για να θυμίσει στα κράτη, ότι οι δικηγόροι πρέπει να μπορούν να εργάζονται χωρίς φόβο, χωρίς παρεμβάσεις, χωρίς παρακολουθήσεις και χωρίς στοχοποίηση, τότε κάτι έχει πάει εξαιρετικά στραβά. Σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες έχουν αυξηθεί τα φαινόμενα πίεσης ή ακόμη και στοχοποίησης δικηγόρων για υποθέσεις που χειρίζονται. Επιθέσεις, απειλές, παρακολουθήσεις, πειθαρχικές διώξεις που μοιάζουν με αντίποινα. Όλα αυτά υπονομεύουν όχι μόνο τον δικηγόρο, αλλά και τη δίκαιη απονομή της δικαιοσύνης.
Η Ελλάδα έχει ήδη ένα σχετικά ισχυρό νομικό πλαίσιο για τη δικηγορία. Αλλά ελληνική πραγματικότητα είναι γνωστή. Νομοθετούμε συχνά ερήμην του δικηγορικού σώματος, η καθημερινότητα στα δικαστήρια συχνά μετατρέπει τον δικηγόρο από παράγοντα της δικαιοσύνης σε παρακαθήμενο, η οικονομική υποτίμηση του επαγγέλματος βαθαίνει και πίεση προς τους νέους δικηγόρους είναι τέτοια που πολλοί εγκαταλείπουν το λειτούργημα πριν καν το ασκήσουν.
Η νέα Σύμβαση όμως λειτουργεί ως ¨ομπρέλα προστασίας¨ που ανεβάζει τον πήχη. Προβλέπει για πρώτη φορά κοινούς ευρωπαϊκούς κανόνες. Το κράτος υποχρεούται να προστατεύει τον δικηγόρο, να μην παρεμβαίνει στην άσκηση του επαγγέλματος και να διασφαλίζει το επαγγελματικό απόρρητο και την επικοινωνία του δικηγόρου με τους εντολείς του. Κατοχυρώνει την ανεξαρτησία των δικηγορικών συλλόγων και τον αυτοδιοίκητο χαρακτήρα τους και προβλέπει την υποχρεωτική διαβούλευση με τους δικηγορικούς συλλόγους σε κάθε νομοθετική και διοικητική αλλαγή που επηρεάζει την άσκηση του δικηγορικού επαγγέλματος. Θεσπίζει επίσης έναν μηχανισμό παρακολούθησης της εφαρμογής της, ένα διεθνές σώμα ελέγχου (GRAVO) για τη διασφάλιση της συμμόρφωσης των συμβαλλόμενων κρατών προς τις διατάξεις της Σύμβασης.
Αυτή η Σύμβαση για πρώτη φορά αναγνωρίζει ρητά τον δικηγόρο ως πυλώνα του κράτους δικαίου. Όχι ως πάροχο υπηρεσιών, ούτε ως γραφειοκράτη αλλά ως ανάχωμα απέναντι στην αυθαιρεσία, την κατάχρηση εξουσίας, τη βία, και τον εκτροχιασμό της δημοκρατίας. Δεν προστατεύει προνόμια. Προστατεύει τη δυνατότητα κάθε πολίτη να έχει έναν ανεξάρτητο υπερασπιστή δίπλα του. Και αυτό είναι θεμέλιο του κράτους δικαίου .
Δικηγορία χωρίς ανεξαρτησία σημαίνει πολίτης χωρίς υπεράσπιση. Η ποιότητα της δημοκρατίας δεν κρίνεται μόνο στα δικαστήρια, αλλά και στο κατά πόσο ο δικηγόρος μπορεί να σταθεί απέναντι στην εξουσία χωρίς φόβο. Αν ο δικηγόρος σιωπά γιατί φοβάται, τότε και ο πολίτης μένει χωρίς φωνή.
Σε μια εποχή όπου στη δημόσια συζήτηση κυριαρχεί συχνά η απαξίωση των θεσμών, η νέα αυτή Σύμβαση μας υπενθυμίζει κάτι απλό: Η δικαιοσύνη δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς ελεύθερους και ανεξάρτητους δικηγόρους. Η δημοκρατία δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς δικαιοσύνη.
Γι’ αυτό, η προστασία του δικηγόρου είναι εν τέλει προστασία του πολίτη. Αν σιωπήσει ο δικηγόρος, σωπαίνει ο πολίτης .
*Δημοσθένης Φωτιάδης
Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω
LL.M. στο Δίκαιο των Επιχειρήσεων & Εργασιακό Δίκαιο
LL.M. στο Δημόσιο Δίκαιο & στη Πολιτική Επιστήμη
Μέλος Δικηγορικού Συλλόγου Αλεξανδρούπολης