«Έχει μνήμη χρυσόψαρου» . . . . «Φαντάζεσαι να χρησιμοποιούσαμε το 100% του εγκέφαλου μας;»
Φράσεις που ακούμε συχνά και στηρίζονται σε αστικούς μύθους. Ποια η προέλευση αυτών των σύγχρονων μύθων και πώς διαψεύδονται;
Του Μάνου Λασκαράκη
Πρόσφατα υιοθετήσαμε στο σπίτι μας τρία χρυσόψαρα. Η καθημερινή μας υποχρέωση ήταν να τα ταΐζουμε από μια υποδοχή με καπάκι στο πάνω μέρος του ενυδρείου. Την πρώτη φορά τα ψάρια σχεδόν αδιαφόρησαν για το φαγητό καθώς εξερευνούσαν το νέο τους περιβάλλον. Αφού πέρασαν το «στάδιο προσαρμογής» και «ξεψάρωσαν» ανταποκρίνονταν άμεσα στην ρίψη της τροφής. Μετά από μερικές εβδομάδες όμως, μόλις ανοίγαμε το καπάκι, πριν ακόμα προλάβουμε να ρίξουμε το «γεύμα» τους, ανέβαιναν στην επιφάνεια και το αναζητούσανε κάτω από το καπάκι!
Τα ψάρια του γλυκού νερού δεν έχουν «μνήμη χρυσόψαρου», όπως λέγει το λαϊκό ρητό, σύμφωνα με το οποίο δεν θυμούνται πάνω από λίγα δευτερόλεπτα. Αντιθέτως, έχουν αναμνήσεις που κρατάνε για εβδομάδες ή ακόμα και μήνες, γεγονός που επιβεβαιώνει και η επιστήμη. Ερευνητές του πανεπιστημίου της Οξφόρδης κατάφεραν να εκπαιδεύσουν εννέα ψάρια να «ταξιδέψουν» για 70 εκατοστά και να επιστρέψουν, λαμβάνοντας στο τέλος της διαδρομής τροφή ως ανταμοιβή.
Ο μύθος προέκυψε, πιθανότατα, από το γεγονός ότι τα χρυσόψαρα τοποθετούνται συνήθως σε μικρές γυάλες και κολυμπούν διαρκώς γύρω γύρω, δημιουργώντας μας την εντύπωση πως δεν θυμούνται πού βρίσκονταν την προηγούμενη στιγμή.
Πολλοί παρόμοιοι μύθοι κυκλοφορούν εδώ και χρόνια από στόμα σε στόμα και πλέον στις μέρες μας διακινούνται στα και social media. Κάποτε γίνονταν εύκολα πιστευτοί. Στην εποχή μας όμως, που υπάρχει τόση ακαδημαϊκή γνώση ελεύθερη στο διαδίκτυο, η διάψευσή τους είναι δύο-τρία κλικ υπόθεση.
«Ο άνθρωπος χρησιμοποιεί το 10% του εγκεφάλου του». Από μικρό παιδί θυμάμαι να ακούω αυτή τη φράση. Είναι πέρα για πέρα μύθος. Είναι αρκετές οι εκδοχές για το πώς διαδόθηκε αρχικά, αλλά το μόνο βέβαιο είναι ότι τον εκμεταλλεύτηκαν με το αζημίωτο διάφοροι ψευτο-γκουρού και ψευτο-ψυχολόγοι της αυτοβελτίωσης για το πώς δήθεν θα «ξεκλειδώσουμε» το υπόλοιπο μέρος του εγκεφάλου μας. Σίγουρα «ξεκλείδωσαν» μια χαρά μερικές τσέπες. Η αλήθεια είναι ότι ο άνθρωπος χρησιμοποιεί το σύνολο του εγκεφάλου του (ακόμα και στον ύπνο του), κάτι που αποδεικνύεται από εγκεφαλογραφήματα, αλλά και από το γεγονός ότι οποιοδήποτε μέρος του εγκεφάλου μας αν τραυματιστεί, αυτό έχει άμεσες συνέπειες στη λειτουργεία του. Όλα τα μέρη του σώματός μας είναι αποτέλεσμα μιας εξελικτικής διαδικασίας και όσα δεν είναι απαραίτητα σταδιακά αποβάλλονται.
«Για μία μόνο ψήφο τα Ελληνικά δεν έγιναν παγκόσμια γλώσσα». Ακόμα και ο δάσκαλός μας στο δημοτικό σχολείο μας διηγούνταν την ιστορία με πικρία αλλά και υπερηφάνεια. Και όλοι τον ακούγαμε με το στόμα ανοιχτό. Ένας μύθος σύμφωνα με τον οποίο, μετά διακήρυξη της ανεξαρτησίας των ΗΠΑ, έγινε μια ψηφοφορία για να επιλεγεί η επίσημη γλώσσα του νεοσύστατου Αμερικανικού κράτους. Και, μαντέψτε, δεν είμαστε ο μόνος λαός που διακίνησε αυτό το μύθο. Παρόμοιες εκδοχές διαδόθηκαν για την γερμανική, την ισπανική και την γαλλική γλώσσα, στις αντίστοιχες χώρες. Σύμφωνα με την ελληνική εκδοχή (που είναι μια διασκευή της γερμανικής), στην ψηφοφορία που έγινε στο Κογκρέσο το 1776, προτάθηκε η Αρχαία Ελληνική ως επίσημη γλώσσα επειδή παρέπεμπε στην γέννηση της Δημοκρατίας. Και για να μην αδικώ τον δάσκαλό μας στο σχολείο, η ελληνική εκδοχή φαίνεται να αποδίδεται από κάποιες πηγές και στον Ξενοφώντα Ζολώτα. Πόσο παράδοξο θα ήταν αλήθεια, σε ένα κράτος όπου κανείς δεν ομιλεί Αρχαία Ελληνικά, να την επιλέξουν για επίσημη γλώσσα τους! Σαν να επιλέγαμε εμείς τα αρχαία φοινικικά επειδή παραπέμπουν στο αλφάβητό μας! Ο μύθος δεν αφορά μόνο το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας, αλλά και την ίδια τη διαδικασία, η οποία δεν συνέβη ποτέ. Άλλωστε οι ΗΠΑ δεν έχουν επίσημη γλώσσα!
«Πόσα γραμμάρια ζυγίζει η ψυχή;» 21 γραμμάρια λέει μια θεωρία που «αποδείχτηκε» πειραματικά. Αναπαράχθηκε μάλιστα πρόσφατα και από γνωστό παρουσιαστή σε τηλεπαιχνίδι. Σύμφωνα με την θεωρία, όπως αυτή διαδόθηκε, ένα ανθρώπινο σώμα μετά το θάνατό του χάνει 21 γραμμάρια. Το πείραμα τελικά είχε γίνει με εσφαλμένη μεθοδολογία κάτι που παραδέχθηκε και ο ίδιος ο επιστήμονας. Η τάση του λογισμού μας να προσπαθεί να τεκμηριώσει την πίστη του σε μεταφυσικά φαινόμενα μέσα από «λογικές αποδείξεις» ανάγεται στον σχολαστικισμό του ύστερου μεσαίωνα. Ανεξάρτητα από το τι ορίζει κάποιος ως ψυχή, το να πιστεύεις ότι ένας ζωντανός οργανισμός «ελαφραίνει» όταν χάνεται η ψυχή του, είναι σαν να πιστεύεις ότι ένας υπολογιστής «χάνει γραμμάρια» άμα τον βγάλεις από την πρίζα. Είτε η ψυχή είναι πνεύμα είτε ηλεκτρική ενέργεια, προφανώς δεν «μετριέται» από μια ζυγαριά.
«Προκαλεί η ζάχαρη υπερκινητικότητα στα παιδιά;» Αυτό ισχυρίστηκε την δεκαετία του 70 ο παιδίατρος Dr. Benjamin Feingold μετά από μια έρευνα που διεξήγαγε προσπαθώντας να συνδέσει τη χρήση ζάχαρης με την υπερκινητικότητα. Αν και δεν κατάφερε να επιδείξει την θεωρία, καθώς χρησιμοποίησε λανθασμένες μεθόδους, διαδόθηκε γρήγορα και είναι ευρέως αποδεκτή μέχρι σήμερα παρόλο που έχει διαψευστεί μέσα από νεότερες έρευνες.
Ποιος δεν άκουσε μικρός για το «Πείραμα της Φιλαδέλφεια» που εξαφάνισε ένα πλοίο; Η αλήθεια είναι ότι όχι απλά δεν εξαφανίστηκε πλοίο, αλλά ουδέποτε έγινε κάποιο πείραμα. Όλη η ιστορία ξεκίνησε ένα γράμμα που έλαβε τη δεκαετία του 1950 ο συγγραφέας Μόρις Τζέσαπ από έναν ανώνυμο αποστολέα που ισχυρίζονταν ότι ήταν αυτόπτης μάρτυρας του «πειράματος» στο Ναυπηγείο της Φιλαδέλφειας στην Πενσυλβάνια. Είκοσι χρόνια αργότερα, δύο άλλοι συγγραφείς ανακαλύπτουν το γράμμα και, εμπνεόμενοι από αυτό, γράφουν και δημοσιεύουν ένα βιβλίο που γίνεται ένα best seller διάδοσης μύθου παγκοσμίως.
Οι έξι παραπάνω μύθοι είναι μόνο λίγοι από αυτούς που κυκλοφορούν και γίνονται ακόμα πιστευτοί.
