Δεκάδες μελετητές που εργάζονται για το Βυζαντινό και τον Οθωμανικό πολιτισμό σε όλο τον κόσμο έχουν συντάξει ανοιχτή επιστολή που αντιτίθεται στην προσπάθεια του προέδρου της Τουρκικής Δημοκρατίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν να καταργήσει το μουσειακό καθεστώς της Αγίας Σοφίας και να τη μετατρέψει σε τζαμί. «Η Αγία Σοφία είναι πάρα πολύ όμορφο μνημείο και σημαντικό ιστορικό μνημείο για να χρησιμοποιείται ως εργαλείο στην τοπική και περιφερειακή πολιτική» γράφουν στην ανοικτή επιστολή, τονίζοντας την ανησυχία τους για παρεμβάσεις που μπορεί να επιφέρουν βλάβες στα ιστορικά και αρχαιολογικά ευρήματα της συγκεκριμένης αυτής δομής των 1500 ετών αλλά και την απόκρυψη έργων τέχνης.
«Το μεγάλο ζήτημα», αναφέρουν οι προαναφερθέντες ακαδημαϊκοί, «κατά τη γνώμη μας, δεν είναι αν η Αγία Σοφία είναι μουσείο ή τζαμί, αλλά το πώς μπορούμε να προστατεύσουμε καλύτερα την Αγία Σοφία. Η ανησυχία μας είναι αν η συνεχιζόμενη πρακτική, θα έχει ως αποτέλεσμα ζημιά στα ιστορικά και αρχαιολογικά ευρήματα της Αγίας Σοφίας και την απόκρυψη έργων τέχνης, τα οποία θα υποβληθούν σε παραπλανητικές και ανακριβείς παρεμβάσεις.
Διαδοχικές βυζαντινές, οθωμανικές και τουρκικές κυβερνήσεις έχουν προστατεύσει αυτό το μνημείο από τις καταστροφικές συνέπειες της εποχής και έχουν καταφέρει να διατηρήσουν την αξία του όχι μόνο για τους ίδιους αλλά και για όλες τις μελλοντικές γενιές, συμπεριλαμβανομένων και ημών. Είναι ζωτικής σημασίας για εμάς, τους επιστήμονες που εργάζονται για τη βυζαντινή και οθωμανική ιστορία, τον πολιτισμό και τις τέχνες, το σημερινό τουρκικό κράτος να συνεχίσει αυτή την παράδοση προστατευτικής και υπεύθυνης Διαχείρισης των μνημείων».
Το πλήρες κείμενο της επιστολής
Το πλήρες κείμενο της επιστολής που δημοσιεύθηκε πριν από την πρώτη ακρόαση της υπόθεσης που κατατέθηκε στο Συμβούλιο της Επικρατείας με το αίτημα ακύρωσης της απόφασης του Συμβουλίου Υπουργών του 1934 για τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε Μουσείο έχει ως εξής:
«Αγαπητοί συνάδελφοι,
Στις 2 Ιουλίου 2020, η Προεδρία του Συμβουλίου της Επικρατείας θα ανακοινώσει στο κοινό την απόφασή της για το επίσημο καθεστώς της Αγίας Σοφίας. Διάφορες επιστημονικές ενώσεις και οργανώσεις συνεχίζουν να εκφράζουν τις ανησυχίες και τις ανησυχίες τους σχετικά με αυτή την εξέλιξη. Στόχος μας κατά τη σύνταξη αυτού του κειμένου δεν είναι να αμφισβητήσουμε μια απόφαση που δεν έχει ακόμη ληφθεί, αλλά να διευκρινίσουμε τις κοινές ανησυχίες μας με βάση τις πληροφορίες που έχουμε ήδη.
Κατά τη γνώμη μας, το κύριο θέμα δεν είναι η Αγία Σοφία μουσείο ή τζαμί, αλλά το πώς μπορούμε να προστατεύσουμε καλύτερα την Αγία Σοφία.
Με άλλα λόγια, διαχωρίζουμε τη λειτουργία της δομής από τη διοίκηση. Η ανησυχία μας για τη συνεχιζόμενη συζήτηση σχετικά με τη λειτουργία της συγκεκριμένης δομής, δεν θα μας εμποδίσει να αναπτύξουμε μια διοικητική στρατηγική σε κλίμακα που θα ανταποκρίνεται στα ουσιώδη προβλήματα που βρίσκονται μπροστά μας. Ιδιαίτερα η διατήρηση της ιστορικής υφής του κτιρίου, η συνέχιση της προβολής Βυζαντινών και Οθωμανικών μνημείων, η υγιής διατήρηση του μαζικού τουρισμού και η λήψη των απαραίτητων μέτρων κατά του κινδύνου σεισμών αποτελούν προτεραιότητα για εμάς.
Όπως είναι γνωστό, η διοίκηση της Αγίας Σοφίας, η οποία χρησίμευσε ως τζαμί από το 1453 έως το 1934, παρέχεται από το ίδρυμα που ίδρυσε ο Φατίχ Σουλτάνος Μεχμέτ. Μετά την κήρυξη της Δημοκρατίας της Τουρκίας το 1923, η εκπροσώπηση και η διοίκηση αυτής και παρόμοιων ιδρυμάτων μεταφέρθηκαν στη Γενική Διεύθυνση Ιδρυμάτων. Αυτή η κατάσταση στην Αγία Σοφία, η οποία συνέχισε να χρησιμοποιείται ως τζαμί μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1920, έχει αλλάξει από το 1931 όταν η ομάδα που πραγματοποίησε την αποκατάσταση ξεκίνησε από την ανάγκη να αναδειχθούν τα διακοσμητικά ψηφιδωτά. Η αναμφισβήτητη σημασία αυτής της ιστορικής πράξης ενθάρρυνε και έπεισε το Συμβούλιο Υπουργών να παραδώσει τη διοίκηση και τον έλεγχο του κτιρίου στο υπουργείο Παιδείας.
Ως αποτέλεσμα της αλλαγής της λειτουργίας που συνέβη ταυτόχρονα με την αλλαγή της διοίκησης του κτιρίου, η Αγία Σοφία έκλεισε για να γίνουν οι εργασίες μετατροπής της σε Μουσείο. Ωστόσο, αυτός ο μετασχηματισμός δεν ήταν απόλυτος, καθώς τόσο η λειτουργία όσο και η διαχείριση της ιστορικής αυτής δομής έχουν υποστεί διάφορες αλλαγές από τότε. Σήμερα, η Αγία Σοφία διοικείται από το Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού, το οποίο διαχωρίζεται από το Υπουργείο Μααρίφ (Υπ. Εκπαίδευσης). Από την άλλη πλευρά, τα όρια της λειτουργίας της δομής έχουν επεκταθεί για να ικανοποιήσουν τις επιθυμίες της ολοένα και πιο ορατής μουσουλμανικής κοινότητας. Άνοιξε για τη λατρεία της μουσουλμανικής κοινότητας το 1991 και από το 2016 ένας ιμάμης πλήρους απασχόλησης άρχισε να υπηρετεί στην Αγία Σοφία. Σήμερα, η νύχτα του Qadr γιορτάζεται με την απαγγελία του Κορανίου και τις προσευχές στη δομή με τον ήχο του εζάν που ανεβαίνει από τους μιναρέδες της.
Από αυτή την άποψη, η Αγία Σοφία λειτουργεί ήδη τόσο ως μουσείο όσο και ως τζαμί. Από όσο γνωρίζουμε, η επέκταση του ρόλου του κτιρίου ως χώρου λατρείας δεν έχει προκαλέσει καμία ζημιά στην Αγία Σοφία μέχρι σήμερα και δεν έχει προκαλέσει την εκ νέου απόκρυψη των έργων τέχνης σε αυτό. Στο πλαίσιο αυτό, το Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού εξακολουθεί να παρουσιάζει μια αρμόδια και υπεύθυνη στάση.
Ωστόσο, εδώ και πολλά χρόνια διάφορες φωνές ισχυρίστηκαν ότι είναι παράνομο να αφήσουμε την ευθύνη για τη δομή στο Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού. Υποστηρίζουν ότι τα θεμέλια του Ισλάμ είναι αιώνια και αμετάβλητα και επομένως το κράτος της Δημοκρατίας της Τουρκίας δεν είχε την εξουσία να εκκοσμικεύσει την Αγία Σοφία το 1934. Σύμφωνα με τον ισχυρισμό αυτό, η νόμιμη αρχή του κτιρίου είναι η Γενική Διεύθυνση Ιδρυμάτων.
«Κεκρυμμένες τοιχογραφίες και στην Αγία Σοφία Τραπεζούντας»
Τα τελευταία χρόνια, η Γενική Διεύθυνση Ιδρυμάτων έχει ανοίξει άλλα μνημειώδη έργα Βυζαντινής εποχής στη μουσουλμανική λατρεία. Έχουμε ένα αρνητικό παράδειγμα διαχείρισης και αλλαγών που έχει υποστεί από το 2013 και η άλλη Αγία Σοφία στην Τραπεζούντα, και το οποίο έχει προκαλέσει αντιρρήσεις και κριτική. Για να γίνει αυτή η ιστορική δομή κατάλληλη για λατρεία, τοποθετήθηκαν στους εσωτερικούς χώρους παραβάν και καλύφθηκαν οι βυζαντινές τοιχογραφίες και τα ψηφιδωτά δαπέδου με ξύλο. Η Μικρή Αγία Σοφία στην Trakya Vize, η οποία εμπλέκεται λιγότερο στις τρέχουσες συζητήσεις αλλά υπέστη πολύ βαθύτερες και πιο μόνιμες ζημιές, προέκυψε από την αποκατάστασή της σε τζαμί το 2006 με σοβαρές ζημιές στην ιστορική της υφή.
Η ανησυχία μας είναι αν η συνεχιζόμενη πρακτική, θα έχει ως αποτέλεσμα ζημιά στα ιστορικά και αρχαιολογικά ευρήματα της Αγίας Σοφίας, και την απόκρυψη έργων τέχνης, τα οποία θα υποβληθούν σε παραπλανητικές και ανακριβείς παρεμβάσεις.
«Είναι ζωτικής σημασίας για εμάς, τους επιστήμονες το σημερινό τουρκικό κράτος να συνεχίσει την παράδοση προστατευτικής και υπεύθυνης διαχείρισης των μνημείων»
Η Αγία Σοφία είναι ένα πολύ όμορφο σημαντικό ιστορικό μνημείο για να χρησιμοποιηθεί στην τοπική και περιφερειακή πολιτική. Διαδοχικές κυβερνήσεις της Βυζαντινής, Οθωμανικής και Τουρκικής Δημοκρατίας προστάτευσαν αυτό το μνημείο από τις καταστροφικές συνέπειες της εποχής και κατάφεραν να διατηρήσουν την αξία του όχι μόνο για τον εαυτό τους αλλά και για όλες τις μελλοντικές γενιές, συμπεριλαμβανομένων και ημών. Είναι ζωτικής σημασίας για εμάς, τους επιστήμονες που εργάζονται για τη βυζαντινή και οθωμανική ιστορία, τον πολιτισμό και τις τέχνες, το σημερινό τουρκικό κράτος να συνεχίσει αυτή την παράδοση προστατευτικής και υπεύθυνης διαχείρισης των μνημείων.
Με φιλικούς χαιρετισμούς».
Πηγή: www.paratiritis-news.gr