Ενεργειακή Αυτάρκεια και Παγκόσμια Αλληλεξάρτηση: Μια Στρατηγική Προσέγγιση
Του Νικόλαου Μπιτσακίδη*
Με αφορμή την εγκατάσταση αιολικών πάρκων στις ακτές της Αλεξανδρούπολης, η ιδέα της επιστροφής στην ενεργειακή αυτάρκεια ως απάντηση σε «εκβιαστικά έθνη» φαίνεται να είναι ρεαλιστική στο πλαίσιο της τρέχουσας γεωπολιτικής κατάστασης. Ωστόσο, είναι αυτή η προσέγγιση αρκετά μακροπρόθεσμη και οραματική;
Ο κόσμος μας, μέχρι πρόσφατα, λειτουργούσε ως ένα αλληλοεξαρτώμενο δίκτυο ανταλλαγής προϊόντων και υπηρεσιών. Κάθε χώρα αξιοποιούσε τα πλεονεκτήματά της (όπως το περίσσευμα ενεργειακών πόρων ή την τεχνολογική της υπεροχή) για να εξισορροπήσει τις αδυναμίες της μέσω του διεθνούς εμπορίου. Αυτή η αλληλεξάρτηση καθιστούσε δυσκολότερη την κήρυξη πολέμου, καθώς οι οικονομικοί δεσμοί δημιουργούσαν αντικίνητρα για συγκρούσεις.
Ωστόσο, αυτή η παγκόσμια τάξη πραγμάτων έχει αρχίσει να καταρρέει. Τα έθνη πλέον επιδιώκουν να επιβάλουν τα συμφέροντά τους, κυρίως οικονομικά, με την πρόφαση της πολιτισμικής διαφοροποίησης ή υπεροχής τους, χρησιμοποιώντας μεταξύ άλλων την ενέργεια ως όπλο, αλλά ίσως στο μέλλον ακόμη και τα πυρηνικά όπλα. Η επιστροφή στην αυτάρκεια ως απάντηση μπορεί μεν να αφαιρέσει ένα όπλο από τον αντίπαλο, αλλά ταυτόχρονα διαλύει την εμπορική αλληλεξάρτηση που αποτρέπει την πολεμική σύγκρουση.
Τα Όρια της Αυτάρκειας
Η αυτάρκεια έχει φυσικά όρια. Μια χώρα μπορεί να παράγει ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές όπως ο άνεμος ή ο ήλιος, αλλά δεν μπορεί να παράγει όλα τα αγαθά που χρειάζεται. Για παράδειγμα, μια χώρα όπως η Ελλάδα μπορεί να γίνει ενεργειακά αυτάρκης, αλλά δεν μπορεί να προμηθευτεί μπαχαρικά ή χειροποίητα χαλιά χωρίς διεθνές εμπόριο. Η πλήρης αυτάρκεια θα ήταν όχι μόνο ανέφικτη αλλά και οικονομικά ασύμφορη.
Μια Οραματική Στρατηγική
Μια πιο μακροπρόθεσμη και οραματική στρατηγική θα ήταν η προώθηση ενός δίκαιου διεθνούς εμπορίου, ιδιαίτερα μεταξύ χωρών με διαφορετικά αξιακά πλαίσια. Επίσης η συνεργασία σε παγκόσμιους στόχους, όπως η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, της φτώχειας ή των πανδημιών, μπορεί να αποτελέσει κοινό έδαφος ενδιαφέροντος για χώρες με διαφορετικές πολιτισμικές και πολιτικές αντιλήψεις, μειώνοντας τις εντάσεις που σχετίζονται με το προτιμώμενο σύστημα διακυβέρνησης ή τον ρόλο της θρησκείας σε αυτό.
Ενθυμούμενοι τον Ηρόδοτο, οι αρχαίοι Έλληνες και οι Ινδοί είχαν διαφορετικά έθιμα σχετικά με την μεταχείριση των νεκρών τους, που προκαλούσαν αμοιβαίο αποτροπιασμό. Αυτό όμως δεν τους εμπόδισε να εμπορεύονται μεταξύ τους ελαιόλαδο και πιπέρι. Οι κοινοί τους αντίπαλοι ήταν οι πειρατές που παρενοχλούσαν αυτές τις συναλλαγές και όχι οι πολιτισμικές τους διαφορές.
Το Εμπόριο ως Μέσο Διάδοσης Ιδεών
Το διεθνές εμπόριο δεν μεταφέρει μόνο αγαθά αλλά και ιδέες. Οι καλύτερες ιδέες τείνουν να επικρατούν διεθνώς ή τουλάχιστον να καλλιεργείται ανοχή απέναντί τους. Η δημοκρατία, το ουμπούντου και ο Βουδισμός είναι παραδείγματα ιδεών που έχουν διαδοθεί μέσω της επαφής διαφορετικών πολιτισμών.
Τα «δάνεια» από ξένες γλώσσες είναι απόδειξη της ειρηνικής επαφής με άλλους πολιτισμούς και της προσπάθειας κατανόησης ή μίμησής τους. Η ελληνική γλώσσα έχει δανείσει πάμπολλες λέξεις σε άλλες γλώσσες, αλλά με τη σειρά της έχει δανειστεί από την αγγλική, την γαλλική, την ιταλική, την τουρκική και την αλβανική. Όσο περισσότερο προσπαθεί κάποιος να απομονώσει τη γλώσσα του από ξένες επιρροές, τόσο αυξάνεται η πιθανότητα εμφάνισης εχθρότητας στις διεθνείς του σχέσεις. Το ίδιο ισχύει και για την προσπάθεια αυτάρκειας στην παραγωγική διαδικασία.
Η Παγκόσμια Αλληλεξάρτηση σε Κρίση
Σήμερα βασιζόμαστε στους Ρώσους για ενέργεια, στους Ινδούς για μπαχαρικά, στους Πέρσες για χειροποίητα χαλιά, στους Νοτιοαφρικανούς για λογισμικό ανοιχτής πηγής και στους Κινέζους για πλήθος βιομηχανικών προϊόντων. Οι χώρες των BRICS (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Νότια Αφρική, καθώς και όσες προστέθηκαν με την πρόσφατη διεύρυνση της συμμαχίας) έχουν γίνει κεντρικοί παίκτες στην παγκόσμια οικονομία και γεωπολιτική σκηνή, προσπαθώντας να διαμορφώσουν κοινή ατζέντα ανταγωνιστική με αυτή της Δύσης. Η σύγκρουση μεταξύ Δύσης και BRICS έχει ήδη θερμανθεί στην Ουκρανία και τη Γάζα και ενδέχεται να επεκταθεί σε άλλες περιοχές όπως η Ταϊβάν.
Ωστόσο, είναι αδύνατο να γίνουμε πλήρως αυτάρκεις σε όλα όσα προσφέρουν οι BRICS χωρίς τεράστιο κόστος και υποβάθμιση της ποιότητας ζωής μας. Το ίδιο ισχύει και για μια προσπάθεια αυτάρκειας των BRICS απέναντι στα δυτικά προϊόντα και υπηρεσίες.
Το Μέλλον της Παγκόσμιας Συνεργασίας
Η ελπίδα μας ως Δύση στην σχέση μας με τους BRICS πρέπει να βασίζεται στο ότι μαζί με τα προϊόντα υψηλής τεχνολογίας ή πολυτελείας όπως τα iPhone και τις BMW θα εξαπλωθούν επίσης ιδέες που προάγουν την ελευθερία και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Όπως η μεγάλη συναυλία των Metallica στη Μόσχα το 1991 προηγήθηκε της κατάρρευσης της Σοβιετικής Ένωσης χωρίς τη χρήση στρατιωτικής βίας, έτσι και σήμερα η έκθεση των κλειστών στις ιδέες των ανοιχτών κοινωνιών μπορεί να επιφέρει αλλαγές που να είναι ακόμη και κοσμογονικές. Φτάνει η ελκυστικότητα αυτών των ιδεών να είναι αποδεκτή εκ των έσω, αντί να επιβάλλονται δια της βίας, κάτι που προκαλεί εύκολα αντισυσπείρωση και εξίσου βίαιη απάντηση – ακόμη και με αποκρουστικές μορφές όπως η ισλαμιστική τρομοκρατία.
Η λύση δεν βρίσκεται στην απομόνωση αλλά στην ενίσχυση της συνεργασίας μέσω του εμπορίου και του διαλόγου. Και οι καλύτερες ιδέες εκατέρωθεν, μπορεί και πρέπει να βρουν το έδαφος για να εξαπλωθούν μαζί τους.
*Νικόλαος Μπιτσακίδης, Διπλωματούχος Ηλεκτρολόγος Μηχανικός και Μηχανικός Υπολογιστών ΔΠΘ, Υποψήφιος για το MSc στην Καινοτομία και την Επιχειρηματικότητα στο HEC Paris