Ό νεόκτιστος ναός του Αγίου Γεωργίου Πετρωτών βρίσκεται στην κορυφή του βραχώδους απόκρημνου ηφαισστιογενούς υψώματος (h= 268 m) που δεσπόζει του ομώνυμου χωριού πολύ κοντά στον δρόμο που οδηγεί στην παραλία των Πετρωτών. (φωτ. 1) Η παράδοση αναφέρει ότι στη μνήμη του Αγίου γίνονταν γιορτές όπου κάθε χρόνο πήγαινε από μόνο του ένα ελάφι για να θυσιαστεί.1 Η συλλογική μνήμη κράτησε ζωντανή τη θυσιαστήρια τελετή προς τη θεότητα, καθώς αυτή τεκμηριώνεται από τα πολλά λαξευμένα στο βράχο της ακρόπολης θυσιαστήρια που φέρουν διαμπερείς οπές για το δέσιμο των ζώων προς θυσία. (Φωτ. 2 )
Το σημαντικότερο σημείο της ακρόπολης είναι τα δύο λαξευμένα στο βράχο καθίσματα (θρόνοι) δίπλα σε ένα παραλληλόγραμμου σχήματος θυσιαστήριο με οπή εκροής στη βάση του, καθώς και διαμπερή οπή λαξευμένη στο βραχώδες πλαίσιο του θυσιαστηρίου. Τα δύο καθίσματα (θρόνοι), το ένα ευρύχωρο και το δεύτερο στενότερο, ήταν αφιερωμένα το πρώτο στην Μεγάλη Μητέρα Θεά, Κυβέλη ή Δήμητρα και το δεύτερο στον πάρεδρο της Μεγάλης Μητέρας που δεν μπορεί να είναι άλλος από τον Διόνυσο. (Φωτ. 3) Τέτοιους θρόνους συναντούμε στα βραχώδη ιερά της Κυβέλης στη Φρυγία και όλη την βορειοδυτική Μ. Ασία, όπου το θυσιαστήριο είναι ο ίδιος ο θρόνος που στο κάθισμα φέρει μια οπή για τη θυσία.2
Ένα υποτυπώδες μονοπάτι πάνω στα βράχια με κατεύθυνση ανατολής – δύσης οδηγεί στη ρίζα του βράχου της ακρόπολης. Εκεί συναντούμε δύο λαξευμένες τοξωτές ταφικές κόγχες (-τα μάτια της θεάς). (Φωτ. 4) Ποιο πάνω σύρριζα του θεόρατου βράχου κυριαρχεί μια κυκλική λεκάνη λαξευμένη στο βράχο. Αρκετές λαξευμένες τρύπες η μία δίπλα στην άλλη περιείχαν πασσάλους (- καθώς δεν πρόκειται για τελετουργικές οπές για προσφορές) οριοθετώντας ένα διάδρομο που περνάει μεταξύ των στενών τοιχωμάτων του θεόρατου βράχου και της κυκλικής λεκάνης. Στο σημείο αυτό στην κορυφή του ψηλού βράχου είναι εμφανή ίχνη παλαιότερης ροής νερού, που έρεε πάνω από τον βράχο προς το βααπτηστήρι, σε μια αποτελεσματική τελετουργία καθαρμού των υποψήφιων μυστών. (φωτ. 5)
Ο βραχώδης χώρος κάτω από την κυκλική λεκάνη (βαπτιστήρι) είναι λαξευμένος με πολλές κοιλότητες μονές ή διπλές συνδεδεμένες μεταξύ τους, όπου οι υποψήφιοι μύστες μετά τους καθαρμούς θυσίαζαν. (Φωτ. 6 )
Όλες αυτές οι πολλαπλές τελετουργικές λαξεύσεις στο βράχο και τα θυσιαστήρια με τα αυλάκια, είναι τα λατρευτικά σημάδια των παρακλήσεων των αρχαίων Θρακών που απευθύνονται στη Μητέρα Θεά επιβεβαιώνοντας την ιερότητα του τόπου. Ο πιστός λαξεύοντας το βράχο, προσπαθούσε με τις διάφορες επεξεργασίες της επιφάνειάς του να σχίσει αυτό το κάλυμμα και να προσεγγίσει όσο το δυνατόν περισσότερο την ενδόμυχη θεϊκή ύπαρξη ικανοποιώντας την με τη ροή του αίματος, παρέχοντας μια μυστηριώδη ζωή στον αδρανή βράχο ο οποίος μέσω των λαξεύσεων μετατρεπόταν σε βράχο γεμάτο ζωή. Οι λαξευμένες ταφικές τοξωτές κόγχες στα βραχώδη εξάρματα που βρίσκονται στην περίμετρο νότια της ακρόπολης, χρησίμευαν ως χώροι τελετουργικής αποσάρκωσης των νεκρών, (φωτ. 7) τα εναπομείναντα οστά των οποίων τοποθετούνταν σε οριζόντιες κοιλότητες που λαξεύονταν στον βράχο με πέτρινο κάλυμμα, που τοποθετούνταν σε λαξευμένο αυλάκι (πατούρα). (Φωτ. 8 )
Οι άλλες μικρότερες ταφικές κόγχες στο κύριο σώμα του βράχου της ακρόπολης, συναινούν στον συνδυασμό του χώρου ως ιερού και παράλληλα ως ταφικού μνημείου. Αδιαμφισβήτητα οι ενταφιασμένοι νεκροί γύρω και μέσα στον ιερό βράχο ζητούν την προστασία της θεότητας και την συνύπαρξη – συγκατοίκηση μαζί της, καθώς αυτός είναι ο χώρος στον οποίο εκδηλώνεται η θεότητα. Προφανώς οι ενταφιασμένοι στο βράχο νεκροί πέρασαν τις τελετουργίες και τους καθαρμούς και πηγαίνουν να ζήσουν με την θεότητα, επιβεβαιώνοντας τις αναφορές του Πλάτωνα στο Φαίδρο 3: «ὁ δέ κεκαθαρμένος τε καί τετελεσμένος ἐκεῖσε ἀφικόμενος μετά θεῶν οἰκήσει».
Υπάρχει μια τελετή περάσματος, όπου ο αμύητος μεταβάλλεται στο τέλος σε πραγματικό μύστη. Πολύτιμο διαβατήριο για τη μύηση είναι η μετάληψη του μύστη που τον ενώνει με το θεό και του δίνει την ελπίδα της ευδαιμονικής αθανασίας. Αυτό συνδέει τη μυητική ιεροπραξία με ένα ιερό χώρο μύησης, συνήθως σπήλαια σύμβολα θηλυκής αρχής και μήτρα της Μητέρας Γης, καθώς και τόπος του ιερού γάμου, όπου λαμβάνει χώρα η μυστική τελείωση και εκπληρώνεται η επαφή με το θείο στοιχείο στο τέλος της οποίας ο αμύητος θα έχει μεταβληθεί σε πραγματικό μύστη. Η σπηλιά με τα δύο ανοίγματα στη ρίζα του βράχου, πολύ πιθανόν να έπαιζε το ρόλο του κέντρου της τελετουργικής μύησης.4 (Φωτ. 9)
Οι θρόνοι στην ακρόπολη δίπλα στο θυσιαστήριο χρησίμευαν ως εμβλήματα των θεοτήτων (Μητέρας και Παρέδρου) αλλά και ως ενθύμηση της αόρατης παρουσίας τους σε ανθρώπινες διαστάσεις. Ο μοναχικός θρόνος νότια του Αη -Γιώργη πιθανόν να προοριζόταν για τον ενθρονισμό του μύστη.5 Ο θρόνος είναι ένα σύμβολο υπεροχής πάνω στους άλλους θεούς και χαρακτηριστικό του κυρίαρχου που βασιλεύει, σύμβολο βασιλικής και πνευματικής καταγωγής.6
Καταλήγοντας, μπορούμε να αναγνωρίσουμε την ακρόπολη του Αγίου Γεωργίου Πετρωτών ως ένα Μητρώο, αφιερωμένο στον εορτασμό των μυστηρίων της Μεγάλης Μητέρας Θεάς, ζωοδότρας και παράλληλα χθόνιας θεάς του θανάτου, δίπλα στην οποία συνυπάρχει μια άλλη θεότητα όπως επιβεβαιώνεται από το δεύτερο κάθισμα (θρόνο) δίπλα στο θυσιαστήριο. Με βάση την βιβλιογραφία και την ερμηνεία παρόμοιων ιερών στη Φρυγία, Μυσία (Τουρκία)7 και την Βουλγαρία,8 ότι πρόκειται για μια ανδρική θεότητα, ένα πάρεδρο της Θεάς, που στην Ελληνική Αιγιακή Θράκη δεν μπορεί να είναι άλλος από τον Διόνυσο ή τον Άττι αν πρόκειται για την φρυγική Κυβέλη, ή τον Καδμήλο το νεότερο των Καβείρων που έχει πολλές ομοιότητες με το Διόνυσο. Η παρουσία άλλωστε του Διονύσου ως παρέδρου δίπλα στη Μεγάλη Θεά εντοπίζεται σε πολλά ιερά της Θεάς στη Μακεδονία (Λητή, Λευκόπετρα Βερμίου, Βεργίνα, Πέλλα, Ποτίδαια, Θεσσαλονίκη) καθώς η λατρεία της Θεάς έχει στενή σχέση με το Διόνυσο ως προς τη γονιμική και οργιαστική διάστασή της, γι’ αυτό συχνά οι δύο θεότητες συλλατρεύονται.9
Η παρουσία του βαπτηστηρίου, των θυσιαστηρίων, του σπηλαίου και ενός μοναχικού λαξευμένου θρόνου δίπλα στον ναό του Αγ. Γεωργίου, μαρτυρούν τελετές μυήσεων και θρονισμού, όπως αυτές που γίνονταν στη γειτονική Σαμοθράκη και είναι το πρώτο Μητρώο που τεκμηριώνει την διείσδυση των Καβείριων Μυστηρίων στην ενδοχώρια της Θράκης
Σημειώσεις
1. Triandaphyllos 1984, 10-19
2. Berndt-Ersöz 2006
3. Pl. Phdr. 69 c
4. Cooper 1992, βλέπε λέξη «σπήλαιο»
5. Pl. Euth. 277 d
6. Οm. Ιl. 8,436, 442
7. Berndt-Ersöz 2006
8. Fol 2007, 347-377
9. Stefani 2010-2012,108
ΒιβλιογραφίαBerndt-Ersöz 2006: S. Berndt-Ersöz, Phrygian Rock-Cut Shrines, Structure, Function, and Cult Practice, vol. 25, in (ed) T. Schneider, Culture and History of the Ancient Near East, ed. Brill, Leiden/Boston, 2006
Fol 2007: V.Fol, Rock Topoi of Faith in the Eastern Mediterranean and Asia Minor During the Antiquity in, Studia Thracica 10, 2007, 347-377
Stefani 2010-2012: Ε. Στεφανή, Η λατρεία της Μητέρας των θεών στη Λευκόπετρα Βερμίου, Μακεδονικά 39, 2010-2012, 99-123
Triandaphyllos 1984: Δ. Τριαντάφυλλος, Η προϊστορία στο χώρο της δυτικής Θράκης, Αρχαιολογία 13, 1984, 10-19
Σταύρος Κιοτσέκογλου
Αρχαιολόγος
Μέλος ΕΤΕΠ του Εργαστηρίου Λαογραφίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, του Τμήματος Ιστορίας – Εθνολογίας, της Σχολής Κλασικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών του ΔΠΘ
Σημείωμα του Συγγραφέα
Το εν λόγω μνημείο εντόπισα τον Δεκέμβριο του 2015, και αμέσως έστειλα περίληψη για να συμμετάσχω στο δεύτερο διεθνές μεγαλιθικό Συνέδριο του Blagoevgrad που πραγματοποιείται τον Οκτώβριο του 2016. Θεωρώντας αδιανόητο ένα υπαίθριο ιερό αυτού του μεγέθους της Ελληνικής Αιγιακής Θράκης να δημοσιεύεται στο εξωτερικό χωρίς πρώτα να γίνει γνωστό στους κατοίκους της, ανακοινώνω περίληψη του άρθρου μου με σκοπό την ενημέρωση του αναγνωστικού κοινού όσο αφορά τις λατρείες, τις πεποιθήσεις και τα τελετουργικά δρώμενα των αρχαίων Θρακών της περιοχής μας.