«Μην τον λυπάσαι… Δέρνε τον… Κάνε τον άνθρωπο. Το κρέας δικό σου… Τα κόκκαλα δικά μου…» είχε πει ο πατέρας του Καζαντζάκη στον δάσκαλο και ο δάσκαλος δείχνοντας τη βίτσα που κρατούσε στο χέρι τον διαβεβαίωσε πως με το ξύλο θα γίνει «άνθρωπος».
Με την ευκαιρία του ξεκινήματος της νέας σχολικής χρονιάς ας κάνουμε μια αναδρομή στο εκπαιδευτικό μας παρελθόν, τότε που η παιδαγωγική της «βέργας» ή της «βίτσας» ήταν κυρίαρχη. Όσοι από μας κουβαλάμε κάποιες δεκαετίες στις πλάτες μας θυμόμαστε πολύ καλά το φόβο και τον τρόμο που μας προξενούσε η βέργα, οι σφαλιάρες και το τράβηγμα του αυτιού… Η παλιά παιδαγωγική προέτρεπε και επέτρεπε στους δασκάλους να ασκούν βιαιότητα στους μικρούς μαθητές.
Η πρώτη μέρα στο σχολείο είναι πολύ σημαντική και βέβαια δεν γίνεται κάποιος «άνθρωπος» με τη βία αλλά με γλυκύτητα και καλοσύνη. Η δικιά μας γενιά κουβαλάει πολλές αναμνήσεις βίας. Θα σας αναφέρω ένα περιστατικό κάποιου οικείου μου προσώπου ο οποίος «δεν έπαιρνε τα γράμματα», λες και όλοι θα έπρεπε να έχουν το ίδιο δείκτη νοημοσύνης. Με προτροπή του γονέα του τον έστησε στην πόρτα και ανάγκασε τους συμμαθητές του να περάσουν όλοι και να τον φτύσουν. Ένας «λύγισε» και αποχώρησε κλαίγοντας, ήταν ο φιλαράκος του… Το παιδί αυτό έγινε «άνθρωπος» όχι με τη βίτσα, ούτε γιατί υπέστη αυτή την προσβολή που του δημιούργησε παιδικά τραύματα αλλά γιατί παρότι δεν αγαπούσε τα γράμματα ήταν άξιος και διέπρεψε στις τέχνες εισπράττοντας την εκτίμηση και το σεβασμό των συνανθρώπων του.
Οι τότε γονείς δίνανε τη συγκατάβαση τους ώστε ο δάσκαλος να έχει το ελεύθερο να εφαρμόσει οποιαδήποτε μέθοδο έκρινε σωστή ώστε το παιδί να μάθει γράμματα. Δηλαδή το σώμα του παιδιού ανήκε στη δικαιοδοσία του δασκάλου… Λες και με τη φοβέρα μπορείς να καταφέρεις κάποιο παιδί να προοδεύσει. Αυτό είναι κάτι έμφυτο ή θα αγαπήσεις τη μάθηση ή όχι. Ευτυχώς που η σύγχρονη παιδαγωγική απορρίπτει αυτές τις ιδέες ως αντιπαιδαγωγικές και επιζήμιες.
Σε έναν εσωτερικό μονόλογο ο Καζαντζάκης ως παιδί παρομοιάζει το δάσκαλο του με διάβολο. Του φάνηκε άγριος με μεγάλα δόντια και έψαχνε στην κορφή του κεφαλιού του να δει αν έχει κέρατα.
«Έγνοια σου καπετάν Μιχάλη. Έχω εδώ το εργαλείο που κάνει τους ανθρώπους» είπε ο δάσκαλος και έδειξε τη βίτσα του. (Απόσπασμα από το βιβλίο «Αναφορά στο Γκρέκο»)
Μαρτυρία δια στόματος συγγραφέα για την κατάσταση που επικρατούσε στα σχολεία στις αρχές του 19ου αιώνα και συνεχίστηκε για πολλά χρόνια, ως τα χρόνια της δικής μου γενιάς. Δεν ξέρω για εσάς αλλά εγώ εισέπραξα κάμποσες βιτσιές… Είναι να αγανακτεί κανείς για την παλιά αυτή μέθοδο περί «σωφρονισμού». Δεν ήταν τρόπος αυτός για να ικανοποιήσεις τη φιλομάθεια των παιδιών με μια διδασκαλία ανιαρή και άκρως αυστηρή. Το μόνο που κατάφερναν ήταν να ταπεινώνονται τα παιδιά, να εξευτελίζονται, να απεχθάνονται το σχολείο και να τρέφουν μίσος και αντιπάθεια κατά των τυράννων της αθώας ηλικίας τους.
Τα «μεσαιωνικά όργανα» σωφρονισμού ήταν η βίτσα, ο βούρδουλας και η λουρίδα. Το τραγικό της όλης υπόθεσης ήταν πως για τη βίτσα έπρεπε να μεριμνήσουν οι μαθητές, συνήθως από λυγαριά που ήταν πιο ανθεκτική στις βιτσιές. Όταν κάτι δεν το εμπεδώναμε ή είχαμε αφαιρεθεί πλην του ξυλοδαρμού έπρεπε να το γράψουμε σαν τιμωρία στο τετράδιο μέχρι και εκατό φορές ώστε να το μάθουμε φαρσί.
Και τα βιβλία γραμμένα στην αρχαίαν ελληνικήν που αμφιβάλω αν και οι ίδιοι οι παιδαγωγοί που τα δίδασκαν τα καταλάβαιναν. Με την καθιέρωση της δημοτικής γίνανε πιο ευκολονόητα στους μικρούς μαθητές.
Και ο εφιάλτης της πρωινής προσευχής προσευχής… Όχι πως είμαι άθεη αλλά με την τσίμπλα στο μάτι και αγουροξυπνημένα τα μαθητούδια να προσεύχονται; Και η προσευχή είναι κάτι το εσωτερικό, πρέπει να το νιώθεις και όχι να το πράττεις από υποχρέωση και κανονισμό. Πολύ τζέρτζελο για την κατάργηση της. Δίνουμε βάση στον «κώνωπα» και αφήνουμε κατά μέρος την «καμήλα»… Υπάρχουν τόσα άλλα σοβαρότερα που πρέπει να διευθετηθούν στο θέμα «παιδεία» κατά την ταπεινή μου άποψη.
Ο ρόλος του δασκάλου είναι καθοδηγητικός και η παρέμβαση του ρυθμιστική. Σε ένα τέτοιο μοντέλο δασκάλου παρέχεται η ευχέρεια και τα κίνητρα στο παιδί να αναπτύξει την προσωπικότητα του και να αποκτήσει ψυχικές βάσεις για την ολόπλευρη καλλιέργεια του και την ελεύθερη ανάπτυξη του.
Κατά τα τελευταία χρόνια που απαγορεύτηκε «το ξύλο που ‘χε βγει από τον παράδεισο» οι δάσκαλοι δεν τολμούν να αγγίξουν ούτε μια τρίχα των μαθητών όσο ζωηροί και ανεπίδεκτοι μαθήσεως και αν είναι… Έλα όμως που οι όροι αντιστράφηκαν και το ρόλο από τον ξυλοδαρμό του δασκάλου τον πήραν στα χέρια τους κάποιοι «νταήδες» μαθητές… Είναι γνωστό σε όλους μας πια το bulling…
Για να εξαλειφθεί δια παντός το bulling στα σχολεία πρέπει να προσπαθήσουμε γονείς και εκπαιδευτικοί. Το έχουμε ζήσει όλοι στα δικά μας μαθητικά χρόνια. Είτε αφορούσε εμάς είτε κάποιο συμμαθητή μας. Όταν αποφοιτάς από το σχολείο πρέπει να έχεις όμορφες αναμνήσεις και νοσταλγία για τα μαθητικά χρόνια.
Μανούλες θυμηθείτε να πείτε στα παιδάκια σας τώρα που αρχίζουν τα σχολεία αν παρατηρήσουν κάποιο παιδάκι που κάθεται μόνο του, ντρέπεται ή φοβάται και δεν έχει φίλους να το πλησιάσουν, να του μιλήσουν και να το καλέσουν στην παρέα τους. Έτσι τι βράδυ δε θα κοιμηθεί κανένα παιδάκι λυπημένο στη σκέψη ότι όταν ξημερώσει η μέρα θα βρεθεί πάλι σε ένα αφιλόξενο περιβάλλον, πάλι μόνο του. Είναι πιθανό να έχουμε από τη ζωή μας ένα σπουδαίο φίλο επειδή φοράει γυαλιά, είναι πιο κοντός, ψηλός ή παχύς, χωρίς γονείς, με δυσλεξία ή οτιδήποτε διαφορετικό από εμάς. Αυτά τα θυμάμαι από τα δικά μας παιδικά χρόνια που φημίζονται πιο ανθρώπινα από τα τωρινά…
Συνεχίζεται…
Προς τους αναγνώστες μου…
Μετά από μια μικρή ανάπαυλα εξαιτίας αποχαύνωσης λόγω της ζέστης του καλοκαιριού επιστρέφω δριμύτερη στη στήλη μου.