«Τα ημι-προεδρικά συστήματα διακυβέρνησης και η άνοδος του Χίτλερ στην εξουσία»
– Στην προηγούμενη συνάντηση μας αναφέρθηκες σ’ ένα είδος μικτού πολιτεύματος. Θα μπορούσες να μας πεις δύο λόγια γι’ αυτό.
Φυσικά. Όπως είχαμε πει υπάρχει και το ημι-προεδρικό σύστημα διακυβέρνησης, στο οποίο πρόεδρος και πρωθυπουργός μοιράζονται την εκτελεστική εξουσία, με χαρακτηριστικότερη περίπτωση αυτή της Γαλλίας. Βεβαίως η Γερμανία αποτελεί αρχετυπικό παράδειγμα παρόμοιου συστήματος με προεδρικές υπερεξουσίες. Ωστόσο το Σύνταγμα της Βαϊμάρης του 1919, το οποίο βρέθηκε αντιμέτωπο με την εξέγερση, τη βίαιη καταστολή και δολοφονία των ηγετών των Σπαρτακιστών, της Ρόζας Λούξεμπουργκ και του Καρλ Λίμπκνεχτ, στις 15 Ιανουαρίου του 1919, από ένοπλες ομάδες εθνικιστών, αλλά και τον επακόλουθο έλεγχο του ανεξάρτητου κουμμουνιστικού γερμανικού κόμματος από τη Ρωσία, υπό το βάρος της ήττας του πρώτου παγκοσμίου πολέμου, της χρεωκοπίας και του πληθωρισμού, αποδείχτηκε δυσλειτουργικό. Στις 28 Φλεβάρη του 1933, ύστερα από πρόταση της κυβέρνησης του Χίτλερ, ο πρόεδρος της Γερμανίας Χίντενμπουργκ με την εφαρμογή των μέτρων του άρθρου 48 θα αναστείλει όλες τις συνταγματικές ελευθερίες, οδηγώντας στην άνοδο του φασισμού. Αντίστοιχες διατάξεις κατάστασης ανάγκης έχουν όλα τα αστικά κοινοβουλευτικά συντάγματα ανεξαρτήτως μορφής.
– Εντούτοις, αν και παρεκκλίνουμε από το θέμα μας, θα ήθελα να σε ρωτήσω τι ήταν αυτό που ενίσχυσε ιδιαίτερα το κόμμα του Χίτλερ;
Το εθνικοσοσιαλιστικό γερμανικό εργατικό κόμμα είχε δημιουργήσει μία τεράστια προπαγάνδα πως όλα τα δεινά του γερμανικού λαού προκλήθηκαν από τη Συνθήκη των Βερσαλιών, αφού αυτή είχε υπογραφεί με βαρείς όρους για τη Γερμανία μετά την ήττα της στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Έτσι ο Χίτλερ προκειμένου ν’ ανέλθει στην εξουσία επένδυσε επάνω στην κατάργηση της συγκεκριμένης συνθήκης και τους περιορισμούς που σχετίζονταν με τους εξοπλισμούς, ώστε να καταφέρουν να ξαναπάρουν τα εδάφη που είχαν χάσει ύστερα από τον παγκόσμιο πόλεμο του 1914-1918 και ν’ αποκτήσουν ζωτικό χώρο, με την εξασφάλιση πρώτων υλών. Κάτι που σήμαινε αύξηση του πλούτου για όλες τις κοινωνικές τάξεις. Στις αλλεπάλληλες εκλογές που θ’ ακολουθήσουν φαίνεται καθαρά πως ο λαός, ζώντας μία μακρά περίοδο δυστυχίας, με ευκολία θα πειστεί από τις προεκλογικές εξαγγελίες του Ναζιστικού κόμματος. Αφού, υπό το βάρος της φτώχειας και του πληθωρισμού, τα μάρκα μετατρέπονταν σε τρισεκατομμύρια χαρτιά που ανταλλάσσονταν για ένα καρβέλι μαύρο ψωμί και μία ντουζίνα αυγά.
Η Γερμανία είχε πλέον μεταβληθεί σε μία χάρτινη αυτοκρατορία, όπου η έλλειψη πρώτων υλών, η κατάπτωση των ηθικών αξιών, οι μαζικές αυτοκτονίες πολιτών, αλλά και η επίμονη αναζήτηση ενός μεσσία, οδήγησαν σταθερά στην άνοδο του Χίτλερ. Σύμφωνα με τα στοιχεία της εποχής, παρά το γεγονός ότι τον Μάη του 1928 το κόμμα του Χίτλερ συγκέντρωσε κάτω από το 3% των ψήφων, δύο χρόνια αργότερα, στις εκλογές του Σεπτέμβρη του 1930, τα ποσοστά του θα εκτοξευθούν στο 18,5%, συγκεντρώνοντας 6,4 εκατ. Ψήφους, με τις βουλευτικές του έδρες ν’ αυξάνονται από 12 σε 107 επί συνόλου 491. Στη συνέχεια θ’ ακολουθήσουν οι εκλογές τις 31 Ιούλη του 1932. Το εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα του Χίτλερ πήρε 13,7 εκατ. ψήφους συγκεντρόνοντας 230 βουλευτές. Παρόλα αυτά, αν και θα βγουν πρώτοι, δεν θα καταφέρουν να σχηματίσουν κυβέρνηση, όπως και τον Νοέμβριο του 1932 που τα ποσοστά τους θα μειωθούν και θα καταλάβουν μόλις 196 έδρες σε σύνολο 584. Ωστόσο αυτές θα είναι και οι τελευταίες ελεύθερες εκλογές πριν από την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία στις 30 Ιανουαρίου του 1933, όπου ο Χίντενμπουργκ θα τον διορίζει καγκελάριο του Ράιχ, αφού το «Εθνικοσοσιαλιστικό» και το «Γερμανικό Λαϊκό Εργατικό κόμμα» δέχονται να συνεργαστούν. Ωστόσο, όπως είπαμε στις 28 Φεβρουαρίου ο Χίτλερ θα περιστείλει τις ατομικές ελευθερίες και την ελευθερία του Τύπου. Ενώ στις 5 Μαρτίου, προκειμένου να νομιμοποιήσει την εξουσία του και με την εντολή του λαού, θα διεξάγει εκλογές παρωδία, συγκεντρώνοντας το 43.9% των ψήφων και 288 έδρες επί συνόλου 647. Λίγες ημέρες αργότερα ο Χίτλερ θα πείσει του βουλευτές να νομοθετεί δικτατορικά, δηλαδή χωρίς οι νόμοι να επικυρώνονται από το κοινοβούλιο. Γεγονός που σημαίνει πως το κοινοβουλευτικό σύστημα εκείνης της περιόδου η αλλιώς η Δημοκρατία της Βαϊμάρης, ήταν πλέον παρελθόν.
– Είναι πάντως γεγονός πως και η Ρόζα Λούξεμπουργκ έβλεπε ήδη τα αναμφισβήτητα σημεία της παρακμής του κοινοβουλευτισμού σε οποιαδήποτε μορφή κι αν βρισκόταν – προεδρική, ημι-προεδρική ή προεδρευομένη – πριν ακόμα από το 1919.
Για την ίδια, όπως όλα τα άλλα κοινωνικά φαινόμενα, έτσι και ο κοινοβουλευτισμός αποτελούσε απλώς ένα προϊόν της ιστορίας, στην παρακμή του οποίου συντελούσαν τόσο η επίθεση της εργατικής τάξης εναντίον της μπουρζουαζίας, όσο και η παγκόσμια πολιτική κατάσταση. Ακριβώς και για τον λόγο αυτό δικαίως έλεγε πως «ο κοινοβουλευτισμός μακριά από το να είναι ένας απόλυτος θεσμός της δημοκρατικής εξέλιξης, της ανθρώπινης προόδου και άλλων ωραίων πραγμάτων, είναι η ιστορικά καθορισμένη μορφή της κυριαρχίας της αστικής τάξης εναντίον του φεουδαλισμού. Ο αστικός κοινοβουλευτισμός μένει στη ζωή τόσο όσο διαρκεί η πάλη ανάμεσα στη μπουρζουαζία και τον φεουδαλισμό. Απ’ τη στιγμή που αυτή η φλόγα που τον κρατάει στη ζωή σβήνει, ο κοινοβουλευτισμός χάνει την ιστορική σημασία του για την αστική τάξη…». Στο τέλος όμως τόσο η ίδια όσο και ο Λίμπκνεχτ, ο οποίος ήταν ο μόνος από το κόμμα που αρνήθηκε να ψηφίσει τις πολεμικές πιστώσεις της 4ης Αυγούστου του 1914, διαπίστωναν τη βαθιά χρεωκοπία της σοσιαλδημοκρατίας, η οποία συνθηκολογούσε μπροστά στον ιμπεριαλισμό, καθώς κι αυτή λειτουργούσε μέσα στα πλαίσια του αστικού κοινοβουλευτισμού. Έτσι, μαζί με άλλους αποφάσισαν να αναλάβουν την πάλη εναντίον του πολέμου και εναντίον της πολεμικής πολιτικής του κόμματός τους, δημιουργώντας ένα κίνημα ανταρσίας που έμεινε στην ιστορία γνωστό με το όνομα Σπάρτακος. (Πάουλ Φρέλιχ, Ρόζα Λούξεμπουργκ, σελ 96, 97, 259, 265)
Και θα έλεγα πως δεν έχει καθόλου άδικο, αφού αυτή την παρακμή του κοινοβουλευτικού συστήματος μπορεί να την αντιληφθεί ο κάθε υγιώς σκεπτόμενος άνθρωπος σήμερα σε όλο τον κόσμο, όταν πέρα από τις ατομικές του ελευθερίες αναζητά την δυνατότητα της ολοκλήρωσής του σε πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο, έξω από κλίκες και κόμματα, που το μόνο που ξέρουν – εν τέλει – να κάνουν είναι ν’ αποφασίζουν προς το συμφέρον τους, καθώς και το συμφέρον του κεφαλαίου, χωρίς να ερωτώνται οι κοινωνίες