Του Μενέλαου Μαλτέζου
Οικονομολόγου – πρώην βουλευτή
Το εργασιακό νομοσχέδιο που συζητείται αυτές τις ημέρες στη Βουλή δεν είναι μια απλή ρύθμιση τεχνικού χαρακτήρα. Είναι μια πολιτική τομή που καθορίζει τη σχέση κράτους–εργασίας–πολίτη για τα επόμενα χρόνια. Και, δυστυχώς, είναι μια τομή προς τα πίσω.
Η κυβέρνηση επιχειρεί να παρουσιάσει τη 13ωρη εργασία ως «ευελιξία» και «ευκαιρία». Στην πραγματικότητα, όμως, πρόκειται για τη θεσμοθέτηση ενός νέου τύπου εξάρτησης:
του εξαντλημένου, απροστάτευτου εργαζομένου που «συναινεί» υπό τον φόβο της ανεργίας. Η προσωπική και οικογενειακή ζωή αποδομούνται, ο ελεύθερος χρόνος γίνεται προνόμιο, και η κοινωνία γλιστρά σιωπηλά σε μια νέα κανονικότητα εξάντλησης.
Ως οικονομολόγος γνωρίζω ότι η ανταγωνιστικότητα μιας χώρας δεν χτίζεται πάνω στη φτώχεια και την υπερεργασία, αλλά στην παραγωγικότητα, την καινοτομία και το ανθρώπινο κεφάλαιο. Η λεγόμενη «εσωτερική υποτίμηση» των μνημονιακών ετών συνεχίζεται σήμερα χωρίς επιτηρητές, αλλά με τον ίδιο πυρήνα: τη μείωση της αξίας της εργασίας ως μοναδικό μοχλό προσαρμογής. Έτσι, η Ελλάδα απομακρύνεται ακόμη περισσότερο από τα εργασιακά πρότυπα του ΟΟΣΑ και της Ε.Ε., παραμένοντας ουραγός στους μισθούς και πρωταθλήτρια στις ώρες εργασίας.
Τέτοιες ρυθμίσεις δεν είναι τεχνικού αλλά αξιακού χαρακτήρα. Το λεγόμενο «13ωρο» δεν είναι αριθμητικό θέμα – είναι πολιτική επιλογή. Διαλύει την προσωπική και οικογενειακή ζωή, ακυρώνει την έννοια της 11ωρης ανάπαυσης και καθιστά την «συναίνεση» του εργαζομένου προσχηματική, σε μια αγορά με ανεργία, ανασφάλεια και εξάρτηση. Η προστασία του ανθρώπινου χρόνου, η διασφάλιση της ξεκούρασης και της οικογενειακής ζωής δεν είναι πολυτέλεια· είναι δείκτης πολιτισμού. Το να ονομάζεις το 13ωρο «ευελιξία» και την εξάντληση «επιλογή», δεν είναι μεταρρύθμιση· είναι επιστροφή σε ένα κοινωνικό μεσαίωνα που οι προηγούμενες γενιές πάλεψαν να αφήσουν πίσω τους.
Η εξάντληση αυτή δεν είναι αφηρημένη έννοια· θα μεταφραστεί σε περισσότερα εργατικά δυστυχήματα, σε ψυχική και σωματική φθορά, σε μια καθημερινότητα χωρίς εποπτεία και χωρίς προστασία. Όταν η αγορά εργασίας μένει χωρίς έλεγχο, η ανθρώπινη ζωή απαξιώνεται σιωπηλά.
Οι συλλογικές συμβάσεις στο περιθώριο
Κανένα σύγχρονο εργασιακό πλαίσιο δεν μπορεί να σταθεί χωρίς την ενεργό λειτουργία των συλλογικών συμβάσεων. Η αποδυνάμωσή τους τα τελευταία χρόνια –και η απουσία κάθε δεσμευτικού μηχανισμού επαναφοράς τους– έχει μετατρέψει την αγορά εργασίας σε πεδίο ατομικής διαπραγμάτευσης ανάμεσα σε άνισες πλευρές.
Ο εργαζόμενος χωρίς συλλογική προστασία δεν «διαπραγματεύεται»· απλώς αποδέχεται. Η επαναφορά των συλλογικών συμβάσεων και των κλαδικών διαπραγματεύσεων δεν είναι απλώς θεσμικό αίτημα, αλλά προϋπόθεση για την οικονομική ισορροπία και την κοινωνική ειρήνη. Μια οικονομία που θέλει να λέγεται ευρωπαϊκή δεν μπορεί να βασίζεται σε ατομικά συμβόλαια εξάντλησης, αλλά σε συλλογικούς όρους αξιοπρέπειας.
Η διάσταση του δημογραφικού
Η συρρίκνωση των εργασιακών δικαιωμάτων και η διάλυση του οικογενειακού χρόνου δεν είναι μόνο κοινωνικό πρόβλημα∙ αποτελεί και σοβαρό δημογραφικό ζήτημα. Πώς να σχεδιάσει κανείς οικογένεια, όταν το εισόδημα δεν επαρκεί, ο χρόνος εξαντλείται στην εργασία και το κράτος αποσύρεται από την προστασία των νέων ζευγαριών;
Η αλήθεια είναι ότι το δημογραφικό δεν λύνεται με επιδόματα, αλλά με ποιοτικές και σταθερές θέσεις εργασίας, με ασφάλεια, εισόδημα και προοπτική. Μια χώρα που νομοθετεί 13ωρη εργασία, νομοθετεί ταυτόχρονα και τη γήρανσή της.
Κατακλείδα
Η από κοινού απαίτηση για την απόσυρση του νομοσχεδίου είναι σωστή και αναγκαία·όμως η κοινωνία περιμένει περισσότερα. Χρειάζεται ενότητα, καθαρή γραμμή και θάρρος λόγου από όλες τις προοδευτικές δυνάμεις.
Γιατί η εργασία δεν είναι τεχνικό ζήτημα. Είναι ζήτημα αξιών, πολιτισμού και –τελικά– επιβίωσης, τόσο ατομικής όσο και εθνικής.