Βουλγαρία, Ρουμανία και Τουρκία διαθέτουν πυρηνικούς σταθμούς σε απόσταση 200-300 χλμ από τη χώρα μας – Πρωταρχικό βήμα των αρχών, οι δειγματοληψίες σε τρόφιμα και ύδατα
της Κικής Ηπειρώτου
Ειδικό Σχέδιο έχει εκπονήσει η Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης με στόχο την αποτελεσματική αντιμετώπιση σοβαρού ατυχήματος σε πυρηνική εγκατάσταση εκτός συνόρων, που δύναται να πλήξει την ελληνική επικράτεια με έκλυση ραδιενέργειας στο περιβάλλον. Τα πυρηνικά ατυχήματα που έχουν συμβεί είναι ευρέως γνωστά λόγω των πολύ σοβαρών επιπτώσεών τους, αλλά και λόγω του κοινωνικού και οικονομικού αντικτύπου τους, καθώς και του μεγάλου ενδιαφέροντος του κοινού παγκοσμίως. Τέτοια ατυχήματα ήταν το πυρηνικό ατύχημα στο Chernobyl το 1986, αλλά και το πιο πρόσφατο στη Fukushima το 2011.
Ένα σοβαρό ατύχημα σε πυρηνικό σταθμό στην Ευρώπη, αν και θεωρείται μικρής πιθανότητας, ειδικά μετά τις βελτιώσεις στο Ευρωπαϊκό σύστημα πυρηνικής ασφάλειας τα τελευταία χρόνια, εντούτοις δεν μπορεί να αποκλειστεί και επομένως απαιτείται να λαμβάνεται υπόψη στον σχεδιασμό έκτακτης ανάγκης.
Ο ραδιολογικός κίνδυνος συνδέεται με την άμεση έκθεση κατά τη διέλευση του ραδιενεργού νέφους, λόγω απευθείας ακτινοβόλησης από το νέφος και λόγω εισπνοής του. Καθώς το ραδιενεργό νέφος μεταφέρεται και διασπείρεται μέσω της ατμόσφαιρας, ποσοστό των ραδιενεργών στοιχείων που περιέχει εναποτίθεται στις περιοχές από τις οποίες διέρχεται. Η εναπόθεση επιτείνεται κατά πολύ εάν τυχόν ταυτόχρονα επικρατούν φαινόμενα βροχοπτώσεων. Η ραδιενέργεια που εναποτίθεται στο έδαφος προκαλεί, δευτερογενώς, εξωτερική έκθεση λόγω της απευθείας ακτινοβολίας και ενδεχόμενη εσωτερική έκθεση, λόγω της κατάποσης ραδιοϊσοτόπων μέσω της ρύπανσης της τροφικής αλυσίδας. Τα ραδιοϊσότοπα ενδιαφέροντος είναι κυρίως το ιώδιο-131, το καίσιο-134 και το καίσιο-137, καθώς αποτελούν δείκτες της ραδιορρύπανσης. Τα πρώτα επίφοβα είδη διατροφής όσον αφορά την άμεση προστασία του πληθυσμού είναι τα φυλλώδη λαχανικά, τα κηπευτικά, το γάλα από ζώα ελευθέρας βοσκής και η πόση βρόχινου νερού (εφεξής «πρώτη ομάδα προϊόντων»). Σε δεύτερο χρόνο, εξετάζονται και λοιπά προϊόντα φυτικής προέλευσης (κυρίως ζωοτροφές) με εφαρμογή κατάλληλων πρωτοκόλλων δειγματοληψίας και διενέργεια εργαστηριακών ελέγχων της περιεχόμενης σε αυτά ραδιενέργειας.
Σύμφωνα με τη διεθνή κατηγοριοποίηση των ραδιολογικών ή πυρηνικών κινδύνων, ανήκουν σε κατηγορία σχετικά χαμηλού επιπέδου ραδιολογικής διακινδύνευσης. Πράγματι, οι αναλύσεις τεκμηριώνουν ότι οι πιθανές ραδιολογικές συνέπειες πέραν μιας ζώνης μερικών δεκάδων χιλιομέτρων από τον σταθμό δεν ξεπερνούν τα δοσιμετρικά κριτήρια για τη λήψη επειγόντων μέτρων προστασίας του γενικού πληθυσμού, όπως η εκκένωση ή η χορήγηση σταθερού ιωδίου.
Η συνθήκη αυτή ισχύει με μεγάλα περιθώρια ασφάλειας για τη χώρα μας, δεδομένου ότι οι κοντινότεροι σταθμοί, δηλαδή, Kozloduy (Βουλγαρία), Cernavoda (Ρουμανία), Pakks (Ουγγαρία), Krško (Σλοβενία), απέχουν από τα σύνορα 250, 320, 600 και 700 km, αντίστοιχα, ο δε, υπό κατασκευή, σταθμός Akkuyu (Τουρκία) απέχει 330 km. Ως εκ τούτου, η παρούσα περίπτωση έκτακτης ανάγκης δεν περιλαμβάνει επείγουσες δράσεις απόκρισης για την αντιμετώπιση επιπτώσεων στην υγεία του γενικού πληθυσμού, ενώ είναι αντιληπτό ότι δεν υπάρχουν επιπτώσεις σε εργαζόμενους έκτακτης ανάγκης.
Ωστόσο, ανάλογα με το μέγεθος της έκλυσης και τις μετεωρολογικές συνθήκες, μπορεί να λάβει χώρα μη αμελητέα διασπορά της ραδιενεργού ρύπανσης σε τμήματα της Ελληνικής επικράτειας, με αρνητικές συνέπειες στην αγροτοκτηνοτροφική παραγωγή και στη διάθεση τέτοιων προϊόντων στην αγορά, συμπεριλαμβανομένου και ενδεχόμενου πλήγματος στην εικόνα και την εμπιστοσύνη, τόσο στα ίδια τα παραγόμενα προϊόντα, όσο και γενικότερα στην κοινωνική λειτουργία και σε οικονομικές δραστηριότητες και κλάδους, όπως π.χ. ο τουρισμός.
Λόγω των περιορισμένων πληροφοριών και δεδομένων για την εξέλιξη του ατυχήματος και της έκλυσης, καθώς και της εν γένει μεγάλης αβεβαιότητας σε τέτοιου είδους ατυχήματα, η απόκριση βασίζεται καταρχάς σε εκτιμήσεις της διασποράς του ραδιενεργού νέφους και παροχής συστάσεων στον πληθυσμό για την ενδεδειγμένη συμπεριφορά πριν, μετά και κατά τη διάρκεια διέλευσης του ραδιενεργού νέφους.
Σε περίπτωση, ωστόσο, που είτε προβλέπεται βάσιμα, είτε διαπιστώνεται από τις ενδείξεις του τηλεμετρικού δικτύου μέτρησης ραδιενέργειας, με 23 σταθμούς που λειτουργούν στη χώρα, ένας εκ των οποίων βρίσκεται στον Έβρο, η υπέρβαση του προκαθορισμένου κριτηρίου ρυθμού δόσης της ραδιενεργού ακτινοβολίας στον ελλαδικό χώρο («επιχειρησιακό επίπεδο επέμβασης», OIL3γ), εφαρμόζονται άμεσα μέτρα περιορισμού της «πρώτης ομάδας προϊόντων».
Το μέτρο λαμβάνεται πριν ακόμα υπάρξουν οι δειγματοληπτικές μετρήσεις σε τρόφιμα και περιβαλλοντικά δείγματα, δεδομένου ότι οι δειγματοληψίες και η διεξαγωγή αυτών των εργαστηριακών μετρήσεων απαιτούν χρόνο και δεν μπορούν να υποστηρίξουν την άμεση λήψη απόφασης. Αυτή η αρχική απόκριση, αν και συντηρητική, θα βοηθήσει στην αποφυγή πανικού και στη διατήρηση της εμπιστοσύνης του πληθυσμού και της εικόνας και αξιοπιστίας των ελληνικών προϊόντων και κλάδων της οικονομίας.
Με βάση την εμπειρία του ατυχήματος του Chernobyl, μετά τη λήξη του ατυχήματος και της φάσης της έκτακτης ανάγκης, τα μέτρα απόκρισης πρέπει να περιλάβουν πολύμηνης διάρκειας φάση αποκατάστασης κατά την οποία το πρόγραμμα δειγματοληπτικών μετρήσεων εξακολουθεί να διενεργείται, προκειμένου να διασφαλιστεί η ασφάλεια των τροφίμων και ζωοτροφών σε όλη την περίοδο του βλαστικού κύκλου.
Μέτρα και δειγματοληψίες
Άμεσες δράσεις προστασίας απαιτείται να ληφθούν εάν οι ενδείξεις του τηλεμετρικού δικτύου μέτρησης ραδιενέργειας καταγράψουν αύξηση μεγαλύτερη από το Επιχειρησιακό Επίπεδο Επέμβασης.
Συγκεκριμένα, τίθεται άμεσος προληπτικός περιορισμός στην κατανάλωση της «πρώτης ομάδας τροφίμων» μέχρι να επιβεβαιωθεί η καταλληλότητά τους μέσω δειγματοληψίας και εργαστηριακής μέτρησης της ραδιενέργειάς τους, ώστε ακολούθως ο τεθείς προληπτικός περιορισμός είτε να αρθεί είτε να διατηρηθεί.
Στο πλαίσιο αυτό δρομολογούνται οι εξής δράσεις:
Η Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας ανακοινώνει απλές συστάσεις προς τον πληθυσμό, όσον αφορά τον χρόνο και τον τόπο διέλευσης του ραδιενεργού νέφους, ειδικότερα:
– Εάν υπάρχει χρόνος μέχρι να αφιχθεί το νέφος, συστήνεται στον πληθυσμό να λάβει, κατά το δυνατόν, μέτρα για την πρόληψη ή την ελαχιστοποίηση της ραδιενεργής ρύπανσης των γεωργικών και κτηνοτροφικών προϊόντων, όπως:
κάλυψη με πλαστικά φύλλα ή μουσαμάδες φυτών, ζωοτροφών, ανοικτών δεξαμενών νερού κλπ.,
κλείσιμο του εξαερισμού των θερμοκηπίων,
μετακίνηση των ζώων από τα βοσκοτόπια και ενσταυλισμός τους σε κλειστό υπόστεγο,
συγκομιδή τυχόν ώριμων καλλιεργειών και αποθήκευση των καρπών σε μέρη πουπροστατεύονται από την εναπόθεση ραδιενέργειας.
– Μετά την άφιξη του νέφους και μέχρι να ληφθούν περαιτέρω οδηγίες από τις αρμόδιες αρχές, συστήνεται στον πληθυσμό:
να αποφύγει την μη απαραίτητη παραμονή σε εξωτερικούς χώρους κατά τη διάρκεια διέλευσης του νέφους, παραμένοντας σε κλειστούς χώρους,
να αποτρέψει την επαφή με το χώμα, ιδίως των παιδιών,
να περιορίσει τον εξαερισμό του κλειστού χώρου (π.χ. κλειστά παράθυρα, διακοπή της προσαγωγής του κλιματιζόμενου φρέσκου εξωτερικού αέρα),
να αποφύγει την κατανάλωση άγριων φυτών (π.χ. μανιτάρια, μύρτιλα) ή θηραμάτων,
να αποφεύγει τη χρήση βρόχινου νερού για ανθρώπινη κατανάλωση.
Συστήνεται στον πληθυσμό να αναζητά πληροφορίες και οδηγίες από τις υπεύθυνες αρμόδιες αρχές και, κυρίως, να μην λάβει αυθαίρετα μέτρα προστασίας, όπως π.χ. ταμπλέτες ιωδίου
Σε ό,τι αφορά τις δειγματοληψίες:
o Στον έκτακτο, άμεσο έλεγχο, εφόσον απαιτείται, της «πρώτης ομάδας προϊόντων», συμπεριλαμβανομένου του βρόχινου νερού προοριζόμενου για ανθρώπινη κατανάλωση, ώστε να εντοπισθούν τυχόν υπερβάσεις επιτρεπόμενων τιμών σε σχέση με την άμεση κατανάλωση. Οι μετρήσεις διενεργούνται από την Ε.Ε.Α.Ε. και το Εργαστήριο Πυρηνικής Τεχνολογίας του Τμήματος Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών του Α.Π.Θ. για την Π.Α.Μ.Θ., ενώ οι δειγματοληψίες και η προώθηση των δειγμάτων προς τα εργαστήρια διενεργούνται από την Π.Α.Μ.Θ.
o Στη διάχυτη γ-ακτινοβολία και τη ραδιενέργεια του αέρα ώστε να γίνεται εκτίμηση της έντασης και της έκτασης του περιστατικού. Οι δειγματοληψίες και οι μετρήσεις διενεργούνται από την Ε.Ε.Α.Ε. και το Εργαστήριο Πυρηνικής Τεχνολογίας του Τμήματος Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών του Α.Π.Θ. για την Π.Α.Μ.Θ.
o Στον συστηματικό έλεγχο του γάλακτος και φυτικών προϊόντων σε σχέση με τη διάθεσή τους στην αγορά.
- Κατά τη φάση της αποκατάστασης, που ακολουθεί τη λήξη της έκτακτης ανάγκης, οι μετρήσεις αφορούν:
o Στην εκτίμηση της ποιότητας του γάλακτος και φυτικών προϊόντων σε σχέση με τη διάθεσή τους στην αγορά για όλη την καλλιεργητική περίοδο, ώστε να καλυφθεί ένας πλήρης βλαστικός κύκλος τροφών και ζωοτροφών.
o Στη ραδιενέργεια του εδάφους ώστε να γίνει η εκτίμηση της ραδιορρύπανσης της Ελληνικής επικράτειας.
o Στη ραδιενέργεια των επιφανειακών υδάτων, κυρίως εάν υπάρχουν υπόνοιες ότι έχει επέλθει ρύπανση υδρολογικής λεκάνης που είναι σημαντική πηγή νερού ύδρευσης.