Του Θόδωρου Ορδουμποζάνη
Στο παρελθόν θα αναφερθούμε, με αφορμή μια πρόσφατη πρόταση δύο Δημοτικών Συμβούλων (Β. Μυτιληνού – Π. Μιχαηλίδη), με θέμα την πόλη μας των παλιών γιορτών των Ανθεστηρίων. Σήμερα θα κάνουμε μια αναδρομή στην ιστορία αυτής της διοργάνωσης στη πόλης μας από το 1968 μέχρι και το 1973. Θα ξαναεπανέλθουμε όμως για να δούμε αν υπάρχουν σήμερα οι κατάλληλες συνθήκες να διοργανωθούν και πάλι παρόμοιες γιορτές.
Η ιδέα.
Ήταν Μάρτης του 1968. Στη χώρα είχε επιβληθεί ένα χρόνο πριν η δικτατορία των Συνταγματαρχών και στη πόλη μας είχε καθαιρεθεί ο αιρετος Δήμαρχος Θωμάς Μιχαήλογλου και είχε αντικατασταθεί με τον διορισμένο δάσκαλο Γεωργιάδη. Στο Δημοτικό Συμβούλιο (που και αυτό ήταν διορισμένο) στη συνεδρίαση της 6ης Μαρτίου 1968, συζητείτο το θέμα συζήτησης την τουριστική ανάπτυξη της περιοχής. (πενήντα χρόνια μετά, το ίδιο θέμα εξακολουθεί να απασχολεί και σήμερα τους αιρετούς Δημοτικούς και Περιφερειακούς Άρχοντες της περιοχής και όχι μόνο). Κάποιοι δημοτικοί σύμβουλοι πρότειναν γιορτές καρναβαλιού, στα πρότυπα γειτονικών πόλεων. Ο διορισμένος αναπληρωτής Δήμαρχος Χρήστος Κουρκουλής, δικηγόρος το επάγγελμα, πήρε τον λόγο και είπε ότι «η πόλη προσφέρεται για την οργάνωση και ανάπτυξη διαφόρων τουριστικών και εορταστικών εκδηλώσεων με αντικειμενικό σκοπό την προσέλευση όσο το δυνατόν περισσοτέρων τουριστών, εκδρομέων, παραθεριστών και επισκεπτών προς μεγάλο όφελος ολόκληρης της περιοχής”. Και σύμφωνα με το πνεύμα αυτό πρότεινε, όπως αντί του Καρναβαλιού που εισηγήθηκαν οι συνάδελφοί του, να καθιερωθεί μια γιορτή για τα λουλούδια,
(1) 4 Ιουνίου 1972. Η παρέλαση των αρμάτων ανοίγει με ανθοστολισμένα παϊτόνια από τα οποία κατεβαίνουν κοπέλες ντυμένες στα λευκά για να προσφέρουν ανθοδέσμες στους επίσημους της εκδήλωσης.
«ΤΑ ΑΝΘΕΣΤΗΡΙΑ», όπως τα ονόμασε, τα οποία να γιορτάζονται την πρώτη Κυριακή κάθε χρόνο μετά την 14η Μαΐου, επέτειο της απελευθέρωσης της πόλης. Και κατέληξε την πρότασή του ζητώντας όπως την πρωτοβουλία και διοργάνωση αυτών των εκδηλώσεων να την αναλάβει εξ ολοκλήρου ο Δήμος.
Η φυσιογνωμία της πόλης
Αντικειμενικά η εκδήλωση αυτή ανταποκρίνονταν στην τότε φυσιογνωμία της πόλης. Η Αλεξανδρούπολη ήταν μια μικρή και ήσυχη πόλη, με θαυμάσιο ρυμοτομικό σχέδιο, γεμάτη με ωραίες μονοκατοικίες, περιτριγυρισμένες σχεδόν όλες με αυλές, κήπους και λουλούδια. Κήποι υπήρχαν σε πολύ μεγάλο αριθμό στην πόλη, γεγονός που μαρτυρούσε την καλαισθησία των ιδιοκτητών – κυρίως των γυναικών και χωρίς τη βοήθεια κηπουρών. Οι οικοκυρές συναγωνίζονταν ποια αυλή θα έχει τα ωραιότερα λουλούδια. Στους κήπους αυτούς καλλιεργούσαν μεγάλη ποικιλία λουλουδιών, που ομόρφαιναν και ευωδίαζαν όλες τις γειτονιές και ολόκληρη την πόλη. Λογιών λογιών τριανταφυλλιές, αγιόκλημα, φούλια, γιασεμιά, γαρουφαλλιές, ορτανσίες, ντάλιες χρυσάνθεμα και χίλια δυο άλλα πολύχρωμα λουλούδια. Την εποχή του Μάη, εποχή ανθοφορίας των λουλουδιών, πλημμύριζαν την ατμόσφαιρα με το άρωμά τους που ανακατεύονταν με το δροσερό θαλασσινό αγέρι της πόλης. Ακόμη την εποχή αυτή άρχιζαν να ανθίζουν και οι διάσπαρτες σε όλη τη πόλη πασχαλιές, ακακίες, φλαμουριές, αγιοκλήματα και γιασεμιά που έστελναν το άρωμά τους να συναντηθεί στο μεγάλο πανηγύρι των χρωμάτων και αρωμάτων που πλημμύριζε απ΄ άκρου σε άκρο τη πόλη.
(2) Ομάδα μικρών τυμπανιστριών με ομοιόμορφες στολές παρελαύνει.
Έτσι λοιπόν, το έδαφος ήταν πρόσφορο για την πραγματοποίηση μιας τέτοια πρόταση για να ξεκινήσει μια γιορτή λουλουδιών και μάλιστα και με τις ευλογίες και των Στρατιωτικών Αρχών στο δόγμα «άρτον και θεάματα» για τον λαό! Και το όνομα της γιορτής αυτής επόμενο ήταν να προέλθει από τα άνθη και να αναζητηθεί στην παράδοση. Και η γιορτή αυτή πήρε το όνομά της από την ομώνυμη γιορτή της αρχαιότητας, τα “Ανθεστήρια”, που ήταν Ιωνική Γιορτή προς τιμή του Θεού Διόνυσου και γιορτάζονταν κυρίως στην Αθήνα, κατά το μήνα Ανθεστηρίων (τέλος Φεβρουαρίου – αρχές Μαρτίου).
Η απόφαση
Το Δημοτικό Συμβούλιο με την υπ΄ αριθμ. 127/6.3.1968 απόφασή του ενέκρινε ομόφωνα την πρόταση του αναπληρωτή Δημάρχου και αποφάσισε όπως, «με πρωτοβουλία του Δήμου, καθιερωθεί στη πόλη μας η γιορτή των «ΑΝΘΕΣΤΗΡΙΩΝ» η οποία θα τελείται κάθε χρόνο στον ανωτέρω προτεινόμενο χρόνο (πρώτη Κυριακή μετά τη 14η Μαΐου) και τέλος εξουσιοδότησε τον Αντιδήμαρχο Χρ. Κουρκουλή, να έρθει σε επαφή με τον Νομάρχη Έβρου και τις λοιπές τοπικές οργανώσεις και φορείς για την όσο το δυνατόν επιτυχή πραγμάτωση των περί ων πρόκειται εορταστικών εκδηλώσεων». Η πιο πάνω απόφαση εγκρίθηκε αμέσως από τον τότε Νομάρχη και ανακοινώθηκε σε σχολεία, φορείς, σωματεία και οργανώσεις για να αρχίσει η προετοιμασία εορτασμού των πρώτων Ανθεστηρίων τον Μάιο του ίδιου χρόνου (1968).
(3) 31 Μαΐου 1970. Το άρμα των Ναυτοπροσκόπων με θέμα από την μυθολογία. Ιππόκαμποι σέρνουν το κοχύλι – άρμα του Ποσειδώνα που το περιστοιχίζουν δελφίνια και Νηρηίδες. Οι συντελεστές ποζάρουν ικανοποιημένη για το έργο τους.
Την πρώτη χρονιά ο Δήμος μοίρασε στους φορείς, οργανώσεις, συλλόγους και σχολεία, που ανέλαβαν να συμμετάσχουν και να κατασκευάσουν άρματα, δεκάδες εκατοντάδες δεμάτια με γαρύφαλλα. Οι ανθόσπαρτες αυλές των σπιτιών συμπλήρωναν, κυρίως με τα τριαντάφυλλά τους αλλά και με άλλα λουλούδια, το «φυσικό υλικό» που χρειαζόταν για τον διάκοσμο των αρμάτων. Μετά όμως από 1-2 χρόνια, τα φυσικά λουλούδια άρχισαν να εκλείπουν και αποφασίστηκε να κατασκευάζονται λουλούδια αποκλειστικά από χρωματιστό σγουρό χαρτί. Άλλωστε από την πρώτη χρονιά διαπιστώθηκε ότι, λόγω και της ζέστης, τα φυσικά λουλούδια δεν άντεχαν μία – δύο μέρες πάνω στα άρματα, όσο δηλαδή κρατούσε ο χρόνος του στολισμού των αρμάτων με αυτά. Και η παρασκευή των δεκάδων χιλιάδων τεχνικών λουλουδιών απαιτούσε πολύ χρόνο και πάρα πολλά χέρια. Η κατασκευή των αρμάτων ανέδειξε και πολλά ταλέντα στο σμίλευμα του φελιζόλ και την επεξεργασία του χαρτιού με γύψο, κύριο υλικό κατασκευής των διαφόρων παραστάσεων – αγαλμάτων των αρμάτων, το αποτέλεσμα των οποίων ήταν να συμμετέχουν στην παρέλαση άρματα, εξαίσιας έμπνευσης, υπέροχα στολισμένα με πανέμορφα γλυπτά όπως άλογα, δελφίνια, ιππόκαμποι. κογχύλια, μανιτάρια, κίονες ήλιοι, σπιτάκια και πολλά άλλα έργα, πραγματικά κομψοτεχνήματα, πολλά από τα οποία θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν έργα τέχνης. Τα δε σχολεία ανέθεταν στις μητέρες των μαθητών το κόστος και την ετοιμασία των στολών που θα φορούσαν οι μαθητές και μαθήτριες που συνόδευαν τα άρματα,.
Το «πανηγύρι»
(4) Σταχομαζόστρες και θεριστές το θέμα που παρουσίασε ένα Δημοτικό Σχολείο με τους μαθητές του.
Πριν από τις διακοπές του Πάσχα, ένα μήνα σχεδόν πριν τον εορτασμό, άρχισαν οι προετοιμασίες κατασκευής των αρμάτων, η «παρασκευής» τεράστιων ποσοτήτων χάρτινων λουλουδιών, το ράψιμο των στολών και οι πρόβες για την παρέλαση των ομάδων. Για ένα μήνα περίπου εκατοντάδες νέοι και νέες και όχι μόνο ξενυχτούσαν, στις αυλές των σχολείων ή σε άλλους χώρους για την κατασκευή των αρμάτων, με την ελπίδα να εντυπωσιάσουν τον κόσμο την ημέρα της παρουσίασής τους στην παρέλαση. Και όλα αυτά κρυφά, ώστε να κερδίσουν τις εντυπώσεις με την εμφάνισή τους στην παρέλαση. Αν και δεν υπήρχε στο πρόγραμμα διαγωνισμός ανάδειξης του καλύτερου άρματος ή της καλύτερης παρουσίας ομάδας, εντούτοις υπήρχε ένας άτυπος ανταγωνισμός και μια ευγενή άμιλλα για το ποιο άρμα και ποια ομάδα θα προκαλούσε τα περισσότερα κολακευτικά σχόλια. Και σε μια μικρή κοινωνία, όπως ήταν τότε η Αλεξανδρούπολη, οι εντυπώσεις των κατοίκων γινόταν αμέσως γνωστές από την ίδια μέρα σε όλους.
(5) Καρτ ποσταλ της πόλης με θέμα τα Ανθεστήρια.
Με δεδομένο ότι η γιορτή ήταν πάντα προς το τέλους του Μαΐου και ο καιρός ήταν ηλιόλουστος, πολλοί άνθρωποι από την Αλεξανδρούπολη αλλά και τους γύρων Δήμους, από την Ορεστιάδα μέχρι την Ξάνθη και την Καβάλα συνέρρεαν οικογενειακά για να παρακολουθήσουν την παρέλαση των αρμάτων και να περάσουν μια ευχάριστη ημέρα στη πόλη μας. Και αν ο καιρός ήταν πολύ ζεστός, μετά την παρέλαση των αρμάτων, γέμιζαν οι παραλίες για ένα μπάνιο και οι παραλιακές ταβέρνες για την απόλαυση των νόστιμων θαλασσινών μεζέδων της περιοχής. Και το βράδυ έπαιρναν τον δρόμο της επιστροφής για τα σπίτια τους.
Τα άρματα, διακοσμημένα ολόγυρα με λουλούδια, ήταν αυτοκινούμενα ή τα έσερναν αγόρια (στρατιωτικά ή ιδιωτικά αυτοκίνητα, τρακτέρ, πλατφόρμες, κάρα) πάνω στα οποία ήταν προσαρμοσμένες κατασκευές διακοσμημένες και αυτές με λουλούδια, που δημιουργούσαν σύνθεση με κάποιο μήνυμα (εθνικό, παροικιακό, κοινωνικό, πολιτιστικό ή παράσταση από την επικαιρότητα, την μυθολογία και την τοπική παράδοση). Τα πεζοπόρα τμήματα ήταν ομάδες ατόμων ανταποκρινόμενες στο
(6) 31 Μαΐου 1970. Από γνωστό σουξέ τραγούδι της εποχής «Πάμε για τρέλες στις Σεϋχέλλες» είναι εμπνευσμένο το θέμα του άρματος αυτού.
θέμα που είχαν επιλέξει να παρουσιάσουν, ντυμένα με ομοιόμορφες, συνήθως, φορεσιές και κατάλληλο σχηματισμό και αποτελούσαν στην πλειονότητά τους μια καλλιτεχνική σύνθεση που επεδίωκε να προβάλει κάποιο μήνυμα ή να αναπαραστήσει μια εποχή ή και απλά να υποδηλώσει τη συμμετοχή κάποιων ομάδων στη γιορτή. Κάποιες ομάδες ήταν πάνω στα
αρμάτων ή πέριξ αυτών, ενώ άλλες ήταν αυτοτελείς, κυρίως ομάδες που αποτελούνταν από μικρά παιδιά. Στα Ανθεστήρια έπαιρναν μέρος αυτοτελώς σύλλογοι, οργανώσεις, υπηρεσίες του Δήμου, νηπιαγωγεία, Δημοτικά σχολεία, παιδικοί σταθμοί, Γυμνάσια και Λύκεια, Πρόσκοποι και Οδηγοί αλλά και διάφοροι άλλοι σύλλογοι και φορείς από τη πόλη και τις γύρω περιοχές. Τα έξοδα συμμετοχής στα Ανθεστήρια επωμίζονταν οι ίδιες οι ομάδες ή οι φορείς που συμμετείχαν, οι γονείς των μαθητών αλλά και τα μέλη των διαφόρων ομάδων, χωρίς κάποια συμμετοχή του Δήμου, υπό τύπου επιχορήγησης.
(7) Και άλλο άρμα εμπνευσμένο από την μυθολογία. Το άρμα της Άρτεμης, Θεάς του κυνηγίου με τις βοηθούς της.
Η φιλαρμονική του Δήμου, τον πρώτο χρόνο, και οι φιλαρμονικές του στρατού και των γειτονικών Δήμων τα επόμενα χρόνια, έδιναν τον μουσικό τόνο της παρέλασης. Το βράδυ οι φιλαρμονικές των Δήμων και του Στρατού προσέφεραν ψυχαγωγία στο κοινό, σε ειδικά στημένες εξέδρες στην παραλία με τραγούδια και χορούς και η όλη οργάνωση εξελισσόταν σε ένα μεγάλο λαϊκό πανηγύρι. Και παραδόξως οι γιορτές αυτές αγκαλιάστηκαν από όλο τον κόσμο και δεν υπήρξαν αντιδράσεις,. Ίσως γιατί και η εποχή ήταν τέτοια που δεν ήταν εύκολο να αντιδράσει κάποιος σε γιορτές που είχαν την ευλογία του καθεστώτος.
Το τέλος τους
(8) Παραδοσιακά συγκροτήματα της περιοχής παρελαύνουν χορεύοντας.
Οι γιορτές αυτές συνεχίστηκαν για έξι χρόνια, χωρίς να εμπλουτιστούν όμως και με άλλες παράλληλες εκδηλώσεις, ούτε έγινε προσπάθεια να επιμηκυνθεί η διάρκειά τους. Όλες οι εκδηλώσεις πραγματοποιούνταν την μία και μοναδική ημέρα, πάντοτε Κυριακή. Ούτε έγινε οποιαδήποτε σύνδεσή τους με την γιορτή των «Ανθεστηρίων» της αρχαιότητας. Όλα αυτά μέχρι το 1973. Την χρονιά αυτή ο Δήμος, ύστερα από την επιτυχία των εκδηλώσεων των ΑΝΘΕΣΤΗΡΊΩΝ ως θεσμού (όπως ισχυριζόταν) κατά τα προηγούμενα χρόνια, αποφάσισε τον Οκτώβριο του 1973 τη σύσταση ίδιου Νομικού Προσώπου με την ονομασία «ΑΝΘΕΣΤΗΡΙΑ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΕΩΣ», που θα έχει ως σκοπό την ευθύνη της διοργάνωσης της όλης εκδήλωσης, τον εμπλουτισμό της και με άλλες εκδηλώσεις αλλά και την επιμήκυνση της. με τελικό σκοπό να διαρκεί μία εβδομάδα. Αλλά άλλαι αι βουλαί των μελών του (διορισμένου) Δημοτικού Συμβουλίου και άλλα λαός και οι περιστάσεις κελεύουν!
(9) Τον καλό εκείνο τον καιρό.
Ακολούθησαν τον Νοέμβριο του 1973 τα γεγονότα της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, η πτώση του Παπαδόπουλου και η άνοδος του Ιωαννίδη στην εξουσία, η προδοσία της Κύπρου, η επιστράτευση, η πτώση της χούντας και η επαναφορά της Δημοκρατίας στην χώρα (Ιούλιος 1974). Η πρώτη μετά την μεταπολίτευση αιρετή Δημοτική αρχή δεν ασχολήθηκε καθόλου με την εκδήλωση αυτή αλλά και ο ίδιος ο λαός της πόλης δεν φάνηκε τότε να επιδιώκει την συνέχιση μιας εκδήλωσης που καθιερώθηκε με την έναρξη σχεδόν του δικτατορικού καθεστώτος. Άλλωστε είχε αρχίσει η πολεοδομική «αναμόρφωση» της πόλης. Σύγχρονες πολυώροφες οικοδομές είχαν αρχίσει να παίρνουν την θέση των παλιών μονοκατοικιών, οι αυλές η μία μετά την άλλη εξαφανιζόταν και τα λουλούδια είχαν αρχίσει να «συχνάζουν» πλέον μόνο στα ανθοπωλεία και στα βάζα των σπιτιών που είχαν γιορτές και όχι στις αυλές! Το άρωμα των λουλουδιών σταμάτησε να πλημμυρίζει τον αγέρα της πόλης. Το κόστος και ο κόπος για μια γιορτή που κρατούσε μόνο μια ημέρα ήταν τεράστιο Η Αλεξανδρούπολη είχε ήδη αρχίσει να αλλάζει ριζικά, να γίνεται μια άλλη, πιο «σύγχρονη» πόλη, και πληθυσμιακά και πολεοδομικά. Και τα (χάρτινα) «ΑΝΘΕΣΤΗΡΙΑ» δεν είχαν θέση πλέον σ΄ αυτή τη νέα πόλη! Εξέπνευσαν και έγιναν παρελθόν! Και σύντομα ξεχάστηκαν.