του Γιώργου Αναγνωστόπουλου
Οι σημειώσεις που προηγούνται των Χαϊκού αναφέρονται με άμεσο ή έμμεσο τρόπο στην πηγή έμπνευσης τους.
Εάν κανείς διαβάσει το έργο του Ιπποκράτη «περί ανέμων, υδάτων και τόπων» εκεί θα δει, μεταξύ άλλων, πόσο μεγάλο ρόλο έπαιζε η κατεύθυνση στην οποία θα πρέπει να χτιστεί μία πόλη.
Το 1800, ο Αδαμάντιος Κοραής, ο οποίος σπούδασε ιατρική στο Μοντπελλιέ, κυκλοφορεί στο Παρίσι ένα δίτομο έργο το οποίο περιλαμβάνει ολόκληρο το κείμενο της ιπποκρατικής πραγματείας, αναθεωρημένο και συνοδευμένο από τη γαλλική μετάφρασή του, καθώς και εκτενή σχολιασμό του στη γαλλική γλώσσα.
Ο Κοραής, από τις πρώτες γραμμές της εισαγωγής, δηλώνει πως ο Ιπποκράτης θέλησε να δώσει απάντηση σε ένα από τα πιο ενδιαφέροντα προβλήματα που έχουν ποτέ προταθεί: γιατί οι άνθρωποι, παρά την ταυτότητα του είδους τους, διαφέρουν μεταξύ τους «με ποιότητες διαβαθμισμένες και διαδοχικές», έτσι που σε διαφορετικά γεωγραφικά μήκη και πλάτη να συναντάμε διαφορετικές ιδιοσυγκρασίες, αρρώστιες και ήθη.
Ο Ιπποκράτης μας λέει στο έργο του πως οι περιοχές που έχουν προσανατολισμό στην ανατολή είναι πιο υγιεινές από τις πόλεις που βλέπουν προς τον βορρά. Στις πόλεις αυτές η ζέστη και το κρύο είναι μετριασμένα και τα νερά είναι διαυγή, ελαφριά, ευωδιαστά κι ευχάριστα. Εκτός απ’ αυτό, η όψη των κατοίκων των πόλεων αυτών, είναι ζωηρή, η φωνή τους είναι καθαρή, ο χαρακτήρας τους καλός, είναι πιο έξυπνοι από τους κατοίκους των πόλεων που βρίσκονται προς το βορρά και ακόμη, οι γυναίκες συλλαμβάνουν αμέσως και γεννούν εύκολα.
Επίσης, οι πόλεις που βλέπουν προς τη δύση είναι ανθυγιεινές γιατί προστατεύονται από τους ανατολικούς ανέμους και οι θερμοί ή οι ψυχροί άνεμοι φυσούν από τα πλάγια. Τα νερά τους δεν είναι διαυγή γιατί τις πρωινές ώρες επικρατεί ομίχλη. Οι κάτοικοί τους έχουν αλλοιωμένο χρώμα γιατί ο ήλιος καθώς προχωρεί προς την δύση τούς καίει και επίσης τούς κάνει ασθενικούς και ευάλωτους στις αρρώστιες. Η φωνή τους είναι βαριά και βραχνή εξαιτίας του ατμοσφαιρικού αέρα που είναι ακάθαρτος και ανθυγιεινός, αφού δεν καθαρίζεται από τους βόρειους ανέμους, αλλά οι άνεμοι που φυσούν εκεί (δυτικοί) είναι γεμάτοι υδρατμούς.
Η πρώτη κατηγορία νερών στην οποία αναφέρεται ο συγγραφέας είναι τα νερά των ελών, των λιμνών και γενικότερα τα στάσιμα νερά. Τα στάσιμα νερά των ελών και των λιμνών το καλοκαίρι είναι ζεστά, παχύρρευστα και δύσοσμα γιατί δεν ανανεώνονται. Έτσι είναι αναγκαστικά θολά και βλαβερά. Ωστόσο, το χειμώνα είναι παγωμένα, κρύα και θολά από το χιόνι και τους πάγους, με αποτέλεσμα η χρήση τους να προκαλεί ασθένειες.
Ο συγγραφέας κλείνοντας, υπογραμμίζει ότι πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στις πιο κρίσιμες εποχικές μεταβολές οι οποίες εξαρτώνται από τον προσανατολισμό των πόλεων, τις τροπές του ηλίου, καθώς και τις επιτολές των άστρων.
Μάλιστα έχει αποδειχτεί πως παίζει μεγάλο ρόλο αν δίπλα ή μέσα από μία πόλη που θα χτιστή περνάει ποτάμι, καθώς και η κατεύθυνση του ποταμού. Ο Ιπποκράτης μας λέει στο έργο του πως τα ποτάμια που διασχίζουν τις πόλεις συμπαρασύρουν τα στάσιμα και βρόχινα νερά με αποτέλεσμα οι κάτοικοι των πόλεων αυτών να είναι υγιείς με λαμπερή όψη.
Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός να προσέξει κανείς την κατεύθυνση των ποταμών που διασχίζουν πόλεις οι οποίες παρήγαγαν μεγάλους πολιτισμούς. Η κατεύθυνσή τους είναι από Βορά προς Νότο. Όπως για παράδειγμα η Νινευή, η πρωτεύουσα των Ασσυρίων. Ίσως δεν είναι τυχαίο πως στο αρχαιολογικό του Λονδίνου έχει αίθουσες ολόκληρες με κομμάτια απ’ την Ασσυρία, την Νιευή και τη Βαβυλωνία. Η Αθήνα είναι η μόνη πόλη στην Ευρώπη με τεράστια παράδοση που έχει μπαζώσει και τα τρία ποτάμια της, τον Ιλισό, τον Κηφισό, και τον Ηριδανό ποταμό, τα οποία κατευθύνονται προς Νότο, στον φαληρικό όρμο.
Αξίζει προσοχής βεβαίως πως όλοι οι μεγάλοι πολιτισμοί εδραιώθηκαν ανάμεσα στον εικοστό και τεσσαρακοστό μεσημβρινό. Αυτό λοιπόν που μας εκπλήσσει σήμερα είναι το αποτέλεσμα μιας χαμένης τέχνης, της ιερής γεωγραφίας.
Χαϊκού με τίτλο:
«ΕΝΑΡΜΟΝΙΣΗ»
Πηγή της ζωής
την ιερότητά σου
έχουμε χάσει.
Όλο αυτό που για μας σήμερα φαίνεται παράλογο βρίσκεται μέσα στην ολιστική λογική της ιεράς γεωγραφίας που συναντάται στην αρχαία γραμματεία. Η πρώτη αρχή την οποία μας δίδαξε ο Ηράκλειτος και ο Παρμενίδης «Εν τω παν» όλα είναι ένα. Άρα όλα αλληλεπιδρούν.
Αφού όλα επιδρούν με όλα, η δική μου στάση, καθώς εγώ την ορίζω, όπως ο παρατηρητής επηρεάζει το παρατηρούμενο σωματίδιο, ήδη έχει επηρεάσει το σύνολο.
Χαϊκού με τίτλο:
«ΓΕΩΔΑΙΣΙΑ»
Γεωδαισία…
Μια τέχνη ξεχασμένη,
στο σώμα της Γης.
Την επίδραση του κλίματος υπογραμμίζει ο Γαληνός και στο έργο του «Περὶ αἱρέσεων τοῖς εἰσαγομένοις» όπου αναφέρει πως για να προβεί ο ιατρός σε κάποια επέμβαση πρέπει να λάβει υπόψη του την ηλικία του ασθενούς, την εποχή, αλλά και την περιοχή.
Αιώνες αργότερα ο Μοντεσκιέ με το σύγγραμμά του «Το πνεύμα των Νόμων» μας παραπέμπει στην ιπποκρατική θεωρία του κλίματος και τον τρόπο με τον οποίο επιδρά στον χαρακτήρα των ανθρώπων. Για το λόγο αυτό και διατείνεται πως οι νόμοι πρέπει να καθορίζονται από την ιδιοσυγκρασία των κατοίκων. Εξού και η διαφορετική ιδιοσυγκρασία μεταξύ των ορεσίβιων και αδρότροπων Δωριέων έναντι των Ιώνων.
Χαϊκού με τίτλο:
«ΙΣΙΟΣΥΓΚΡΑΣΙΑ»
Νομοτέλεια…
Ένα αποτύπωμα
Χώρου και χρόνου.