Ευτροφική και επιβαρυμένη η θάλασσα, σύμφωνα με χάρτη του Ευρωπαϊκού Άτλα Θαλασσών
Ωστόσο, η πραγματική απειλή είναι η χρόνια, κρυφή ρύπανση από τα Δαρδανέλλια, σύμφωνα με τον ομότιμο καθηγητή του ΔΠΘ Νικόλαο Κωτσοβίνο
Της Κικής Ηπειρώτου
Ιδιαίτερα έντονη είναι η παρουσία χλωροφύλλης στο βόρειο Αιγαίο, σύμφωνα με τους ημερήσιους χάρτες του Ευρωπαϊκού Άτλα των Θαλασσών. Το πολυσυζητημένο φυτοπλαγκτόν, είτε είναι εισαγόμενο, όπως η βλέννα από τη θάλασσα του Μαρμαρά, που όπως φαίνεται, ένα μέρος της έφτασε στον ελλαδικό θαλάσσιο χώρο, είτε «ντόπιο», λόγω διάφορων παραγόντων, επηρεάζει σημαντικά, κατά καιρούς, την ποιότητα των υδάτων και την τοπική οικονομία. Η ολοένα και πιο συχνή και έντονη παρουσία του, σε συνδυασμό με το μείζον θέμα της «κρυφής» ρύπανσης από την περιοχή των Δαρδανελλίων, προκαλεί, εδώ και χρόνια, έντονη ανησυχία στους επιστήμονες.
Είναι γεγονός πως, τις τελευταίες δεκαετίες, πολλές χώρες, σε όλο τον κόσμο, βιώνουν την εμπειρία κλιμακούμενων και με ανησυχητικές τάσεις προβλημάτων, τα οποία σχετίζονται με ανθίσεις επιβλαβών και τοξικών φυτοπλαγκτονικών ειδών. Μερικά από αυτά τα επιβλαβή είδη, σχηματίζουν εκτεταμένες γλοιώδεις μάζες κατά μήκος των ακτών. Η έντονη παρουσία αυτών των υπερσυγκεντρώσεων κυττάρων μπορεί να καταναλώσει τα αποθέματα οξυγόνου στο θαλασσινό νερό και έτσι τα ψάρια να ασφυκτιούν. Συγχρόνως, η αντιαισθητική εμφάνιση αυτών των μαζών προκαλεί σημαντικές οικονομικές απώλειες στο τουρισμό. Άλλα επιβλαβή φυτοπλαγκτονικά είδη παράγουν τοξίνες. Μερικές από αυτές τις τοξίνες είναι θανατηφόρες για άγρια και καλλιεργούμενα ψάρια, έχουν ήδη σκοτώσει εκατομμύρια τόνους παγκοσμίως.
Στην περιοχή του θρακικού πελάγους, το φυτοπλαγκτόν είναι ένα συχνό φαινόμενο, το οποίο, μέχρι ένα βαθμό, θεωρείται αναμενόμενο. Η συζήτηση γύρω από το θέμα συνήθως επικεντρώνεται στις οικονομικές επιπτώσεις, κυρίως για τον κλάδο των αλιέων. Ωστόσο, για τις μακροπρόθεσμες, περιβαλλοντικές επιπτώσεις του φαινομένου, σε συνάρτηση με τη ρύπανση του βορείου Αιγαίου από τα ποτάμια, τη Μαύρη Θάλασσα και τα Δαρδανέλλια, η συζήτηση είναι ιδιαίτερα υποτονική, την στιγμή που επιστήμονες κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για την σταδιακή μετατροπή του βορείου Αιγαίου σε μία ευτροφική, ψυχρή και εξαιρετικά επιβαρυμένη από πλευράς ρύπων θάλασσα.
Ένα χρόνιο, άλυτο πρόβλημα
Με αφορμή την παρούσα κατάσταση, ο ομότιμος καθηγητής της Πολυτεχνικής Σχολής του ΔΠΘ Νικόλαος Κωτσοβίνος, επαναδημοσίευσε πριν λίγες μέρες στο προφίλ του στα social media, μία έρευνα που εκπόνησε μαζί με συναδέλφους του, από το 2004, με θέμα: «ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ ΛΟΓΩ ΤΗΣ ΜΕΤΑΦΕΡΟΜΕΝΗΣ ΔΙΑΣΥΝΟΡΙΑΚΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΑΠΟ ΠΟΤΑΜΟΥΣ ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΑ ΣΤΕΝΑ ΤΩΝ ΔΑΡΔΑΝΕΛΙΩΝ».
Στα συμπεράσματα εκείνης της μελέτης αναφέρονται τα εξής:
«Οι μεγάλες ποσότητες υδάτων που προέρχονται από διάφορες περιοχές της Ελλάδας, των Βαλκανίων αλλά και της Ευρώπης καταλήγουν στο Βόρειο Αιγαίο και αναμιγνύονται με τα νερά της Μεσογείου. Ως συνέπεια αυτού οι επιπτώσεις στο οικοσύστημα της Μεσογείου, όλων των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων που λαμβάνουν χώρα στην Ανατολική κυρίως Ευρώπη, φιλτράρονται μέσα στα νερά του Βορείου Αιγαίου. Η πλήρης κατανόηση της λειτουργίας του οικοσυστήματος του Βορείου Αιγαίου καθίσταται επομένως πολύ σημαντική.
Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι συνολικά η ποιότητα των υδάτων που εισρέουν στο Βόρειο Αιγαίο τόσο από τους ποταμούς όσο και από τα Δαρδανέλια είναι εξαιρετικά επιβαρυμένη. Οι εισροές αυτές αποτελούν την κύρια πηγή εισόδου στο Βόρειο Αιγαίο μετάλλων, ιχνοστοιχείων, διαλυμένων ή διακριτών σωματιδίων αλλά κυρίως οργανικών ουσιών και θρεπτικών. Έτσι ύδατα μικρής αλατότητας και υψηλής περιεκτικότητας σε μέταλλα (όπως τα νερά της Μαύρης Θάλασσας) αναμιγνύονται με τα πιο αλμυρά και με μικρότερη περιεκτικότητα σε μέταλλα, νερά της θάλασσας της Λεβαντίνης. Η ανάμειξη αυτή λαμβάνει χώρα κυρίως στα επιφανειακά στρώματα της θάλασσας και ελέγχεται από τις υδρολογικές συνθήκες ενισχύοντας την ανάμιξη των μετάλλων σε σχέση με την αλατότητα. Στα βαθύτερα στρώματα, η καθοδική μεταφορική κίνηση, η επαναιώρηση ιζημάτων ή διαγενετικές διεργασίες φαίνεται ότι είναι υπεύθυνες για τις παρατηρούμενες αυξήσεις στις συγκεντρώσεις των μετάλλων, ενώ τα τελευταία χρόνια δεν παρατηρείται δημιουργία νέων υδάτων σε μεγάλα βάθη και στον πυθμένα, λόγω κυρίως των ήπιων χειμώνων αλλά αντίθετα σχηματίστηκε ενδιάμεσο νερό.
Εκτιμούμε ότι ο πληθυσμός ο οποίος ζει στην υδρολογική λεκάνη του Αιγαίου είναι περίπου 180.000.000 άνθρωποι. Δισεκατομμύρια ευρώ έχουν επενδυθεί στο Βόρειο Αιγαίο, τόσο στην Ελλάδα, όσο και στην Τουρκία, για δραστηριότητες οι οποίες σχετίζονται με τον τουρισμό, κυρίως καλοκαιρινό, λόγω της εξαιρετικής ποιότητας των νερών του. Είναι συνεπώς σημαντικό να ερευνηθεί η μακροπρόθεσμη συσσώρευση των ρύπων (διαλυμένων, αιωρουμένων και ιζημάτων) στο Βόρειο Αιγαίο. Παρά το γεγονός ότι το Βόρειο Αιγαίο είναι προς το παρόν ολιγοτροφική θάλασσα, δεν είναι ξεκάθαρο τι θα γίνει στο μέλλον, λόγω των συνεχιζόμενων μεγάλων ποσοτήτων των θρεπτικών αλάτων που εισρέουν σε αυτό.
Το ισοζύγιο εισροής – εκροής των υδάτων στο Βόρειο Αιγαίο το οποίο είναι θετικό για τις εισροές γλυκών νερών τόσο από ποταμούς όσο κυρίως από τα Δαρδανέλια, σε συνδυασμό με την δυσκολία ανανέωσης των υδάτων, οδηγούν σε αύξηση του ευτροφισμού και την μετατροπή του Βορείου Αιγαίου από ολιγοτροφική θάλασσα σε μια ευτροφική, ψυχρή και εξαιρετικά επιβαρημένη από πλευράς ρύπων θάλασσα. Η ακριβής γνώση της κυκλοφορίας των υδάτων, της ποιοτικής και ποσοτικής σύστασης τους και των βιολογικών διεργασιών που λαμβάνουν χώρα στις συγκεκριμένες συνθήκες, πιστεύουμε ότι χρήζουν περαιτέρω διερεύνησης, ώστε να προφυλαχθεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο η σημερινή ικανοποιητική κατάσταση ή και να βελτιωθεί ακόμη περισσότερο».
Σε πρόσφατο σχόλιό του, ο καθηγητής Κωτσοβίνος, κρούει εκ νέου «καμπανάκι» για τη ρύπανση από τα Δαρδανέλλια, χαρακτηρίζοντας μόνο ως «κορυφή του παγόβουνου» τον ευτροφισμό που προκαλεί το φυτοπλαγκτόν:
«Ο μεταφερόμενος από τα Δαρδανέλια ευτροφισμός είναι η κορυφή του παγόβουνου. Αθροίζεται με τον εγχώριο ευτροφισμό, ενδεχόμενα μη αμελητέο, όπως κάποτε ο καθαρά τοπικός ευτροφισμός στην λίμνη Βιστωνίδα. Δημιουργεί προβλήματα ο ευτροφισμός, αλλά είναι προβλήματα αντιστρεπτά, και από υγιεινής πλευράς αμελητέα. Αυτό που με προβλημάτιζε από παλαιά είναι η μη αντιστρεπτή μεταφερόμενη ρύπανση από τα Δαρδανέλια, όπως είναι τα βαρέα μέταλλα, μη αποδομήσιμες τοξικές χημικές ενώσεις, ραδιενεργά κλπ , προσκολλημένες σε λεπτά στερεά σωματίδια, που λόγω της περιστροφής της γης ( δύναμη Coriolis) μεταφέρονται σε παράκτιες περιοχές, καθιζάνουν και έχουν δυναμική συσσώρευσης. Αυτό, η κρυφή ρύπανση, διαχρονικά συσσωρευόμενη, είναι το παγόβουνο».