του Γιώργου Αναγνωστόπουλου
Σε αντίθεση με τον υπέροχο «φτωχό, κουρασμένο, σκυφτό ανθρωπάκο, που κανείς δεν τον αφήνει ήσυχο να ζήσει ελεύθερος δίχως ταυτότητα πια» της Τάνιας Τσανακλίδου, σε στοίχους του Λευτέρη Παπαδόπουλου και σε μουσική Γιώργου Χατζηνάσιου, πάντα θα στέκεται ως αντίβαρο, ο καθημερινός, διαχρονικός, φασίζων ανθρωπάκος. Το τέρας δηλαδή που λίγο πολύ όλοι κρύβουμε καλά μέσα μας και που όταν βρεθούν οι κατάλληλες συνθήκες ενίοτε αποκαλύπτετε με δυσάρεστες συνέπειες, οι οποίες μπορεί να μας μεταμορφώσουν και να μας κάνουν από θηριώδεις, απότομους, αυταρχικούς, έως και επικίνδυνους για τους άλλους, αλλά και για τον ίδιο μας τον εαυτό.
Αρκεί να δει κανείς την ταινία «Το πείραμα» μία Γερμανική ταινία, σε σκηνοθεσία Όλιβερ Χέρσμπιγκελ, όπου για δύο εβδομάδες 20 άντρες κλείνονται σε μια φυλακή και μοιράζονται ανάλογα τους ρόλους των κρατουμένων και των δεσμοφυλάκων. Το πείραμα όμως σύντομα ξεφεύγει από κάθε έλεγχο, καθώς οι συμμετέχοντες ηθοποιοί αφήνουν να εκδηλωθεί η φασίζουσα προσωπικότητα που ενδεχομένως φωλιάζει μέσα στον καθένα μας. Μία μεταμόρφωση που μπορεί να γνωρίζει πολύ καλά ο Χέρσμπιγκελ ο οποίος ως Γερμανός έχει γνώση της φρίκης του πολέμου που προκάλεσαν οι ναζιστικές θηριωδίες, θέλοντας ίσως να δώσει μέσα από την ταινία μία ευρύτερη διάσταση στο ζήτημα της ανθρώπινης κτηνωδίας.
Ας αναρωτηθούμε λοιπόν κατά πόσο η καθημερινότητα μας είναι ένα πείραμα που πολλές φορές ξεφεύγει από κάθε έλεγχο σχεδόν σε όλες τις διαπροσωπικές σχέσεις μας.
Από την οικογένεια, το σχολείο, τη δουλειά, το γήπεδο, έως και το μπακάλικο της γειτονιάς, η ισχύς που προσφέρει η ένταξή μας σε μία ομάδα γίνεται πολλές φορές το κόκκινο πανί πάνω στον αδύναμο, τον διαφορετικό, τον συνάνθρωπο. Έτσι κάτω από την ομπρέλα κομματικών ή άλλων ιδεολογιών, θρησκευτικών πεποιθήσεων ή της όποιας κοινωνικής μας τάξης παραμυθιαζόμαστε για την ακεραιότητα του χαρακτήρα μας, το άψογο ήθος μας, το ελληνικό φιλότιμο που μας διακατέχει και άλλα τέτοια.
Βεβαίως η διαλεκτική σχέση με τον εαυτό μας μπορεί να μας οδηγήσει σε μία αυτογνωστική κατάσταση, αρκεί να θυμηθούμε τον Πυθαγόρα στα «Χρυσά Έπη» ο οποίος για την εφαρμογή της αυτογνωσίας εφήρμοζε στους μαθητές του τρία διαχρονικά ερωτήματα «Μηδ’ ύπνον μαλακοίσιν επ’ όμμασι προσδέξασθαι. Πριν των ημερινών έργων λογίσασθαι έκαστον·΄Πη παρέβην; Τι δ’ έρεξα; Τι μοι δέον ούκ ετελέσθη; Με λίγα λόγια, μη δεχθείς ποτέ στα μάτια σου τον ύπνο πριν εξετάσεις προσεκτικά ένα ένα τα έργα της ημέρας εκείνης ρωτώντας τον εαυτό σου: σε ποια έσφαλα; Τι καλό έκανα; Τι έπρεπε να κάνω και το παρέλειψα;
Ας πάψουμε λοιπόν να υιοθετούμε τους άλλους ή να κρυβόμαστε πίσω από τα πολλά προσωπεία μας και ας γίνουμε ο εαυτός μας. Ας κοιτάξουμε τον ανθρωπάκο μέσα στον εσωτερικό καθρέφτη μας και ας αναρωτηθούμε σήμερα ήμουν δεσμοφύλακας ή κρατούμενος και γιατί;