«Η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας και η γέννηση του αμερικανικού έθνους»
– Η Γαλλική Επανάσταση μπορεί να χαρακτηριστεί ως μία περίοδος κοινωνικών και πολιτικών αναταραχών που οδήγησε στην ανατροπή της μοναρχίας και κατάφερε ν’ ανοίξει τον δρόμο προς τη συγκρότηση εθνικών κρατών. Ωστόσο τι ισχύει πραγματικά;
του Γιώργου Αναγνωστόπουλου
Η Ιδέα της απελευθέρωσης των εθνών προϋπήρχε ήδη στην Οθωμανική Αυτοκρατορία πριν την έκρηξη της Γαλλικής Επανάστασης. Παρόλα αυτά το πρώτο νέο εθνικό κράτος, το Αμερικανικό, θα δημιουργηθεί αρκετά χρόνια πριν απ’ αυτή. Ο πόλεμος των δεκατριών αγγλικών αποικιών της αμερικανικής ηπείρου με το καταπιεστικό μητροπολιτικό κέντρο, δηλαδή τη Μεγάλη Βρετανία, οι οποίες διοικούνταν χωριστά από έναν κυβερνήτη που διορίζονταν από την Αγγλία, ενώ οι άποικοι απαγορεύονταν να εκπροσωπούνται στο αγγλικό κοινοβούλιο, θα ξεσπάσει κυρίως λόγο της δυσβάσταχτης φορολόγησης και δη αυτής του τσαγιού. Αφορμή θα σταθεί η καταστροφή αγγλικών φορτίων τσαγιού στη Βοστόνη στις 16 Δεκεμβρίου 1773. Έτσι, παρόλο που οι άποικοι στη συνέλευση της Φιλαδέλφειας επέδειξαν διάθεση συμβιβασμού, ο Άγγλος βασιλιάς Γεώργιος Γ΄ θα επιλέξει την ένοπλη σύγκρουση, η οποία θα διαρκέσει από το 1775 έως το 1783. Ουσιαστικά όμως η γέννησή του νέου αμερικανικού έθνους, που θα δημιουργήσει την ταυτότητά του στηριζόμενο επάνω στις ιδέες του Διαφωτισμού, θα ξεκινήσει με τη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας στις 4 Ιουλίου 1776. Πρωταγωνιστές για τη σύνταξη της οποίας υπήρξαν κυρίως ο Τόμας Τζέφερσον, αλλά και ο Βενιαμίν Φραγκλίνος.
Εντούτοις θα πρέπει να τονίσουμε ότι οι πολιτείες του Βορά διέφεραν σε σχέση με αυτές του Νότου, όχι μόνο ως προς τη δυσανάλογη σε πληθυσμό και σε ένταση εκμετάλλευση των μαύρων, οι οποίοι ζούσαν κάτω από άθλιες συνθήκες στις αποικίες του Νότου, αλλά επίσης και για το γεγονός πως τα προτάγματα των ιδεών του Διαφωτισμού βρήκαν εύφορο έδαφος στα πρώτα πανεπιστήμια της Βόρειας Αμερικής, τα οποία ιδρύθηκαν πριν την Αμερικανική Επανάσταση. Όπως το Πανεπιστήμιο Μπράουν, που ιδρύθηκε το 1764 και ήταν το πρώτο που έκανε δεκτούς μαθητές ανεξάρτητα από τη θρησκεία τους. Αλλά και το πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνια που ιδρύθηκε επίσημα το 1740 και έχει τις ρίζες του στο όραμα του Βενιαμίν Φραγκλίνου να δημιουργήσει ένα ακαδημαϊκό ίδρυμα του οποίου η εκπαίδευση δε θα στόχευε, όπως άρμοζε στις τότε υπάρχουσες κοινωνικές συνθήκες, κυρίως σε άτομα που σχετίζονταν με την εκκλησία. Ο ίδιος το 1749 θα κυκλοφορήσει ένα κείμενο με τίτλο «Προτάσεις για την Εκπαίδευση των Νέων στη Φιλαδέλφεια». Ενώ το 1794 θα ιδρυθεί στο ίδιο πανεπιστήμιο και η νομική σχολή από τον Τζέιμς Γουίλσον, όπου κι αυτός συμμετείχε στην υπογραφή της περιβόητης Διακήρυξης.
Οι πατέρες των ΗΠΑ διαβεβαιώνοντας με τη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας τα αδιαμφισβήτητα κι αναφαίρετα δικαιώματα του κάθε ανθρώπου, όπως είναι η ζωή, η αυτάρκεια, η ελευθερία και η προσωπική επιδίωξη της ευτυχίας, κατάφεραν να ενώσουν τον λαό και να τον ωθήσουν ώστε ν’ αποτινάξει από πάνω του όχι μόνο τον τύραννο, στη συγκεκριμένη περίπτωση τον Γεώργιο Γ΄ της Αγγλίας, αλλά να γίνουν μέσα από ένα κράμα εθνών και φυλών ένα εντελώς νέο έθνος. Έτσι, παρόλο που οι περισσότεροι άποικοι προέρχονταν από την Κεντρική και τη Βόρεια Ευρώπη, αλλά κυρίως τη Μεγάλη Βρετανία και σε μεγάλο πληθυσμό ήταν κατατρεγμένοι επιχειρηματίες, κατάδικοι και θύματα θρησκευτικών διώξεων, αγνόησαν τους δεσμούς γλώσσας, αίματος, θρησκείας κι εθίμων με τους κυβερνώντες. Αγνόησαν δηλαδή τα τέσσερα ισχυρά θεμέλια του έθνους στα οποία αναφέρεται ο Ηρόδοτος και δυστυχώς επικαλούνται πολλοί καθαρόαιμοι απόγονοι του Περικλή ως μέτρο ελληνικότητας, καταφέρνοντας να δημιουργήσουν μία νέα κοινή εθνική συνείδηση, που εν πολλοίς στηρίχθηκε στην διεκδίκηση των φυσικών τους δικαιωμάτων.
Πού στηρίχθηκε η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας και κατά πόσο επηρέασε τις μετέπειτα εξελίξεις στον κόσμο;
Αρχικά η Διακήρυξη, που ήταν εμπνευσμένη από το κοινωνικό συμβόλαιο του John Locke, δημοσιεύτηκε και διανεμήθηκε στο κοινό ως έντυπο φυλλάδιο, δίνοντας έμφαση στα ατομικά δικαιώματα και την επανάσταση. Επόμενο λοιπόν ήταν να επηρεάσει λίγο αργότερα, το 1783, και τις ιδέες της Γαλλικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη, η οποία εμφορούνταν επίσης από τις ιδέες του Ρουσό και του Μοντεσκιέ.
Η Διακήρυξη της Αμερικανικής Ανεξαρτησίας στηριζόμενη επάνω στους καθολικούς θείους νόμους, στο σύνολό της αποτέλεσε κατά το μάλλον ή ήττον έναν ύμνο επάνω στα ανθρώπινα δικαιώματα. Έτσι, μέσα σ’ ένα σύστημα εκλόγιμης αντιπροσωπευτικής διακυβέρνησης ο λαός απέκτησε το δικαίωμα της ανάκλησης και κατάργησης της εκάστοτε εξουσίας όταν οι αποφάσεις της αντιβαίνουν προς τα συμφέροντά του. Όλα αυτά πάντα υπό την καθοδήγηση και την προστασία της Θείας Πρόνοιας. Για την επικύρωση των οποίων αρκεί μόνο να δούμε ορισμένα βασικά της σημεία:
«Αποδεχόμαστε ως αναμφισβήτητες τις παρακάτω αλήθειες: ΄Όλοι οι άνθρωποι είναι πλασμένοι ίσοι. Ο Δημιουργός τους χάρισε κάποια δικαιώματα που είναι αναπαλλοτρίωτα. Στα δικαιώματα αυτά περιλαμβάνονται η ζωή, η ελευθερία, και η αναζήτηση της ευτυχίας.
Οι κυβερνήσεις ορίστηκαν από τους ανθρώπους για να διασφαλίσουν αυτά τα δικαιώματα και η δίκαιη εξουσία τους προέρχεται από τη συναίνεση αυτών τους οποίους κυβερνούν. Όταν μία κυβέρνηση αποδεικνύεται ατελέσφορη για το σκοπό αυτό, ο λαός έχει δικαίωμα να την αλλάξει ή να την καταργήσει και να επιλέξει μία νέα κυβέρνηση, η οποία θα στηρίζεται στις αρχές και στα θεμέλια εκείνα που θα τα θεωρήσει περισσότερο πρόσφορα για την επίτευξη της ασφάλειας και της ευτυχίας του.
[…] Γι’ αυτούς τους λόγους οι Αποικίες αυτές έδειξαν μέχρι σήμερα υπομονή και ωθούνται στην ανάγκη ν’ αλλάξουν το σύστημα διακυβέρνησής τους. Η ιστορία του σημερινού μονάρχη της Αγγλίας είναι μία ιστορία συνεχών αδικιών και σφετερισμών, που αποσκοπούν στο να επιβάλλουν μία απόλυτη τυραννία εις βάρος αυτών των πολιτειών.
Συνεπώς. Εμείς οι αντιπρόσωποι των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, μετά από σύγκλιση της Γενικής Συνέλευσης κι έχοντας μάρτυρα για τις προθέσεις μας τον Ανώτατο Κριτή του κόσμου δημοσιοποιούμε και διακηρύσσουμε επίσημα, στο όνομα και με την εξουσιοδότηση του καλού λαού αυτών των Αποικιών, ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι και έχουν το δικαίωμα να είναι ελεύθερα και ανεξάρτητα κράτη, ότι αποδεσμευόμαστε σε κάθε υπακοή με το στέμμα της Μεγάλης Βρετανίας, […] και να προβαίνουμε σε οποιαδήποτε άλλη πράξη θεωρούμε ότι είναι καλή για το συμφέρον μας.
Έχοντας απόλυτη εμπιστοσύνη στην προστασία της Θείας Πρόνοιας, αναλαμβάνουμε την υποχρέωση να υπερασπιστούμε αυτή τη Διακήρυξη με τη ζωή μας, την περιουσία μας και με το πιο ιερό αγαθό την τιμή μας.»
Για τη δημιουργία αυτού του εντελώς νέου και παράλογου, κατά την κλασική αντίληψη, έθνους, οι άποικοι θ’ αναζητήσουν τα κοινά τους σημεία επάνω στα βασικά δικαιώματα της ζωής. Ωστόσο αρχικώς δε θα φανούν αρκετά από μόνα τους, μιας και χρειάστηκε ένας εμφύλιος πόλεμος, από το 1861 έως το 1865, ώστε να συγκροτήσουν αυτό το ομοσπονδιακό κράτος που γνωρίζουμε σήμερα, βασικά στοιχεία τού οποίου θ’ αναλύσουμε περαιτέρω στην επόμενη μας συνάντησή.