«Εξοντώσεις ανθρώπων της εξουσίας στους σκοτεινούς χρόνους του Βυζαντίου»
του Γιώργου Αναγνωστόπουλου
– Πέρα από τις όποιες πολιτικές σκοπιμότητες της εποχής, οι οποίες όπως γίνεται φανερό κατά τον Ambelain καθόρισαν και το μέλλον του Ιησού, θα ήθελα να επανέλθουμε στο αρχικό ερώτημα της προηγούμενης συνέντευξης μας, το οποίο αφορούσε τις εξοντώσεις ανθρώπων της εξουσίας στο Βυζάντιο, καθώς είχες αναφερθεί μόνο στους αντιφρονούντες και τους δούλους.
Φυσικά δεν θα μπορούσε να γίνει και διαφορετικά, εφόσον το μόνιμο φόβητρο της εξουσίας ήταν η νόμιμη ή παράνομη διεκδίκηση του θρόνου. Έτσι λοιπόν πέρα από τις ταξικές διακρίσεις μεταξύ πλούσιων και φτωχών, εξαιτίας της αρχομανίας, του ανταγωνισμού μεταξύ των φατριών, αλλά και της θρησκευτικής διαμάχης, ο εξωμματισμός θα κυριαρχήσει στον δημόσιο και ιδιωτικό βίο επί αιώνες. Βέβαια η εκτύφλωση, όπως σημειώνει ο Κιριάκος Σιμόπουλος, προβλεπόταν αρχικά από τη νομοθεσία, αλλά μόνο για τους ιερόσυλους. Ωστόσο με αυτοκρατορική εντολή ή συγκατάθεση θα επεκταθεί αυθαίρετα και στα εγκλήματα καθοσιώσεως, για κάθε δηλαδή επιβουλή κατά της εξουσίας και του βασιλικού οίκου. Ενώ το 726 θα ενταχθεί στη νομοθεσία από τον αυτοκράτορα Λέοντα Γ΄ με την «Εκλογή των Νόμων», τον πρώτο χριστιανικό νομοθετικό κώδικα. Μάλιστα όπως γράφει ο Μιχαήλ Ψελλός, ο Κωνσταντίνος Η΄ θεωρούσε την εκτύφλωση πολύ ελαφρό βασανιστήριο. «Η τοιαύτη βάσανος κουφοτάτη των άλλων διότι δε τους τιμωρουμένους απράκτους εποίει». Κάτι που δυστυχώς υποστηρίζουν ακόμα και σήμερα πολλοί βυζαντινολάτρες διανοούμενοι προκειμένου να εξωραΐσουν το γεγονός. Εντούτοις γνωρίζουμε πως η Ειρήνη η Αθηναία τύφλωσε τον ίδιο το γιο της Κωνσταντίνο με τέτοιο βάναυσο και φρικτό τρόπο ώστε κόντεψε να πεθάνει. Η δε Άννα η Κομνηνή μάς λέει πως η εξόρυξη των ματιών προκαλούσε φρικτούς πόνους «Βοάν και κεκραγέναι».
Η απώλεια της όρασης επιτυγχανόταν είτε μέσω εξόρυξης των οφθαλμικών βολβών με μεταλλικό αντικείμενο, είτε με ενστάλαξη καυστικού υγρού, είτε με εφαρμογή πυρωμένου σίδερου. Είναι γνωστή σε όλους μας η κατάληξη του αυτοκράτορα Ρωμανού Διογένη μετά την καταστροφική μάχη του Μαντζικέρτ το 1071. Ο Ρωμανός Διογένης εξωμματίστηκε στην Κιουτάχεια χωρίς προηγουμένως να τηρηθούν οι δεσμεύσεις που του είχαν δοθεί για τη σωματική του ακεραιότητα. Μετά από αυτοκρατορική διαταγή του Μιχαήλ Δούκα που θα τον ανατρέψει με πραξικόπημα όσο ακόμα ο ίδιος ήταν αιχμάλωτος των Σελτζούκων, θα τυφλωθεί από κάποιον Ιουδαίο, χωρίς καμιά προετοιμασία. Η εξόρυξη των βολβών του έγινε με μεταλλικό αιχμηρό αντικείμενο και επαναλήφθηκε τρεις φορές λόγω της απειρίας του δημίου. Μετά τον εξωμματισμό, και αφού δεν έλαβε χώρα κάποια ιατρική παρέμβαση, ακολούθησε σήψη των περιοφθάλμιων ιστών, οίδημα της κεφαλής και του προσώπου, ενώ στα οφθαλμικά τραύματα εμφανίστηκαν σκουλήκια που έπεφταν κάτω. Μετά από 5 περίπου εβδομάδες, ο Ρωμανός πέθανε στη νήσο Πρώτη της Προποντίδας στις 4 Αυγούστου του 1072. «Αρχεία Ελληνικής Ιατρικής 2016, Ν. Σταυρακάκης»
Δυστυχώς συχνά πολλοί αυτοκράτορες μαζί με το στέμμα έχαναν και τα μάτια τους. Ο αυτοκράτορας Φιλιππικός, ο οποίος δεν θεωρούσε συμφέρουσα την καταδίκη των αιρετικών, με νέα Σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη θ’ αμφισβητήσει τις πράξεις της 6ης οικουμενικής συνόδου. Μετά τις εισβολές όμως των Αράβων στις μικρασιατικές επαρχίες, αλλά και των Βουλγάρων, που θα φτάσουν μέχρι τα τείχη της Κωνσταντινούπολης, θα κατηγορηθεί ότι απρακτεί. Έτσι θα συλληφθεί από τους δύο στρατηγούς του, τον Μυάκιο και τον Ρούφο και θα τυφλωθεί. Την επομένη, 4 Ιουνίου 713, ο λαός θα στέψει βασιλέα τον αρχιγραμματέα του, Αρτέμιο, που μετονομάσθη Αναστάσιος. Αυτός επανέφερε το πνεύμα της 6ης οικουμενικής Συνόδου, διατάσσοντας να τυφλωθούν οι δύο στρατηγοί και να εξοριστούν στη Θεσσαλονίκη -προφανώς για να μη διαρρεύσει η οποιαδήποτε συνέργεια από μέρους του. Οι δε ανιψιές του Βασιλείου Β΄, Ζωή και Θεοδώρα, θα τυφλώσουν τον αυτοκράτορα Μιχαήλ Ε΄ Καλαφάτη το 1042.
Ωστόσο πολλοί αυτοκράτορες, πατριάρχες, στρατηγοί, νόμιμοι διάδοχοι, αξιωματούχοι και άλλοι, όχι απλώς εκτυφλώνονταν, ακρωτηριάζονταν και εξορίζονταν, αλλά έχαναν ακόμα και την ίδια τους τη ζωή.
Ο Νικηφόρος Φωκάς, ο οποίος ανήλθε στην εξουσία το 963, θα δολοφονηθεί μέσα στο παλάτι του μόλις έξι χρόνια αργότερα από τον ανιψιό του και εραστή της γυναίκας του, Ιωάννη Τσιμισκή. Παρόλα αυτά ο Τσιμισκής θα εξορίσει την ερωμένη του, Θεοφανώ, στη νήσο Πρώτη, θα κατηγορήσει ως υπεύθυνους για τη δολοφονία δύο συνεργάτες του, τους Λέοντα Βαλάντη και Θεόδωρο, τους οποίους θα εξορίσει κι αυτούς και τέλος θ’ ακυρώσει τις διατάξεις του θείου του που απαγόρευαν τον πλουτισμό του Κλήρου. Έτσι, ο πατριάρχης Πολύευκος θα τον στέψει Βασιλέα.
Ο εξόριστος πρίγκηψ Ανδρόνικος ο Κομνηνός (1183 -1185), ο οποίος, όπως αναφέρει ο Βασίλιεφ, ήταν ο τέλειος τύπος που ενσωμάτωνε μέσα του όλες τις αρετές και όλες τις κακίες, θ’ ανεβεί στον θρόνο ανατρέποντας τον ανιψιό του Αλέξιο Β΄ Κομνηνό. Δυστυχώς γι’ αυτόν, εξαιτίας της κακής φήμης του, τα πράγματα θ’ εξελιχθούν άσχημα. Έτσι, όταν ο Ισαάκιος Άγγελος ανακηρύσσεται νέος αυτοκράτορας, θα τον συλλάβει και θα τον παραδώσει στο εξαγριωμένο πλήθος, όπου και θα θανατωθεί ύστερα από διαπόμπευση και φρικώδη βασανιστήρια που κράτησαν τρεις μέρες.
Χαρακτηριστική επίσης είναι η περίπτωση του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Καλλίνικου, ως συνεργού του στασιαστή αυτοκράτορα Λεοντίου (695-698). Με την επάνοδο του Ιουστινιανού Β΄ του Ρινότμητου (668–711) στην αυτοκρατορική διοίκηση, ο Καλλίνικος θα τυφλωθεί και και θα εξοριστεί στη Ρώμη το 705 μ.Χ., γεγονός που θα σημάνει και την άνοδο του Κύρου στον πατριαρχικό θρόνο της Κωνσταντινουπόλεως. Ο Θεοφάνης σημειώνει ότι ο Κύρος από απλός μοναχός ανήλθε στο αξίωμα του πατριάρχου επειδή προέβλεψε την επάνοδο του Ιουστινιανού Β΄ στον αυτοκρατορικό θρόνο όταν αυτός ερχόταν από τη Χερσώνα για να ανακαταλάβει την εξουσία. Πέραν όμως της διάθεσης του κειμένου ν’ αμαυρώσει τον αυτοκράτορα, αποκαλώντας τον διαταραγμένο διανοητικά, (φρενών ενδεία), θα πρέπει ν’ αναφέρουμε πως κατά την ομολογία όλων των πηγών όταν ανακατέλαβε την εξουσία «πολύν τε φόνον και κάκωοιν εν τοις ύπηκόοις εποιεϊτό». Ενώ ο ίδιος ο χρονικογράφος επισημαίνει το μεγάλο αριθμητικά πλήθος των πολιτικών και στρατιωτικών αξιωματούχων οι οποίοι δολοφονήθηκαν ή εξορίστηκαν ώστε ο Ιουστινιανός Β΄ να επανακτήσει την εξουσία. «Θεοφάνης, Χρονογραφία, σελ. 375»
Δεν ήσαν λοιπόν λίγοι οι αυτοκράτορες οι οποίοι προτίμησαν ν’ ακολουθήσουν οικειοθελώς το μοναχικό βίο είτε από τύψεις, είτε για ν’ αποφύγουν την εκθρόνηση ή ακόμα και τη φυσική τους εξόντωση, όπως ο Μιχαήλ Δ΄ ο Παφλαγών (1034 – 1041), ο Ισαάκιος ο Κομνηνός (1057 – 1059) και ο Ιωάννης ΣΤ΄ Κατακουζηνός (1347 – 1354). Οι περισσότεροι όμως, όταν δεν προλάβαιναν τις εξελίξεις, στην καλύτερη των περιπτώσεων κατέληγαν βιαίως στο μοναστικό βίο, ενώ στη χειρότερη εκτυφλώνονταν, ακρωτηριάζονταν και στο τέλος θανατώνονταν. Ο Λεόντιος (695 – 698) ρινοκοπήθηκε, φυλακίσθηκε και αργότερα θανατώθηκε. Ο Αναστάσιος Β΄ (713 – 715) έγινε μοναχός, εξορίσθηκε και αργότερα θανατώθηκε. Ο Μιχαήλ Α΄ ο Ραγκαβές (811 – 813) μετά την ήττα που υπέστη από τον βασιλιά των Βουλγάρων Κρούμμο εκθρονίστηκε από τον στρατό και απεβίωσε αρκετά χρόνια αργότερα ακολουθώντας τον μοναστικό βίο. Ο Μιχαήλ Ζ΄ Δούκας (1071 – 1078) αποσύρθηκε στη μονή Στουδίου. Ο Ισαάκιος Β΄ Άγγελος (1185 -1195) τυφλώθηκε και φυλακίστηκε από τον αδερφό του Αλέξιο Κομνηνό, ενώ αργότερα δολοφονήθηκε. Ο Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος (1282 -1328) μετά από πραξικόπημα από τον εγγονό του, Ανδρόνικο Γ΄, εκτοπίστηκε σε μοναστήρι, όπου και αργότερα απεβίωσε.
Αυτά και άλλα πολλά συνέβαιναν κατά τη σκοτεινή περίοδο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας στην οποία κάποιοι βλέπουν τη συνέχεια της αρχαίας δημοκρατίας 5ου αιώνα που επικρατούσε την εποχή του Περικλή στη μικρή κλίμακα των πόλεων. Δυστυχώς οι βυζαντινές συνήθειες ελέγχου, εκμετάλλευσης και καταστολής θα διευρυνθούν ακόμα περισσότερο στους υπόδουλους λαούς κατά την εφιαλτική περίοδο της Τουρκοκρατίας, την οποία αξίζει να εξετάσουμε στη συνέχεια.