efhmerida1

Μία συνέντευξη με τον αγωγό του ελληνικού πολιτισμού,  τη Δημοκρατία – Μέρος 52ο

«Η αυταρχία του Ιουστινιανού στον αντίποδα της ελληνικής κοσμοαντίληψης»   

του Γιώργου Αναγνωστόπουλου

Θα μπορούσαμε λοιπόν να πούμε μετά τα όσα ειπώθηκαν στην προηγούμενη συζήτησή ότι ο Ιουστινιανός συμπλήρωσε τα κενά του Θεοδόσιου κώδικα;

Ουσιαστικά ο Ιουστινιάνειος Κώδικας (Codex Justinianus), σύμφωνα πάντα με τις πηγές, περιελάμβανε μία σειρά νέων και υφιστάμενων νόμων,   οι οποίοι είχαν περιέλθει σε αχρησία κυρίως στην Αθήνα, όπου ακόμη κυριαρχούσε η ελληνική σκέψη. Οι ήδη τρεις κώδικες ΓρηγοριανόςΕρμογενειανός και Θεοδοσιανός, καθώς και επιμέρους νόμοι ήσαν αντικρουόμενοι ή ξεπερασμένοι. Στόχος λοιπόν του Ιουστινιανού ήταν η θέσπιση ενός ενιαίου κώδικα, αντικαθιστώντας τη μέχρι τότε νομική αταξία του κράτους, αλλά και η εναρμόνιση των δύο θεσμών, δηλαδή η σύμπλευση μεταξύ της πολιτικής αυταρχίας και εκκλησίας, με σκοπό την  καθιέρωση του περίφημου συστήματος της βυζαντινής «συναλληλίας».  

Ο Ιουστινιανός ή αλλιώς Ουπράβδα σύμφωνα με τη βαρβαρική του καταγωγή, πιθανότατα Σλαβική, θα επιδιώξει την πολιτική, κοινωνική και θρησκευτική ενότητα στο κράτος με το δόγμα: Μία Αρχή. Μία Θρησκεία. Ένας Νόμος. Εφόσον λοιπόν επικρατούσε ακόμη η ελεύθερη και αδογμάτιστη ελληνική σκέψη, στην οποία η έννοια της απολυτότητας σε θρησκευτικό και πολιτικό επίπεδο θεωρείτο πέρα για πέρα βαρβαρική, μιας και η ρήση των σοφιστών «Παντός Μέτρον Άνθρωπος» καθοδηγούσε τα βήματα των Ελλήνων στα μονοπάτια της ιστορίας, θα ήταν ανέφικτο να κυριαρχήσει ο χριστιανισμός και να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο δύναμης, το οποίο ο Ιουστινιανός ονόμαζε «καισαροπαπισμό». Θα έπρεπε ωστόσο να επιβληθεί. Εξάλλου τι άλλο σκοπό είχε το γκρέμισμα των αρχαίων ελληνικών ναών και οι διωγμοί όσων Ελλήνων ακολουθούσαν την πατρώα παράδοση.

Τι ακριβώς σήμαινε η λέξη θρησκεία για τους προγόνους μας.  

Εδώ αξίζει να σημειώσω ότι ίσως για τους παραπάνω λόγους, όπως εύστοχα αναφέρει και ο συγγραφέας Βλάσης Ρασσιάς στο έργο του  (Περί των Πατρώων Θεών σελ. 119) και θα συμφωνήσω μαζί του, ο όρος θρησκεία για τους προγόνους μας να είναι κάπως ατυχής, αφού παραπέμπει κατευθείαν σε δόγματα, εξ αποκαλύψεως αλήθειες και συστήματα οργανωμένης λατρείας, που είναι τελείως ασυμβίβαστα με τον αρχαιοελληνικό τρόπο σκέψης και καθημερινής ζωής. Ο ελεύθερος και αξιοπρεπής λαός των αρχαίων Ελλήνων διακατέχονταν μόνο από σεβασμό, ευλάβεια και αξιοπρέπεια προς τους θεούς του, χωρίς ίχνος αυτοταπείνωσης, τρόμου ή δεισιδαιμονίας. Αυτή η αίσθηση της ευλάβειας μάς οδηγεί κατευθείαν σε κείνη του έρωτα προς τη Φύση, ως αποτέλεσμα του κάλλους και της σοφίας που εμφωλεύει μέσα της. Η λατρεία και ο σεβασμός της πολλαπλής ταυτότητας του Όντος σε όλες τις ζωντανές εκδηλώσεις του, όπως ο ζωοδότης Ήλιος, η αινιγματική Σελήνη, η Μητέρα Γη, η βαθύπλουτη Θάλασσα, τα μεγαλόπρεπα βουνά, ο δυνατός Άνεμος, η γόνιμη βροχή, η σοφία του Νου και τόσες άλλες ποικίλες εκφάνσεις του «Είναι» μεταστοιχειωμένες στα πρόσωπα των Ελλήνων θεών δεν φανερώνουν τίποτε άλλο παρά τον ποιητικό τρόπο είδωσης του σύμπαντος κόσμου.

Είναι απόρροια έρωτος προς το Κάλλος, τη Σοφία και την Πατρώα Παράδοση, εκφραζόμενη τόσο μέσα από αναρίθμητους μύθους, όσο και δια της τέχνης, της επιστήμης, αλλά και του αισθήματος της φιλοπατρίας. Ας μην ξεχνάμε ότι η αρχαία τραγωδία δεν έπαψε να υμνεί τη φιλοπατρία ως αρετή που πρέπει πρώτη και πάνω απ’ όλες να χαρακτηρίζει τον πολίτη. Πράγμα που σημαίνει ότι κατά τη διάρκεια της αθηναϊκής δημοκρατίας του 5ου αιώνα το αίσθημα της φιλοπατρίας δεν εξαίρεται μόνο σε συνθήκες πολέμου, όπως στον επιτάφιο λόγο του Περικλή, αλλά σε όλες τις πτυχές του δημόσιου βίου. Ο Σοφοκλής στην Αντιγόνη θα πει οτι: όποιος βάζει τον φίλο, τον όποιον αγαπημένο του, πάνω από την πατρίδα, δεν μπορεί παρά να θεωρείται τιποτένιος.

«καὶ μεῖζον ὅστις ἀντὶ τῆς αὑτοῦ πάτρας φίλον νομίζει, τοῦτον οὐδαμοῦ λέγω» (Σοφοκλής, Αντιγόνη, 182-183)

Ωστόσο η φιλία με μία ευρύτερη έννοια αποτελούσε συνεκτικό κρίκο όχι μόνο ανάμεσα στις ανθρώπινες σχέσεις, υποκαθιστώντας ακόμα και το θεσμό του δικαίου όπως μας λέει ο Αριστοτέλης, αλλά και μεταξύ θεών και ανθρώπων.

Ακριβώς! Αρκεί να θυμηθούμε ότι ο ελεγειακός ποιητής των αρχαίων χρόνων Θέογνις ο Μεγαρεύς απευθύνεται στον μέγιστο των θεών Δία με τη φράση «Ζεῦ φίλε, θαυμάζω σε…». Ο δε Καλλίμαχος στους ύμνους του απευθύνεται στη Γη με τη φράση « Γαία φίλη, τέκε και συ » δηλαδή «Αγαπητή μου Γη, γέννησε και συ». Η φιλότητα κι ο έρωτας ως ενότητα για τους Έλληνες αποτελούσαν την ίδια ουσία. Η φιλία είναι το ουσιαστικό του ρήματος φιλώ, δηλαδή αγαπώ. Μέσω του έρωτα ο άνθρωπος μπορεί να καθοδηγηθεί προς το θείο. Δεν αισθάνεται χαμένος κι αμαρτωλός προσδοκώντας την αγάπη, την αυτοθυσία και τη συμπόνια του θείου. Ας μην ξεχνάμε τη Δελφική φράση «Φιλοφρόνει πάσιν» που σημαίνει να σκέφτεται κανείς με αγάπη για τα πάντα. Η φιλότης είναι η ελκτική και συνεκτική δύναμη όλων των υπαρκτών, αλλά και δυνάμενων να υπάρξουν κόσμων. Ενώ το αντίθετό της, όπως μας λέει ο πυθαγόρειος φιλόσοφος Εμπεδοκλής από τον Ακράγαντα της Σικελίας, είναι το Νείκος. Δύο αντίρροπες και ισοδύναμες δυνάμεις, που στην αρχική τους διάσταση εκφράζονται μέσα από τη διπλή ιδιότητα του μεγάλου ολύμπιου Θεού που διαιρεί και ζευγνύει τους κόσμους όλους.

Ο «σκοτεινός» φιλόσοφος Ηράκλειτος μας λέει ότι ο θεός είναι μέρα, νύχτα, χειμώνας, καλοκαίρι, πόλεμος, ειρήνη, κορεσμός και πείνα. Αυτός μεταβάλλεται με τον τρόπο της φωτιάς: όποτε αναμιχθεί με θυμιάματα, ονομάζεται ανάλογα με τη μυρωδιά του καθενός.

«ὁ θεὸς ἡμέρη εὐφρόνη, χειμὼν θέρος, πόλεμος εἰρήνη, κόρος λιμός (τἀναντία ἅπαντα· οὗτος ὁ νοῦς), ἀλλοιοῦται δὲ ὅκωσπερ (πῦρ), ὁπόταν συμμιγῇ θυώμασιν, ὀνομάζεται καθ᾽ ἡδονὴν ἑκάστου».

Αλλού ο ίδιος θα μας πει πάλι: «Αυτόν εδώ τον κόσμο, που είναι κοινός για όλα τα όντα (έμψυχα και άψυχα), δεν τον δημιούργησε κανείς Θεός και κανείς Άνθρωπος. Αλλά ήταν, είναι και πάντα θα είναι, πύρ αείζωο, αιώνιο πύρ που αναφλέγεται με μέτρο και σβήνει με μέτρο».

«Κόσμον τόνδε, τόν αυτόν απάντων, ούτε τις θεών ούτε ανθρώπων εποίησεν, άλλ, ήν αεί και έσται πύρ αείζωον, απτόμενον μέτρα και αποσβεννύμενον μέτρα».

Κατά τον ίδιο τρόπο είχαν συλλάβει τον κόσμο όλοι οι υλοζωιστές Ίωνες, αλλά και οι Ελεάτες φιλόσοφοι, ο καθένας βέβαια μέσα από την δική του διεισδυτική ματιά. Οι θεοί για τους προγόνους μας λοιπόν δεν ήσαν εξωκοσμικές  οντότητες, όπως σε όλες τις μετέπειτα μονοθεϊστικές θρησκείες, αλλά εκδηλώσεις, αρχές, νόμοι, ενός ενιαίου και νοήμονος ενδοσυμπαντικού κόσμου χωρίς αρχή και χωρίς τέλος.

0 Σχόλιο

Αφήστε ένα σχόλιο

Δικαιούχος ονόματος τομέα (domain name)
Ε. ΛΑΣΚΑΡΑΚΗΣ ΚΑΙ ΣΙΑ ΕΕ
ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΓΝΩΜΗ
ΑΦΜ: 082164919
ΔΟΥ: ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗΣ

Ιδιοκτήτης: Λασκαράκης Εμμανουήλ
Νόμιμος εκπρόσωπος: Λασκαράκης Εμμανουήλ
Διευθυντής: Λασκαράκης Εμμανουήλ
Διευθυντής σύνταξης: Γιώργος Πανταζίδης
Διαχειριστής: Λασκαράκης Εμμανουήλ

Αρ. Μ.Η.Τ.: 232167

LOGO MHT RGB

              Μέλος του

media
Η ΓΝΩΜΗ - Καθημερινή Εφημερίδα της Θράκης

Τέρμα Αγίου Δημητρίου, Αλεξανδρούπολη

Τηλ 25510 24222, 29888

Fax : 25510 80606

email :  gnomi@gnomionline.gr