της Γιώτας Αγαπητού
Ανατρέχοντας σε μνήμες των παιδικών μου χρόνων σκοντάφτω επάνω σε στιγμές και εικόνες με τις οποίες μεγάλωσε όχι μόνο η δική μου γενιά, αλλά και οι παλαιότερες. Ιστορίες, που όσο κι αν σήμερα θεωρούνται κλασικές, έχουν πια χάσει την αίγλη τους. Αφού τώρα δώσαν τη θέση τους σε σύγχρονα αφηγήματα τα οποία μιλάνε για ενσυναίσθηση και οι ήρωές τους δεν είναι απλώς χαριτωμένες αφελείς νεανίδες που για κακή τους τύχη πέφτουν θύματα ζηλοφθονίας, τόσο από την κακιά μητριά, όσο και από τις ετεροθαλείς αδερφές τους. Άλλωστε, αν εξετάσουμε προσεκτικά τα παραμύθια που αφηγούνταν τα κρύα βράδια δίπλα στο αναμμένο τζάκι οι γιαγιάδες στα εγγόνια τους, θα διαπιστώσουμε ότι ακολουθούσαν υπό μία έννοια τις κοινωνικοπολιτικές συνθήκες των παλαιότερων αιώνων. Τότε που ακόμα υπήρχαν τίτλοι ευγενείας και γενναίοι φτωχοί χωρικοί που ζούσαν κοντά στη φύση. Η γιαγιά τυλιγμένη στη μάλλινη εσάρπα της, έκανε τα μικρά κορίτσια να ονειρεύονται στον ύπνο τους τον γενναίο πρίγκηπα ιππότη με το άσπρο άλογο που ερχόταν κάθε φορά να τις πάρει, ολοκληρώνοντας την αφήγηση με τη φράση: «και ζήσαν αυτοί καλά και μεις καλύτερα». Τώρα πια αυτές οι ιστορίες, όσο κι αν εκπέμπουν μία νοσταλγία, τις έχει ξεπεράσει ο χρόνος. Οι κοπέλες στην εποχή μας κυνηγούν τα όνειρά τους για μια καλύτερη ζωή, καθώς, έχοντας ως οδηγό τις σπουδές τους, ονειρεύονται να κάνουν μία δουλειά που θα τις αναδείξει κοινωνικά και οικονομικά, χωρίς να έχουν την ανάγκη ενός άντρα χρηματοδότη των ονείρων τους.
Όλοι μας κάποια στιγμή έχουμε αναρωτηθεί ποιοι να ‘ναι άραγε οι εμπνευστές αυτών των ιστοριών που σημάδεψαν τα όνειρα των παιδιών σε όλο τον κόσμο. Αναζητώντας να μάθουμε περισσότερα στοιχεία γι’ αυτά τα παραμύθια θα βρεθούμε πίσω στο 1628, στο μαγευτικό Παρίσι.
12 Ιανουαρίου. Εκείνη την κρύα χειμωνιάτικη μέρα θα γεννηθεί ο γόνος μίας πλούσιας αστικής οικογένειας. Για τους περισσότερους ο άνθρωπος αυτός είναι άγνωστος. Όμως όλοι γνωρίζουν το έργο που άφησε πίσω του. Τ’ όνομά του είναι Σαρλ Περώ. Η οικογένειά του θα ευτυχίσει να έχει επτά παιδιά. Εκείνος, μαζί με τους τρεις αδερφούς του, θα φοιτήσει στα καλύτερα σχολεία, λαμβάνοντας και την ανάλογη μόρφωση. Με τον αδερφό του Πιέρ θα σπουδάσουν νομικά κι αργότερα θα υπηρετήσουν στο γραφείο Colbert ως σύμβουλοι λογοτεχνικών και καλλιτεχνικών θεμάτων του «Βασιλιά Ήλιου». Ενώ ο αδερφός του, ο Κλωντ Περώ, θα γράψει τ’ όνομά του με χρυσά γράμματα στην ιστορία της αρχιτεκτονικής, μιας και ήταν ένας από τους εμπνευστές που σχεδίασαν το Λούβρο.
Ο Σαρλ Περώ είναι επίσης εκείνος που θα προτείνει στον Λουδοβίκο 14ο να δημιουργήσει τον περίφημο λαβύρινθο στους κήπους των Βερσαλιών. Στον χώρο αυτό ζήτησε να περιλαμβάνονται γλυπτά, αλλά και τριάντα εννιά συντριβάνια, όπου το καθένα απ’ αυτά θα συμβόλιζε κι έναν από τους μύθους του Αισώπου, τον οποίο και θαύμαζε. Το έργο θα ξεκινήσει το 1672 και θα ολοκληρωθεί με επιτυχία το 1677. Οι πίδακες του νερού που αναβλύζουν από τα στόματα των ζώων, σχεδιάστηκαν με τέτοιο τρόπο ώστε να δίνουν την αίσθηση της ροής του λόγου μεταξύ αυτών των φανταστικών πλασμάτων.
Το 1671 ο Σαρλ Περώ σε ηλικία σαράντα τριών ετών θα καταφέρει να γίνει μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας κι ένα χρόνο αργότερα θα παντρευτεί τη δεκαεννιάχρονη Marie Guichon. Το ζευγάρι θα προλάβει ν’ αποκτήσει τέσσερις γιους. Ενώ λίγα χρόνια αργότερα, το 1678, η Marie θ’ αφήσει την τελευταία της πνοή.
Την εποχή που ήταν μέλος της Ακαδημίας θα πρωτοστατήσει στην περίφημη διαμάχη ανάμεσα στους «Anciens» (αρχαίους) και «Moderns» (σύγχρονους). Μία διαμάχη που αφορούσε τη σύγκριση ανάμεσα στους υπερασπιστές των αξεπέραστων Ελλήνων και Λατίνων συγγραφέων με τους σύγχρονους γραφιάδες. Τότε ο Περώ, θέλοντας να υπερασπιστεί τους «Moderns», θα συνθέσει ένα μετριότατο καθ’ ομολογίαν ποίημα, το οποίο και θ’ απαγγείλει στα μέλη της Ακαδημίας, τολμώντας να συγκρίνει τη βασιλεία των Λουδοβίκων μ’ εκείνη των αρχαίων Ρωμαίων. Το κείμενο αυτό θα ξεσηκώσει θύελλα αντιδράσεων. Οι υποστηρικτές των μοντέρνων, σε αντίθεση με τις θέσεις των αρχαίων, πίστευαν ακράδαντα πως οι κοινωνίες μαζί με τον πολιτισμό που φέρουν εξελίσσονται συνεχώς. Συνεπώς εξελίσσεται και η λογοτεχνία, που κι αυτή αποτελεί κομμάτι του πολιτισμού. Έτσι, πίστευαν πως με την πάροδο των χρόνων τ’ αρχαία κείμενα είναι πια ξεπερασμένα.
Ωστόσο ο Περώ θα γίνει ευρύτερα γνωστός όχι εξαιτίας αυτής της διαμάχης, αλλά κυρίως λόγω της προσπάθειάς του να κάνει το παραμύθι αναπόσπαστο κομμάτι της λογοτεχνίας. Σήμερα για κάποιους δε θεωρείται μόνο ο συνεχιστής του Αισώπου, αλλά κι ο πατέρας του σύγχρονου παραμυθιού, καθώς επηρέασε δια μέσω της γραφής του τόσο τον Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, όσο και τους αδερφούς Γκριμ.
Το 1665 είναι η χρονιά όπου θ’ απολυθεί από τη θέση του γραμματέα του Λοδοβίκου του 14ου. Ο Περώ είναι ήδη εξήντα εφτά ετών και χήρος. Στην προσπάθειά να περάσει δημιουργικά τον καιρό του διασκεδάζοντας με τους γιους του, θ’ αποφασίσει να γράψει ιστορίες μ’ έντονη την επιρροή ευρωπαϊκών και όχι μόνο, λαϊκών παραδόσεων, στοχεύοντας με αυτό τον τρόπο στον προβληματισμό του αναγνώστη για τα διλήμματα που αντιμετώπιζαν οι ήρωες των ιστοριών.
Το 1667 θα δημοσιεύσει μία σειρά κειμένων με τίτλο «Διηγήσεις και Ιστορίες του Παρελθόντος», που θα έχουν ως υπότιτλο «Ιστορίες της Μάνας μου της Χήνας». Με αυτό το βιβλίο, το οποίο αποτελεί μία συλλογή όπου συμπεριλαμβάνονται τα γνωστότερα μέχρι σήμερα παραμύθια του, θα ξεκινήσει η μόδα των παραμυθιών.
«Η Κοκκινοσκουφίτσα» είναι η ιστορία ενός μικρού κοριτσιού που έρχεται αντιμέτωπο με τον κακό λύκο. Σύμφωνα με τον Περώ: «Ο λύκος» είναι ο άντρας που κυνηγάει μοναχικά κορίτσια τα οποία τριγυρίζουν στον δρόμο. Ο ίδιος θα τονίσει: «Λέω λύκος, αλλά όλοι οι λύκοι δεν έχουν την ίδια κοπή. Υπάρχουν και κείνοι που δεν είναι μισητοί ή θορυβώδεις και φαίνονται ευγενείς. Όμως ακολουθούν τις καμαριέρες στους δρόμους και πολλές φορές μέχρι το σπίτι τους. Αλίμονο, ποιος δεν ξέρει πως αυτοί οι ευγενικοί λύκοι είναι απ’ όλα τα πλάσματα οι πιο επικίνδυνοι.».
«Η Σταχτοπούτα» είναι ένα ακόμα κλασικό παραμύθι με θέμα τη ζωή μιας νεαρής κοπέλας που βιώνει την κακομεταχείριση της μητριάς και των ετεροθαλών αδερφών της. Το συγκεκριμένο έργο αν κι έχει χρεωθεί στον Περώ, εντούτοις σε κινέζικα χειρόγραφα κείμενα του 850 π.Χ., αλλά και σε κείμενα της αρχαίας Αιγύπτου υπάρχουν παρόμοιες ιστορίες.
«Ο Κυανοπωγών». Είναι άλλη μία διασκευή ενός ξεχασμένου παραδοσιακού μύθου.
«Ο Παπουτσωμένος Γάτος». Οι ρίζες κι αυτής της ιστορίας χάνονται στις λαϊκές συνοικίες της Ιταλίας. Η παλαιότερη καταγεγραμμένη εκδοχή του έγινε από τον Giovanni Francisco Straparola κι αποτελεί μέρος της συλλογής του «Η διασκεδαστικές νύχτες – la piacevoli noti».
Ο Περώ δια μέσω της πένας του κατάφερε να μεταφέρει παλιές ιστορίες απλά κι ανεπιτήδευτα στο αναγνωστικό κοινό. Δυστυχώς στις μέρες μας δεν έχουν φτάσει αυτούσια τ’ αυθεντικά κείμενά του. Ένα μέρος τους έχει χαθεί εξαιτίας των τρομακτικών και φρικιαστικών λεπτομερειών, αλλά και σκηνών με τα οποία ήταν διανθισμένα, ενώ σε κάποια άλλα για τον ίδιο ακριβώς λόγο έχει αλλαχθεί το τέλος τους.
Παρίσι 16 Μαΐου 1703. Η ζωή του σύγχρονου πατέρα των παραμυθιών θα ρίξει την αυλαία της. Ο Σαρλ Περώ ήταν ένας πρωτοπόρος δημιουργός, που τα βήματά του σχεδόν δύο αιώνες αργότερα θ’ ακολουθήσουν οι αδερφοί Γιάκομπ και Βίλχεμ Γκριμ. Εμείς, θέλοντας να γνωρίσουμε καλύτερα τους εμπνευστές αυτών των ιστοριών που σημάδεψαν τα όνειρα των παιδιών σε όλο τον κόσμο, την επόμενη φορά θα προσπαθήσουμε να ιχνηλατήσουμε το έργο τους.
