(Ακούστε χρώματα, δείτε ήχους: Vasily Kandinsky)
τοτυ Γιώργου Αναγνωστόπουλου
Ας πάμε αυτή τη φορά σε μία πρόσφατη ποιήτρια, την Κική Δημουλά. Από τη συλλογή της «Ερήμην, 1958» θα διαβάσουνε ένα ποίημα με τίτλο:
Το μικρό μου παιδί
σοβαρή αταξία έκανε πάλι.
Στο πεζούλι του σύμπαντος σκαρφάλωσε,
σκούντησε με το χέρι του
το κρεμασμένο
στον τοίχο τ’ ουρανού
κόκκινο πιάτο,
κι έχυσε όλο το φως επάνω του.
Ο Θεός απόρησε
που είδε τον ήλιο
ντυμένο ρούχα παιδικά
να κατεβαίνει τρέχοντας
της φαντασίας μου τη σκάλα
και να ’ρχεται σε μένα.
Κι εγώ κάθομαι τώρα
και μαλώνω αυστηρά
το μικρό μου παιδί
ενώ κλέβω κρυφά
τον χυμένο επάνω του ήλιο.
Καμιά φορά αυτό το μικρό παιδί είμαστε εμείς οι ίδιοι μας λέει η ποιήτρια. Όλοι κρύβουμε ένα παιδί μέσα μας. Κάποιοι μάλιστα λένε: Το νιώθω συχνά μέσα μου να κλαψουρίζει ανικανοποίητο. Να θέλει κάτι άλλο να κάνει απ’ αυτό που ο ενήλικας εαυτός μου κάνει. Να βαριέται, να κλωτσάει: «Πότε θα ‘ρθει η σειρά μου, εγώ πότε θα παίξω;» Κι εμείς, μ’ ένα αμήχανο χαμόγελο δήθεν κατανόησης, του κλείνουμε το στόμα και συνεχίζουμε να κάνουμε ό,τι κάνουμε. Κι όταν πέφτουμε επιτέλους για ύπνο ονειρευόμαστε αυτό το μικρό παιδί μέσα μας να τρέχει στην αυλή του σπιτιού και να χάνεται στον κήπο…. Ωστόσο μόνο τα μικρά παιδιά κατορθώνουν να μη συντρίβονται μέσα στα όρια του εαυτού τους. Καταφέρνουν να μεταφράζουν, όπως πολλές φορές δεν κάνουμε εμείς οι μεγάλοι, τη σιωπή της φύσης, των χρωμάτων ή ενός φύλλου που στροβιλίζεται από τον άνεμο δίπλα τους και να ενώνονται με ότι τους περιβάλει.
Κάποτε είχα γράψει σ’ ένα ποίημα ότι η ποίηση δεν είναι ιδιότητα κοινωνική. Ακριβώς και γι’ αυτό τον λόγο κάθε ανάγκη επιβράβευσης λιγοστεύει τα όριά της καθολικότητάς μας. Όταν ο άνθρωπος αρχίζει να γράφει και να σκέφτεται καθολικά δεν έχει ανάγκη από τιμές ή δόξες κλπ, γιατί ακριβώς το καθολικό δεν έχει όρια, ενώ η ματαιοδοξία ζει και τρέφεται μέσα στα σύνορα του εαυτού μας.
Βεβαίως για να επιστρέψουμε και πάλι στα παιδιά, η σημαντικότερη παρακαταθήκη για τις επόμενες γενιές, λέμε εμείς οι μεγάλοι, είναι αυτό, εκείνο, το άλλο. Και παραβλέπουμε ότι για να γίνουν όλα αυτά πρέπει να υπάρχουμε εμείς, ώστε με το παράδειγμά μας να γινόμαστε οι καλύτεροι δάσκαλοι τους. Άρα η σημαντικότερη παρακαταθήκη για τα παιδιά είναι μόνο ο ίδιος μας ο εαυτός.
Ο Τάσος Λειβαδίτης σ’ ένα ποίημά του στα 1960 που λέγεται «Καντάτα» θα γράψει:
ΚΑΝΤΑΤΑ (1960):
“Αύριο”, λες,
και μέσα σ’ αυτήν τη μικρή αναβολή παραμονεύει ολόκληρο
το πελώριο ποτέ.
Να ‘σαι τόσο πρόσκαιρος, και να κάνεις όνειρα
τόσο αιώνια!
(Πόσες φορές αναβάλλουμε όλοι μας πράγματα γι’ αύριο. Όμως είναι πολύ σημαντικό, μας λέει ο ποιητής, να γνωρίζουμε ότι είμαστε θνητοί ή αδύναμοι, αλλά παρόλα αυτά κάνουμε όνειρα αιώνια.)
«Τ΄ όνειρο του παιδιού μας λέει ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος είναι η ειρήνη / το όνειρο της μάνας είναι η ειρήνη /
τα λόγια της αγάπης κάτω από τα δέντρα είναι η ειρήνη /
Ο πατέρας που γυρνάει από τ’ απόβραδο μ’ ένα φαρδύ χαμόγελο στα μάτια, με ένα ζεμπίλι στα χέρια του γεμάτο φρούτα… είναι η ειρήνη»
Θα μου πείτε βέβαια, για να πάμε πάλι στο αρχικό ερώτημα, πιο παλιά μπορεί να γινόταν διάφορα ιστορικά γεγονότα από τα οποία οι ποιητές έπαιρναν αφορμή για να γράψουν. Όπως ο Σολωμός που έγραψε το Εθνικό Ύμνο στην Ελευθερία ορμώμενος από την επανάσταση των Ελλήνων. Σήμερα τι μας χρειάζονται τα ποιήματα; Ή ακόμα και γενικά τι χρειάζονται οι ποιητές;
Οι ποιητές, όπως πολύ σωστά αναφέρει ο μεγάλος Άγγλος ποιητής Πόουπ, μπορούν πολύ απλά και αυθόρμητα να ορμούν εκεί που ακόμα και οι άγγελοι διστάζουν να πατήσουν.
Εκεί, στο βάθος του ασυνείδητου, όπως θα έλεγαν όλοι οι μεγάλοι ψυχολόγοι ή ακόμα και ο ίδιος ο Σίγκμουντ Φρόυντ. Ορμούν στο κέντρο του ίδιου τους του εαυτού, στο κέντρο του «Είναι» τους θα λέγαμε. Παύουν να είναι έκκεντροι, όπως οι κομήτες που διαγράφουν την πορεία τους και σβήνουν, αφήνοντας μόνο μία φωτεινή κηλίδα στο στερέωμα.
Πάνε κοντά στο κέντρο της καρδιάς. Εκεί που υπάρχει στον καθένα μας ένα χειμωνιάτικο σπουργίτη και τρέφεται με την ομορφιά και την αθωότητα. Αφήστε το λοιπόν να τραφεί με αυτά τα αισθήματα, που θα γίνουνε σκέψεις και αύριο ίσως ποιήματα. Γιατί όσο θα υπάρχει αυτό το σπουργίτη, θα συνεχίσετε ν’ ακούτε την καρδιά σας να χτυπάει δυνατά και να δίνει νόημα στην ζωή. Να γίνεται τέχνη.
Φίλοι μου, πριν κλείσετε αυτή τη σελίδα για να μπείτε και πάλι στον δικό σας ιδιωτικό κόσμο, με την καθημερινή ίσως επανάληψη των υποχρεώσεων, θυμηθείτε πως θα πρέπει παράλληλα να συνεχίσετε να χτίζετε το δικό σας ουρανό, να ξαναβρείτε τα δικά σας αόρατα πράσινα τοπία με τα δέντρα που μιλάνε, τα ρούχα των μικρών ζώων που αλλάζουν χρώμα ή τα κρυμμένα παγάκια που δεν λιώνουν ποτέ, όπως στα παραμύθια. Εξάλλου όλοι οι μεγάλοι εφευρέτες στηρίχτηκαν στη φαντασία. Σήμερα τα υφάσματα τρίτης γενιάς, οι λεγόμενες ευφυείς ίνες, αλλάζουν χρώμα ανάλογα με το περιβάλλον. Ο Ρώσος καλλιτέχνης Vasily Kandinsky, καθώς έπασχε από μια νευρολογική πάθηση που ονομάζεται συναισθησία, κατάφερνε να μεταφράζει τα χρώματα και τα σχήματα στο μυαλό του σε ήχους, δονήσεις κι αρμονίες. Ενώ σε κάποιους άλλους ανθρώπους τα γράμματα συνδέονται με χρώματα ή με γεύσεις. Ας καταλάβουμε λοιπόν εμείς οι μεγάλοι πως πρέπει να δώσουμε ζωή στο παιδί που μιλάει μέσα σας, αλλά δεν τολμάμε να βγάλουμε τη μάσκα για να φανεί.
Κλείνοντας θα ήθελα να σας πω πώς όρισε το ποίημα με το δικό της μοναδικό τρόπο η Κική Δημουλά.
«Βαδίζεις σε μιαν έρημο. Ακούς ένα πουλί να κελαηδάει. Όσο κι αν είναι απίθανο να εκκρεμεί ένα πουλί μέσα στην έρημο, ωστόσο εσύ είσαι υποχρεωμένος να του φτιάξεις ένα δέντρο. Αυτό είναι το ποίημα».