του Λεωνίδα Σκερλετόπουλου*
Έχοντας περάσει από την καραντίνα σε μια καθημερινότητα μετα-αποκαλυπτικού τύπου, η κοινωνία μας προσπαθεί να βρει νέες ισορροπίες βιώνοντας μια μεταβατική πραγματικότητα. Μεταβατική, γιατί αυτό που ζούμε δεν είναι μόνιμο και με το πέρας της μεσο-περιόδου, η πραγματικότητα που γνωρίζαμε θα αντικατασταθεί με μια νέα, εμπλουτισμένη με νέες συμπεριφορές, συνήθειες και «κουσούρια». Το «Τσέρνομπιλ» μας έμαθε να πλένουμε τα φρούτα, ο κορωνοιός τα χέρια και πιθανότατα στην νέα πραγματικότητα που θα επιβάλει φεύγοντας, θα δούμε σημαντικές αλλαγές στην συμπεριφορά μας ως πολίτες, εργαζόμενοι, καταναλωτές και φυσικά ως άνθρωποι.
Με την συνειδητή αποδοχή της κατάστασης, η ανθρωπότητα εστίασε στο εμβόλιο το οποίο απέκτησε λυτρωτικό χαρακτήρα. Δεν είναι λίγο, ξαφνικά ένα είδος που συνήθισε να νιώθει ότι κατέκτησε την Γη – και πλέον διεκδικεί μερίδιο στο σύμπαν – να βρεθεί υπό την απειλή εξαφάνισης από κάτι τόσο μικρό. Το νέο αφήγημα, έχει τον άνθρωπο ευάλωτο και τη φύση κυρίαρχη, για κάποιους ίσως και εκδικητική.
Καθώς οι άνθρωποι προσπαθούν να προσαρμοστούν στην μεταβατική πραγματικότητα, μια μικρή – αλλά θορυβώδης συνάμα μερίδα, αδυνατεί να δεχτεί την επικυριαρχία της φύσης. Αρνείται την πραγματικότητας ή βρίσκει καταφύγιο στην ανθρώπινη ευθύνη δια της συνωμοσίας. Ο Bill Gates και το 5G είναι οι αυτουργοί του κακού που μας βρήκε, γιατί η φύση δεν μπορούσε μόνη της.
Κάθε φορά που κάποιος «επαναστάτης της μάσκας» επιχειρηματολογεί, ένας χειρουργός «φταρνίζεται» και ένα πτυχίο ιατρικής αυταναφλέγεται. Ένας μέσος χειρουργός με 4 ημέρες την εβδομάδα εργασία για 25 χρόνια, έχει φορέσει τη μάσκα περισσότερες από 60.000 ώρες, δίχως παρενέργειες. Την αυτοπεποίθηση των «επαναστατών της μάσκας», εξήγησαν επιστημονικά οι Dunning και Kruger. Όσο λιγότερη η γνώση για ένα πεδίο τόσο μεγαλύτερη η αυτοπεποίθηση, όπως και η γνωστή παροιμία «η ημιμάθεια είναι χειρότερη από την αμάθεια». Oι Dunning και Kruger παρατήρησαν ότι άτομα με σχετική άγνοια, δείχνανε μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση για εξειδικευμένα θέματα από τους ίδιους τους ειδικούς. Η άγνοια δημιουργεί μια ψευδαίσθηση ανωτερότητας κυρίως λόγω έλλειψης ικανότητας του ατόμου να αναγνωρίσει τις αδυναμίες του ή την ανεπάρκειά του όπως φαίνεται στο διάγραμμα.
Αν πρέπει να φοβόμαστε κάτι, δεν είναι πότε θα βγει το εμβόλιο, αλλά την άρνηση εμβολιασμού, ως παράγωγο της συνωμοσιολογικής τρέλας. Ένα εμβόλιο είναι τόσο αποτελεσματικό, όσο η διάχυση του στον πληθυσμό, με τους ειδικούς να αναφέρουν ότι απαιτείται το 90-95% του πληθυσμού, ώστε να επιτευχθεί η ανοσία της αγέλης και να διασφαλιστεί η δημόσια υγεία. Αν η τρέλα επικρατήσει και δεν εμβολιαστεί μέρος της κοινωνίας η διασπορά του ιού θα συνεχίσει και θα ζήσει ο ιός καλά και η Γη καλύτερα – με λιγότερους πλέον ανθρώπους.
Η συνωμοσία της «Τρέλας»
Εκατομμύρια παιδιά σήμερα συνεχίζουν να βλέπουν το φως του ηλίου πέραν της ηλικίας των 5 ετών λόγω του εμβολιασμού. Αποτελεί την πιο αποτελεσματική πρακτική και σε όρους οικονομίας καθώς για κάθε 1$ που επενδύεται σε ανοσία εξοικονομούνται 16$ για το σύστημα υγείας. Στο κοντινό 1980 πριν την διάθεση εμβολίου, η ευλογιά προκαλούσε περισσότερους από 2 εκ θανάτους ετησίως, ενώ σύμφωνα με έκθεση του European Centre for Disease Prevention and Control (ECDC), η ευλογιά θα έπρεπε να είχε εξαλειφθεί από το 2000. Η έκθεση αναφέρει 44.074 διαγνωσμένα περιστατικά σε 30 χώρες μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μεταξύ 1 Ιανουαρίου 2016 και 31 Μαρτίου 2019, κάνοντας σαφή αναφορά για νέα πανδημία που αποδίδεται σε ανεπαρκή εμβολιασμό. Πιο συγκεκριμένα η δήλωση της Adrea Ammon Διοικητή του ECDC αναφέρει:
«…Λόγω αποτυχίας να πιάσουμε τους υφιστάμενους παγκόσμιους στόχους εμβολιασμού 4,5 εκ παιδιά στην Ε.Ε./Ε.Ο.Κ. κάτω των 20 ετών βρίσκονται υπό τον κίνδυνο να νοσήσουν από ευλογιά…»
Η συνωμοσία της τρέλας λοιπόν, έχει ήδη θέσει σε κίνδυνο, αναλογικά, όλα τα παιδιά κάτω των 20 ετών που γεννιούνται σε ένα χρόνο στην Ευρώπη.
Το ζήσαμε στο παρελθόν το 1998, με τον Άγγλο χειρουργό, Andrew Wakefield, του οποίου η πλάνη ζεί ακόμη σήμερα στους αρνητές του εμβολιασμού. Μελέτησε 12 μόνο περιστατικά (!), με τα οποία ισχυρίστηκε πως το τριπλό εμβόλιο Ιλαράς-Ερυθράς-Παρωτίτιδας (MMR) προκαλεί αυτισμό. Έγιναν ταυτόχρονα δεκάδες μελέτες με τεράστια δείγματα πληθυσμού για το MMR και φυσικά δεν απέδειξαν καμία συσχέτιση, ωστόσο η ζημιά στην κοινή γνώμη είχε ήδη γίνει. Το εμβόλιο ήταν επισήμως «ο Κακός» της υπόθεσης και εκτιμάται ότι η ανοσία πήρε δύο δεκαετίες να επανέλθει στην Βρετανία. Και δεν είχαμε ακόμη το Facebook και το Twitter.
ΦΙΛΟΣ ή ΕΧΘΡΟΣ: Τα Νέα Μέσα και το Εμπόριο της Αμφιβολίας
Τα νέα μέσα έχουν διαμορφώσει το πλαίσιο της επικοινωνίας σε δραματικό σημείο, δίνοντας δύναμη στους καταναλωτές και πρόσβαση στους πολίτες. Ο διευθυντής του Iνστιτούτου διαδικτύου του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης (Oxford Internet Institute), σε συνέντευξη του στο BBC με τον Nic Newman, ανέφερε ότι «Αν ο Τύπος (ΜΜΕ) είναι ο 4ος πυλώνας της Δημοκρατίας, τότε τα κοινωνικά μέσα (Social media) είναι ο 5ος». Οι πολίτες έχουν φωνή και δίκτυα, τα οποία αλληλοεπιδρούν σε πλήρη ανεξαρτησία από τα παραδοσιακά μέσα.
Ο Marshal McLoughan το 1960 ανέφερε ότι στο προσεχές μέλλον, «όλοι θα είμαστε συντάκτες» και «ο κόσμος θα είναι ένα παγκόσμιο χωρίο σε όρους επικοινωνίας». Προέβλεψε τη δημοσιογραφία πολιτών, όπου οι απλοί πολίτες μετεξελίσσονται από παθητικοί αποδέκτες ενημέρωσης σε ενεργούς συν-δημιουργούς. Εδώ ακριβώς ελλοχεύει ο κίνδυνος, καθώς αυτή η δύναμη που προσφέρουν τα νέα μέσα έχει και τη σκοτεινή της πλευρά, χτίζοντας τις βάσεις για το εμπόριο της αμφιβολίας.
Θαυμαστός καινούριος κόσμος. Η πληροφορία που ψάχνεις, απέχει ένα κλικ από τις μηχανές αναζήτησης. Αξιοθαύμαστο για τις γενιές που προλάβαμε την αναζήτηση πληροφορίας σε βιβλιοθήκες. Το μόνο που χρειάζεται είναι να μεταβείς σε μια μηχανή αναζήτησης και να ψάξεις αυτό που αναζητάς.
Το πρόβλημα είναι ότι αυτό έχει δημιουργήσει μια νέα οικονομία. Την οικονομία της προσοχής. Στην οικονομία της προσοχής, δεκάδες τακτικές στοχεύουν να σε χειραγωγήσουν, ώστε να κάνεις «κλικ», το οποίο στην ψηφιακή οικονομία αποτελεί «νόμισμα». Η οικονομία της προσοχής και οι προκαταλήψεις έχουν άριστες σχέσεις. Μόλις πληκτρολογήσεις «η μάσκα δεν προστατεύει» στο google θα εμφανιστούν 8,5 περίπου εκατομμύρια αποτελέσματα σε 0,44 δευτερόλεπτα, τα οποία επιβεβαιώνουν αυτό που αναζητείς ή εμπορεύονται την «αμφιβολία». Αυτό αρκεί καθώς σε περιπτώσεις αβεβαιότητας οι άνθρωποι τείνουμε να ακολουθούμε τη δημοφιλή επιλογή. Από τη δεκαετία του 50 ο Σόλομων Ας (1958), μας έδειξε τη δύναμη της κοινωνικής συμμόρφωσης, η οποία κυριαρχεί της λογικής. Είμαστε διατεθειμένοι να απαρνηθούμε την πραγματικότητα, αν η πλειοψηφία την αρνείται, φοβούμενοι τον κοινωνικό στιγματισμό. Νιώθουμε παραβάτες.
Πώς συνδέεται αυτό με τα νέα μέσα; Τα digital και social media είναι φτιαγμένα «από κώδικα» που ενισχύει τις συνωμοσίες; Όχι, δεν τις προωθούν συνειδητά, αλλά ο αλγόριθμος πριμοδοτεί το πιο δημοφιλές. Το δημοφιλές είναι αυτό που έχει περισσότερες αναζητήσεις και μοιάζει να είναι πιο ασφαλές αφού το συζητούν όλοι. Εδώ αρχίζει και μπλέκει η κατάσταση καθώς είναι πιο πιθανό είναι να αναζητήσεις «το εμβόλιο σκοτώνει» καθώς είσαι προγραμματισμένη/ος να επιβιώσεις. Λιγότερο πιθανό είναι να αναζητήσεις πληροφορίες για την χημική σύσταση του εμβολίου ή επιστημονικές δημοσιεύσεις σχετικά με τη μείωση της μετάδοσης από την χρήση της χειρουργικής μάσκας. Συνεπώς καθώς η θορυβώδης μειονότητα κάνει εξαιρετική δουλειά σε αλληλεπιδράσεις το πιο δημοφιλές αποτέλεσμα συνήθως δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα.
Κοντολογίς, ένα ποσοστό των Ελλήνων θα επηρεαστούν άμεσα και θα υιοθετήσουν την άποψη των αντιεμβολιαστών, όπως συμμετείχαν σε διαδηλώσεις «κατά της μάσκας» ή όπως αγοράζουν σουβλάκια από το μαγαζί με την μεγαλύτερη ουρά. Κρίνουμε ότι κάτι είναι ασφαλές παρατηρώντας το πλήθος και όταν νιώθουμε απειλή τείνουμε να αναζητούμε την «αγέλη». Καθημερινά η πλειοψηφία των δημοσιεύσεων αποτελεί μέρος της ανόητης αυτής επανάστασης κερδίζοντας κλικ και εντυπώσεις. Η άποψη των αντιεμβολιαστών προοδευτικά θα περάσει ως ορθή για όσους βρίσκονται στην αβεβαιότητα καθώς αποτελεί την θορυβώδη μειονότητα (loud minortity), που έχει ανάγκη να φωνάξει και δημιουργεί την ψευδαίσθηση της πλειοψηφίας, επηρεάζοντας ένα μέρος κόσμου.
Τι κάνουμε τώρα;
Τα δεδομένα επιτάσσουν την πρόωρη προώθηση του εμβολιασμού, παράλληλα με τα μέτρα ατομικής προστασίας. Η άρνηση εμβολιασμού έχει αυξηθεί με σταθερό ρυθμό σε περισσότερο από το 90% των χωρών από το 2014. Το κίνημα αντι-εμβολιασμού έχει ήδη ρίξει τα πρώτα πυρά στον πόλεμο για την δημόσια υγεία και η αυτοκαταστροφική μας φύση σε συνάρτηση με τα νέα μέσα, ευνοούν την διάδοση του κινήματος.
Ως άνθρωποι έχουμε αποδείξει περίτρανα την αδυναμία μας να λαμβάνουμε αποφάσεις ωφέλιμες για την ατομική και την δημόσια υγεία. Αν δεν μας έχει πείσει η σημερινή εικόνα, σύμφωνα με τον ΠΟΥ, περισσότεροι άνθρωποι πεθαίνουν από ασθένειες που σχετίζονται με τον τρόπο ζωής – όπως η καρδιά – παρά από φυσικές καταστροφές και πολέμους. Παρόλα αυτά, ένας στους εννιά ανθρώπους που έχουν υποστεί επέμβαση By-pass αλλάζει τρόπο ζωής και συνήθειες. Έχουμε ένα μακρύ ιστορικό αυτοκαταστροφής και μια διασκεδαστική συλλογή των προσπαθειών μας, βρίσκεται στο βιβλίο του Τομ Φίλιπς «Μια σύντομη ιστορία του πως τα ******με όλα».
Η αντιμετώπιση πρέπει να φύγει από το στενό πλαίσιο της «επικοινωνίας υγείας» και της επιβολής κυρώσεων και να αναπτυχθεί ολοκληρωμένη στρατηγική κοινωνικού μάρκετινγκ, ώστε η παρέμβαση να στηρίζεται σε επίγνωση από αξιόπιστα δεδομένα με ειδικό βάρος στην πραγματική συμπεριφορά των ανθρώπων. Η παρέμβαση πρέπει να κατανοεί, να ακούει και να βοηθά τον πραγματικό άνθρωπο να υιοθετήσει μια κοινωνικά ωφέλιμη συμπεριφορά. Το πρόστιμο είναι συνειδητό, ωστόσο αν η πλειοψηφία σε ένα μέρος δεν φορά μάσκα, τότε λειτουργεί το υποσυνείδητο και αισθανόμαστε κοινωνική πίεση να μη φορέσουμε και εμείς. Το ίδιο και με το εμβόλιο, αν η θορυβώδης μειονότητα καταφέρει να ενισχύσει την παρουσία της, τότε θα ασκηθεί κοινωνική πίεση συμμόρφωσης.
Μέχρι τότε, ας βγάλουμε το χρόνο και αν όλα παν στραβά, υπάρχει η θετική πλευρά. Θα έχουμε κερδίσει επάξια την θέση μας στην επόμενη έκδοση του Τομ Φίλιπς.
* O Λεωνίδας Σκερλετόπουλος είναι ειδικός στο marketing και την επικοινωνία και μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Διεθνή Οργανισμού Κοινωνικού Μάρκετινγκ (iSMA). Έχει διακριθεί ως finalist για την Ελλάδα, στα βραβεία του British Council “Alumni Awards” (link) το 2019 και για την μακροχρόνια συνεισφορά του του στον iSMA το 2018. Έχει δημοσιεύσει άρθρα σχετικά με το κοινωνικό marketing & την επιρροή κοινωνικής συμπεριφοράς, την επιχειρηματικότητα και το σύγχρονο marketing, σε επιστημονικά συνέδρια, σε έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο.