του Γιάννη Λασκαράκη
Το σχέδιο Άτσεσον ήταν η μεγαλύτερη ευκαιρία για την επίλυση του Κυπριακού. Προέβλεπε την ένωση της Κύπρου μετά της Ελλάδος που θα μεγάλωνε την Ελλάδα κατά 10.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα περίπου και θα έφθανε μέχρι τη μεγάλης στρατηγικής σημασίας θαλάσσια περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, στο μαλακό υπογάστριο της Τουρκίας.
Δημοσιεύουμε απόσπασμα από άρθρο του Βήματος του 2002, στο οποίο ο πρέσβης Ιωάννης Σωσσίδης, ο οποίος συμμετείχε στις σχετικές διαπραγματεύσεις, ως διπλωματικός σύμβουλος του τότε πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέου, παρουσίασε τα γεγονότα όπως τα έζησε από πρώτο χέρι.
Πρόκειται για τις αμερικανικές προτάσεις του 1964 οι οποίες, όπως προκύπτει, όχι μόνο δεν περιέκλειαν απειλή για το μέλλον της Κύπρου και για την Ελλάδα αλλά, πέραν των όσων συγκεκριμένα καθόριζαν σχετικά με την «εκμίσθωσιν» στην Τουρκία μιας βάσεως στο ανατολικό άκρο της Νήσου, προέβλεπαν και «αποκατάστασιν του προηγουμένου ειδικού καθεστώτος των νήσων Ιμβρου και Τενέδου» και, ακόμη σημαντικότερο, τον «επαναπατρισμόν των αναχωρησάντων ή εκδιωχθέντων εκ Κωνσταντινουπόλεως από του 1955 ομογενών» κτλ.
Κίνητρο της αμερικανικής παρέμβασης ήταν, όπως τονίζει ο Ατσεσον στον Παπανδρέου, «ο κίνδυνος τον οποίον ενέτειναν αι Ρωσικαί κινήσεις να περιέλθη η Κύπρος υπό την κομμουνιστικήν επιρροήν και εκ των εκτεταμένων συνεπειών…».
Όπως προκύπτει από την επιστολή του πρέσβη Σωσσίδη, ήταν ο Μακάριος ο οποίος τελικώς απέτρεψε τον τότε πρωθυπουργό να δεχθεί τις προτάσεις Ατσεσον . Σχετικά με τα αναγραφόμενα περί παραχωρήσεως εθνικού εδάφους ο Σωσσίδης γράφει ότι ο Παπανδρέου δεν είχε σκεφθεί ποτέ τον εδαφικό ακρωτηριασμό της Ελλάδος και ειδικότερα «την παραχώρηση δύο ή τριών, μικροτέρων της Ρόδου, νησιών, μεταξύ των οποίων και του Καστελόριζου».
Πρέπει να σημειωθεί ότι ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος είχε αποδεχθεί τις Συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου, διά των οποίων είχε αποκλεισθεί διά παντός η Ένωση της Κύπρου μετά της Ελλάδος, είχε εγκατασταθεί Τουρκική στρατιωτική δύναμις εις τη νήσον, είχε εγκαθιδρυθεί καθεστώς συνδιοίκησης Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων (με Τουρκοκύπριο Αντιπρόεδρο) και είχαν παραχωρηθεί δύο σημαντικές κι εκτεταμένες κυριαρχικές Βρετανικές στρατιωτικές βάσεις και στρατιωτικές διευκολύνσεις σε διάφορα άλλα σημεία της Κύπρου. Τις συμφωνίες αυτές ακύρωσε μονομερώς ο ίδιος ο Μακάριος στις 03.12.1963, εν αγνοία της Ελληνικής Κυβερνήσεως . Έκτοτε επαπειλείτο Τουρκική απόβαση, η οποία απετράπη, επανειλημμένως, μόνον χάρις εις την αμυντική θωράκιση της Κύπρου υπό της Ελλάδος.
Διά των προτάσεων Άτσεσον προβλέπονταν τα εξής, στα οποία συμφωνούσε και η Τουρκία,
*Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα
*Εκμίσθωση μιας βάσεως στην Τουρκία έκτασης ίσης με 5% της νήσο στην χερσόνησο της Καρπασίας.
* Καθεστώς διά τους Τουρκοκυπρίους προσομοιάζον με το καθεστώς των Μουσουλμάνων της Δυτικής Θράκης, διά του οποίου θα ανελαμβάνετο υπό της Ελληνικής Κυβερνήσεως η υποχρέωση διορισμού, με πρόταση του Έλληνα Γενικού Διοικητού της Νήσου, δύο Τουρκοκυπρίων Επάρχων, εις δύο εκ των επτά τότε επαρχιών της Κύπρου.
* Επαναπατρισμός των αναχωρησάντων ή εκδιωχθέντων εκ Κωνσταντινουπόλεως, από του 1955, ομογενών, ως και ρύθμιση διαφόρων ζητημάτων αφορώντων εις την απόδοσιν των περιουσιών των, εις αποζημιώσεις κτλ., και
* Αποκατάσταση του προηγουμένου ειδικού καθεστώτος των νήσων Ιμβρου και Τενέδου.
Την 21ην Αυγούστου 1964 ο Ιωάννης Σωσσίδης επέστρεψε εις την Γενεύη και σύμφωνα με τις οδηγίες του Πρωθυπουργού ανεκοίνωσε εις τον Αμερικανό μεσολαβητή την αποδοχή από την Ελληνική Κυβέρνηση των προτάσεών του, εζήτησε δε αυτοβούλως και ορισμένες βελτιώσεις τις οποίες ο Ντην Άτσεσον απεδέχθη.
Παρά ταύτα, το απόγευμα της ιδίας ημέρας, ο Σωσσίδης έλαβε τηλεφώνημα του Γ. Παπανδρέου, ο οποίος του έδωσε την εντολή να συναντήσει τον Ντην Ατσεσον και να του ανακοινώσει την αδυναμία του να αποδεχθεί τις προτάσεις του, λόγω αρνήσεως του Μακαρίου να τις αποδεχθεί. Κατά δήλωση του φινλανδού μεσολαβητή του ΟΗΕ Τουομιόγια, «ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος εματαίωσε την Ενωσιν της Κύπρου με την Ελλάδα»..
Έτσι έληξε η πιο σημαντική και συμφέρουσα για την Ελλάδα και την Κύπρο ευκαιρία για την επίλυση όχι μόνο του κυπριακού με την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, αλλά και άλλων θεμάτων που αφορούσαν τον Ελληνισμό της Τουρκίας. Ανεξήγητη παραμένει η στάση του Μακαρίου απέναντι στο σχέδιο Άτσεσον, δεδομένου μάλιστα ότι ήταν διαπρύσιος υποστηρικτής της Ένωσης. Στο βάθος βέβαια είναι οι μαξιμαλιστικές κυπριακές διεκδικήσεις που οδηγούν σε απορρίψεις όσων προτάσεων δίδουν στοιχειώδη πολιτικά δικαιώματα στους τουρκοκύπριους , αγνοώντας τα συμφέροντα της Ελλάδας η οποία αναγκάζεται να αντιμετωπίζει με μεγάλο οικονομικό διπλωματικό κόστος τις μονομερείς αποφάσεις της Κυπριακής ηγεσίας, οι οποίες οδήγησαν στην κατοχή του 35% της νήσου.