Υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους τα fake news ταξιδεύουν τόσο γρήγορα – σύμφωνα με ορισμένες έρευνες, μάλιστα, ακόμη πιο γρήγορα κι από τις «πραγματικές ειδήσεις».
Αυτή η γνωστική προκατάληψη, μάλιστα, εξηγεί και το «παράδοξο» του γιατί οι πραγματικοί χρήστες, κι όχι τα bots, διακινούν περισσότερο τα fake news. Μια μελέτη, για παράδειγμα, απέδειξε πως μόλις το 15% των ατόμων που μοιράζονται ειδήσεις διακινούν έως και το 40% των fake news.
Και μπορεί η συγκεκριμένη στατιστική να είναι απογοητευτική, αλλά στην πραγματικότητα έχει και μια θετική διάσταση: Όσο παραμένουμε εμείς – οι χρήστες – οι βασικοί υπεύθυνοι για τη διακίνηση της παραπληροφόρησης, παραμένουμε παράλληλα κι αυτοί που – προσέχοντας περισσότερο το τι κοινοποιούμε και τι προωθούμε – μπορούμε να συμβάλλουμε στην αλλαγή του παραδείγματος.
Αυτό όμως δεν είναι το μόνο πράγμα που μπορούμε να κάνουμε. Ερευνητές διαπιστώνουν ότι υπάρχουν αρκετές απλές στρατηγικές που όλοι μπορούμε (και πρέπει) να χρησιμοποιούμε, ειδικά πριν σπεύσουμε να μοιραστούμε μια είδηση.
Μειώστε την ταχύτητα
Σύμφωνα πάντα με το BBC, μια από τις πιο ολέθριες πτυχές της σύγχρονης εποχής είναι το μόνιμο αίσθημα κατεπείγοντος. Η συνεχή χρήση του κινητού τηλεφώνου και το ασταμάτητο multitasking μας «αναγκάζει» να περιηγούμαστε στον κόσμο με ιλιγγιώδη ταχύτητα.
Όταν όμως προσπαθεί κανείς να ξεχωρίσει τα fake news, η ταχύτητα δεν είναι σύμμαχος. Έρευνες διαπιστώνουν πως το να βασιζόμαστε στις άμεσες «ενστικτώδεις» αντιδράσεις μας είναι πιθανό να μας οδηγήσει σε λάθος δρόμο.
Το πρώτο βήμα της μεθόδου Sift είναι να πατήσετε φρένο. Σταματήστε. Μην μοιραστείτε την ανάρτηση. Μην την σχολιάσετε. Και προχωρήστε στο επόμενο βήμα.
Βρείτε την πηγή
Οι αναρτήσεις «πετάγονται» στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης χωρίς να έχουμε συχνά σαφή αίσθηση του ποιος τις δημιούργησε. Μπορεί να τις μοιράστηκε κάποιος «φίλος», να τις προωθεί ο αλγόριθμος, ή να προβάλλονται επειδή εμείς σκόπιμα ακολουθήσαμε τον δημιουργό σκόπιμα.
Το πρώτο ερώτημα, λοιπόν, είναι ποιος δημιούργησε αυτή τη δημοσίευση. Βγείτε εκτός πλατφόρμας και κάντε μια διαδικτυακή αναζήτηση. Και επειδή τα αποτελέσματα της αναζήτησης μπορεί να είναι παραπλανητικά, βεβαιωθείτε ότι ψάχνετε σε έναν αξιόπιστο ιστότοπο.
Εάν ο δημιουργός είναι κάποιο ΜΜΕ, αναρωτηθείτε: Είναι αξιόπιστο; Αν πρόκειται για άτομο, ποια είναι η εξειδίκευσή του στο συγκεκριμένο θέμα (αν υπάρχει); Ποιοι οικονομικοί δεσμοί, πολιτικές τάσεις ή προσωπικές προκαταλήψεις μπορεί να παίζουν ρόλο στο περιεχόμενο που αναρτά;
Εάν πρόκειται για οργανισμό ή επιχείρηση, ποιος είναι ο σκοπός του; Τι υποστηρίζει ή τι πουλά; Από πού προέρχεται η χρηματοδότησή τους; Και τέλος η πιο χρήσιμη ερώτηση: Θα εξακολουθούσατε να εμπιστεύεστε τον δημιουργό αυτού του περιεχομένου, αν έλεγε κάτι με το οποίο διαφωνούσατε;
Ποιοι άλλοι «παίζουν» την είδηση;
Εάν στο προηγούμενο βήμα διαπιστώσετε πως εξακολουθείτε να αμφιβάλλετε για την αξιοποπιστία της πηγής, το μόνο που έχετε να κάνετε είναι να ψάξετε λίγο περισσότερο.
Πιο συγκεκριμένα αυτό που μας ενδιαφέρει είναι ποιος άλλος έχει αναφέρει ή/και επαληθεύσει τον ίδιο ισχυρισμό.
Η Google διαθέτει μερικά από τα πιο αποτελεσματικά εργαλεία για να το κάνετε αυτό – όπως είναι το Google News και η η μηχανή αναζήτησης Google Fact Check, η οποία αναζητά μόνο ιστότοπους για fact-checking.
Μπορείτε παράλλλα να ελέγξετε αν το μέσο που διαβάζετε έχει εγγραφεί στο Διεθνές Δίκτυο fact-checking του Poynter, το οποίο μπορείτε να ελέγξετε εδώ.
Ναι, αλλά το είπε όντως;
Η παραπάνω έρευνα είναι απαραίτητη, αλλά παράλληλα όχι αρκετεί: Αυτό που μετράει κυρίως είναι να βρείτε από πού προήλθε αρχικά η πληροφορία.
Ακόμα και στις περιπτώσεις που ένα αξιόπιστο μέσο ενημέρωσης, για παράδειγμα, επικαλείται μια αναφορά ή μια δήλωση, αυτό δεν σημαίνει πως δεν έχει «υιοθετήσει» τον ισχυρισμό αυτό από άλλο μέσο ενημέρωσης.
Ιδανικά, το αρχικό ρεπορτάζ θα πρέπει να είναι άμεσα διαθέσιμο με link. Αν δεν είναι, ίσως χρειαστεί να το αναζητήσετε ξεχωριστά.
Είναι κρίσιμο, παράλληλα, να εξακριβώσετε αν η πληροφορία έχει αφαιρεθεί από ένα πλαίσιο στο οποίο είχε αρχικά διαφορετικό νόημα. Αν εξετάζετε μια εικόνα, ο τρόπος που περιγράφεται στην ανάρτηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που είδατε συμφωνεί με τις πληροφορίες που τη συνοδεύουν;
Αν πρόκειται για δήλωση, μήπως είναι κάτι που μονταρίστηκε ή αποκόπηκε από τα συμφραζόμενα;
Όπως καταλήγει η Amanda Ruggeri, σήμερα οποιοσδήποτε μπορεί να προβάλει μια αξίωση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, η οποία δύναται να αναπαραχθεί και να γίνει viral. Αυτό σημαίνει ότι είναι ευθύνη του καθενός από εμάς να επιβεβαιώνει πως αυτά που αναρτά, είναι, πρώτα απ’ όλα, πραγματικά «αληθινά».
