του Δημοσθένη Φωτιάδη*
Κλείσαμε τρία χρόνια από τη δημοσίευση του Νόμου 4513/2018 για την ίδρυση Ενεργειακών Κοινοτήτων. Σ΄αυτό το χρονικό διάστημα αρκετοί συμπολίτες μας υποδέχθηκαν τον θεσμό με ενθουσιασμό και από παθητικοί καταναλωτές ορυκτών καυσίμων μετατράπηκαν σε μικροπαραγωγούς καθαρής ενέργειας με τη φιλοδοξία της μαζικής κοινωνικής συμμετοχής στην ενεργειακή μετάβαση και στην πράσινη και αειφόρο οικονομική ανάπτυξη του τόπου .
Τα τρία αυτά χρόνια ζωής του θεσμού είναι μια ελάχιστη χρονική διάρκεια για τον συνηθισμένο γραφειοκρατικό χρόνο ωρίμανσης αντίστοιχων αδειών ΑΠΕ.
Τι είναι όμως μία Ενεργειακή Κοινότητα.
Ενεργειακές Κοινότητες είναι τοπικοί αστικοί συνεταιρισμοί ειδικού σκοπού και έχουν ως βασική τους αρχή τη διάχυση του οφέλους στα μέλη της ενεργειακής κοινότητας, καθώς και της τοπικής κοινωνίας. Το στοιχείο της τοπικότητας είναι κεντρικό στο σχεδιασμό τους, καθώς βασική επιδίωξή τους είναι η παραγωγή προστιθέμενης αξίας για τις τοπικές κοινωνίες. Έτσι δίνουν την δυνατότητα σε τοπικές κοινωνίες, ιδιώτες-πολίτες, Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης, καθώς και σε άλλα νομικά πρόσωπα να αναπτύξουν επενδυτικά εγχειρήματα με αποκεντρωμένες, αποδοτικότερες και καινοτόμες λύσεις παραγωγής και χρήσης ενέργειας που θα βασίζονται στην τοπική συµµετοχή και πρωτοβουλία, αξιοποιώντας τις καθαρές μορφές ενέργειας.
Στόχος των Ενεργειακών Κοινοτήτων είναι να προωθήσουν μέσα από τη συμμέτοχή στο εγχείρημα αυτό απλών πολιτών και όχι μέσω των λίγων και ισχυρών μεγάλων τοπικών και διεθνών εταιριών του ενεργειακού τομέα την αλληλέγγυα οικονομία, την καινοτομία στον ενεργειακό τομέα, να καταπολεμήσουν την ενεργειακή φτώχεια, να προωθήσουν τη βιώσιμη παραγωγή, την αποθήκευση και τη διαχείριση της ενέργειας ,την αυτοπαραγωγή και ιδία κατανάλωση, και να βελτιώσουν την ενεργειακή ασφάλεια και την ενεργειακή αυτονομία .
Έτσι λοιπόν για πρώτη φορά έχουμε μέσω των Ενεργειακών Κοινοτήτων εφαρμογή της ενεργειακής δημοκρατίας. Δίνεται για πρώτη φορά η δυνατότητα στους πολίτες, στους τοπικούς φορείς, όπως οι δήμοι και οι περιφέρειες και σε μικρές και μεσαίες τοπικές επιχειρήσεις να συμμετάσχουν ισότιμα παράλληλα με τους ανταγωνιστικούς τοπικούς και διεθνείς γίγαντες της παραγωγής ενέργειας στην ενεργειακή μετάβαση και τον ενεργειακό σχεδιασμό . Οι Ενεργειακές Κοινότητες με τη δράση τους πετυχαίνουν την ενίσχυση της συμμετοχής των πολιτών στην παραγωγή ενέργειας μέσω της άμεσης ενεργής εμπλοκής τους σε ενεργειακά εγχειρήματα, με προτεραιότητα στα εγχειρήματα Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας και την προώθηση ενός μοντέλου αποκεντρωμένης παραγωγής ενέργειας κάτι το οποίο οδηγεί στον επιθυμητό εκδημοκρατισμό του ενεργειακού συστήματος .
Με τις Ενεργειακές Κοινότητες παύει η παραγωγή ενέργειας να είναι αποκλειστικότητα των λίγων και ισχυρών. Όλα τα μέλη μια Ενεργειακής Κοινότητας έχουν ίσο δικαίωμα στη λήψη αποφάσεων καθώς ο νόμος 4513/18 προβλέπει σε κάθε μέλος να αντιστοιχεί μία ψήφος ανεξαρτήτως του συνεταιριστικού μεριδίου που αυτό κατέχει . Στο πλαίσιο της διατήρησης της τοπικότητας του χαρακτήρα της Ενεργειακής Κοινότητας τίθενται ορισμένες προϋποθέσεις και ελάχιστα όρια όσον αφορά στην σχέση των μελών της με τον τόπο στον οποίο βρίσκεται η έδρα της . Τίθενται επίσης περιορισμοί στο ποσοστό των συνεταιριστικών μερίδων που μπορούν να κατέχουν τα μέλη της Ενεργειακής Κοινότητας, για την διατήρηση του συνεταιριστικού της χαρακτήρα. Με αυτό τον τρόπο οι πολίτες και οι υπόλοιποι τοπικοί φορείς αποκτούν ταυτόχρονα διττό ρόλο. Είναι ταυτόχρονα καταναλωτές και παραγωγοί ενέργειας (prosumers) και τα κέρδη από τη λειτουργία των Ενεργειακών Κοινοτήτων έχουν κοινωνική συνείδηση, διότι στοχευμένα διαχέονται στους πολίτες της κάθε τοπικής κοινωνίας κι υποστηρίζουν ευρύτερα σχέδια ανάπτυξης. Έτσι ο πλούτος δεν συγκεντρώνεται στα χέρια των λίγων και ισχυρών, αλλά αυξάνεται το πραγματικό κατά κεφαλήν εισόδημα των πολιτών της τοπικής κοινωνίας.
Οι Ενεργειακές Κοινότητες για να πετύχουν αυτή την ενεργειακή δημοκρατία είχαν κάποια προνόμια μέχρι πριν μερικούς μήνες. Έτσι οι αιτήσεις που υποβάλλονται από Ενεργειακές Κοινότητες για χορήγηση άδειας παραγωγής στη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (ΡΑΕ) για σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής από ΑΠΕ και ΣΗΘΥΑ και Υβριδικούς Σταθμούς εξετάζονταν κατά προτεραιότητα έναντι των υπόλοιπων αιτήσεων, κατά παρέκκλιση από κάθε άλλη γενική ή ειδική διάταξη. Επίσης δινόταν προτεραιότητα και στην εξέταση των αιτήσεων για χορήγηση προσφορών σύνδεσης από τους αρμόδιους διαχειριστές καθώς και στην εξέταση των αιτήσεων για την έγκριση περιβαλλοντικών όρων. Επίσης υπήρχαν ευνοϊκές διατάξεις αδειοδότησης, όρων σύνδεσης και εγγυημένων τιμών πώλησης της κιλοβατώρας.
Τα παραπάνω προνόμια με τις πρόσφατες νομοθετικές πρωτοβουλίες της κυβέρνησης καταργήθηκαν. Συγκεκριμένα με το Ν. 4643/2019 (άρθρο 44) και την Υπουργική Απόφαση ΥΠΕΝ/ΔΑΠΕΕΚ/28857/1083 (ΦΕΚ 940/Β/20-3-2020) αφαίρεσε από τις Ενεργειακές Κοινότητες την προτεραιότητα εξέτασης όρων σύνδεσης. Με πρόσφατο επίσης νόμο του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας (Άρθρο 160 του ν. 4759/2020), από το 2021 οι περισσότερες και από το 2022 όλες ανεξαιρέτως οι Ενεργειακές Κοινότητες υποχρεώνονται να ανταγωνίζονται ιδιώτες επενδυτές σε μειοδοτικές προσφορές για την εξασφάλιση λειτουργικής ενίσχυσης των έργων ΑΠΕ. Η εξέλιξη αυτή καταργεί τον διαχωρισμό μεταξύ Ενεργειακών Κοινοτήτων και ιδιωτών επενδυτών οι οποίοι έχουν ιδρύσει άλλου τύπου εταιρίες κεφαλαιουχικής κυρίως μορφής όπως Α.Ε. , Ι.Κ.Ε. κ.λ.π.. Με δεδομένο ότι είναι πρακτικά αδύνατο οι Ενεργειακές Κοινότητες να ανταγωνιστούν επί ίσοις όροις τις ήδη υπάρχουσες εταιρίες γίγαντες ιδιωτών μεγαλοεπενδυτών που δραστηριοποιούνται εδώ και πολλά χρόνια στον τομέα της ενέργειας , οι οποίοι έχοντας στη διάθεσή τους κεφάλαια τάξης ανώτερα από τους απλούς πολίτες, έχουν τη δυνατότητα να δημιουργούν ωκεανούς φωτοβολταϊκών και άλλων ΑΠΕ, κάνοντας με αυτό τον τρόπο οικονομίες κλίμακος , ουσιαστικά καταργεί κάθε κίνητρο για σύσταση Ενεργειακής Κοινότητας από πολίτες και ΟΤΑ από τη νέα χρονιά αποκλείοντας την συνύπαρξη στον τομέα των ΑΠΕ τους πάντες εκτός από το μεγάλο κεφάλαιο.
Με τον ίδιο Νόμο η κυβέρνηση επέβαλε και διατάξεις τιμωρητικού χαρακτήρα, ζητώντας αναδρομικά την αλλαγή της σύνθεσης των Ενεργειακών Κοινοτήτων λίγες ημέρες πριν την αλλαγή του έτους. Έτσι παρατηρήθηκε το φαινόμενο στις υπηρεσίες ΓΕΜΗ τελευταίες μέρες πριν την αλλαγή του έτους να κατατίθενται πλήθος τροποποιήσεων καταστατικών των Ενεργειακών Κοινοτήτων ώστε να μην τιμωρηθούν με την απώλεια σταθερής τιμής κιλοβατώρας .
Η έλλειψη επίσης κρατικών επενδύσεων στην αναβάθμιση του δικτύου μεταφοράς ρεύματος (καλωδίων και υποσταθμών), προκειμένου να δεχτεί το ολοένα αυξανόμενο ενδιαφέρον των επενδυτών για την παραγωγή ενέργειας μέσω ΑΠΕ, αποτρέπει την είσοδο σε μικροεπενδυτές και Ενεργειακές Κοινότητες, καθώς μόνο οι εταιρίες γίγαντες που έχουν στην διάθεσή τους σχεδόν απεριόριστα κεφάλαια μπορούν να επενδύσουν στην αναβάθμιση του δικτύου μεταφοράς ενέργειας προκειμένου να ξεκινήσουν την παραγωγή ενέργειας, εξυπηρετώντας φυσικά αποκλειστικά και μόνο τον εαυτό τους και μην επιτρέποντας τρίτους να εισέλθουν στα δικά τους δίκτυα μεταφοράς.
Όλα αυτά αν συνδυαστούν με την δυσχερή πρόσβαση σε τραπεζικά δάνεια, την ανυπαρξία κρατικών ενισχύσεων για τις Ενεργειακές Κοινότητες καθώς και με τις παράλογα μικρές προθεσμίες εξασφάλισης όρων σύνδεσης και υπογραφής συμβάσεων για τα μικρά έργα ΑΠΕ που θα οδηγήσουν τα περισσότερα από αυτά στη απόρριψή και τη μη υλοποίησή τους, δείχνουν ολοφάνερα τις προθέσεις της κυβέρνησης να εξυπηρετήσει αποκλειστικά και μόνο το μεγάλο κεφάλαιο, τους μεγάλους εγχώριους και διεθνείς παίχτες της ενέργειας.
Οι ενεργειακές κοινότητες ενσωματώνουν μοναδικές αρχές αυτονομίας και δημοκρατικής διακυβέρνησης, αλλά έχουν ταυτόχρονα αρκετούς νομοθετικούς και οικονομικούς περιορισμούς στον τόπο και στον τρόπο δράσης τους. Επομένως διαφέρουν από άλλες παραδοσιακές εμπορικές εταιρικές μορφές στον τομέα της ενέργειας,. Γι’ αυτό το λόγο και η κυβέρνηση με το νομοθετικό της έργο οφείλει να λάβει υπόψη αυτή τη διαφοροποίηση ώστε να διασφαλιστεί η ισότητα στην εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, με έμφαση στον ιδιαίτερο κοινωνικό ρόλο που μπορούν να επιτελέσουν οι Ενεργειακές Κοινότητες, και την προστιθέμενη αξία σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο που μπορούν να προσφέρουν , να προασπίσει το δικαίωμα των πολιτών στην ενεργειακή δημοκρατία καταργώντας τις επίμαχες διατάξεις και να μην μετατρέψει την αγορά ενέργειας ένα ολιγοπώλιο των λίγων και ισχυρών.
*Δημοσθένης Φωτιάδης
Δικηγόρος Παρ’ Αρείω Πάγω
Αντιπρόεδρος Δικηγορικού Συλλόγου Αλεξ/πολης
Νομικός Σύμβουλος ΓΕΜΗ Έβρου
