του Μάνου Λασκαράκη
Κατά την έξαρση του φαινομένου των σχολικών καταλήψεων και τον αντίστοιχο πολιτικό διάλογο που πυροδότησε, δύο πράγματα μου φαίνονται πως έρχονται σε αντίθεση με το Κράτος Δικαίου. 1ον. Η στήριξη του φαινομένου από μέρος του πολιτικού φάσματος, ως δικαιολογημένο που αποφασίζεται «δημοκρατικά» και 2ον , η απόφαση της υπουργού παιδείας να αποκλείσει τους «καταληψίες» από την τηλεκπαίδευση.
Το δικαίωμα στην εκπαίδευση είναι ένα από τα βασικά δικαιώματα σε μια δημοκρατική χώρα και βασική προϋπόθεση για να έχει ισχύ, είναι η προσβασημότητα σε όλους όσοι τους αφορά – μαθητές και εκπαιδευτικούς – δηλαδή τα σχολεία να είναι ανοιχτά.
Τι συμβαίνει στη περίπτωση μιας κατάληψης; Ας πάρουμε το «ιδανικό» σενάριο: Πως ένας αριθμός μαθητών που φοιτούν σε ένα σχολείο και μετέχουν στο αντίστοιχο μαθητικό συμβούλιο, αποφασίσουν κατόπιν ψηφοφορίας την κατάληψη του κτιρίου και κατά συνέπεια την παύση των μαθημάτων. Πέραν της απώλειας των διδακτικών ωρών που τους αφορά όλους, ποια είναι η ηθική βλάβη των μαθητών που δεν ήταν μέρος αυτής της απόφασης; (και αναλογιστείτε τους μαθητές που δεν έχουν οικονομική δυνατότητα να συνεχίσουν τη φοίτηση φροντιστηριακά).
Σε ποιο βαθμό άραγε δικαιούται μια ομάδα πολιτών να επιβάλλεται –έστω και με δημοκρατικές διαδικασίες– σε μια δεύτερη ομάδα με συνέπεια την ηθική τους βλάβη;
Στις σύγχρονες συνταγματικές δημοκρατίες συναντούμε σε δύο βασικές αρχές: Τη Δημοκρατική Αρχή και τη Φιλελεύθερη Αρχή. Η Δημοκρατική Αρχή αφορά την λαϊκή κυριαρχία, δηλαδή τη διακυβέρνηση κατά τη βούληση των πολλών, και η Φιλελεύθερη Αρχή, αφορά την προστασία των ατομικών δικαιωμάτων και ελευθεριών από την τυχών αυθαίρετη βούληση όσων (πολλών ή λίγων) έχουν την εξουσία λήψης αποφάσεων.
Αν για παράδειγμα, ένα κράτος αποφασίσει δημοκρατικά (πχ με δημοψήφισμα) την απαγόρευση λειτουργίας ναών που ανήκουν σε θρησκευτικές μειονότητες, τότε θίγεται η ελευθερία της μειονότητας, έστω και αν απαριθμεί ένα μόνο πολίτη.
Ακούω και διαβάζω δύο αντικρουόμενες απόψεις να αναφέρονται σε μειοψηφείς και πλειοψηφίες. Το επιχείρημα των μεν είναι πως οι καταλήψεις έχουν αποφασιστεί από μικρές πλειοψηφίες και γι’ αυτό το λόγο είναι άδικες, και τα επιχειρήματα των δε, πως οι αποφάσεις έχουν ληφθεί δημοκρατικά, δηλαδή πλειοψηφικά, και οφείλουμε να τις σεβαστούμε.
Και οι δύο προσεγγίσεις είναι ελλιπείς. Γιατί είναι αδιάφορο το μέγεθος της αποδοχής που έχει μια τέτοια απόφαση. Αν έστω και ένας μαθητής δεν συναινεί, καταπατάται ένα δικαίωμά του. Το δικαίωμα στην εκπαίδευση, το βασικό εφόδιο για την μελλοντική του είσοδο στην κοινωνία ως ενεργός πολίτη. Ας μην ξεχνάμε πως η μικρότερη μειονότητα σε μια κοινωνία είναι το άτομο.
Και γι’ αυτό ακριβώς υπάρχει και το Σύνταγμα, για να κατοχυρώνει τα δικαιώματα και τις ελευθερίες του ατόμου. Γιατί η εκάστοτε πλειοψηφική απόβαση δεν συνεπάγεται νομιμότητα.
Ο Βρετανός φιλόσοφος Τζον Στιούαρτ Μιλ, είχε διατυπώσει το 1859 τη θεωρία της «Ηθικής Βλάβης» όσον αφορά στα όρια της ελευθερίας του ατόμου που, μεταξύ άλλων, λέει, «Ο μοναδικός σκοπός χάριν του οποίου νομιμοποιείται το κράτος να περιορίσει την ελευθερία του ατόμου παρά τη θέλησή του τελευταίου είναι για να αποτρέψει τη βλάβη σε άλλα άτομα. Δεν νομιμοποιείται όμως το κράτος να περιορίσει την ελευθερία του ατόμου για το «δικό του καλό» (σωματικό ή ηθικό)»
Σύμφωνα με τη θεωρία του Μιλ, δύο παραπτώματα συμβαίνουν σήμερα στη χώρα μας. Το πρώτο το αναλύθηκε ήδη. Τι συμβαίνει όμως με την απόφαση της υπουργού παιδείας να εξαιρέσει από την τηλεκπαίδευση όσους συμμετέχουν ενεργά στης καταλήψεις; Ο περιορισμός που θέτει για ποιανού καλό είναι; Αν υποθέσουμε ότι οι καταλήψεις παραμείνουν, τότε το μέτρο αυτό περιορίζει τους «καταληψίες», αφού το κράτος πια, θα είναι ο φυσικός αυτουργός που κόβει την πρόσβαση μαθητών από την εκπαίδευση. Περιορίζει ένα συνταγματικό δικαίωμά τους. Δεν μας αφήνει πολλά περιθώρια παρά να υποθέσουμε πως η πρόθεση του μέτρου, είναι περισσότερο προστατευτική απέναντι στο κράτος παρά προς τους μαθητές.
Αν η πολιτεία θέλει να λύσει το πρόβλημα, πρέπει να διαλύσει τις καταλήψεις. Έτσι εφαρμόζει τη θεωρία του Μιλ. Στην άλλη περίπτωση την παραβιάζει εις διπλούν.
