Κείμενο για την 14η Μαϊου (απελευθέρωση πόλης)
Του Θόδωρου Ορδουμποζάνη
Το 1995, ως Περιφερειακός έφορος Προσκόπων Έβρου, μαζί με την Ένωση Παλαιών Προσκόπων Αλεξανδρούπολης, κάναμε μία προσπάθεια να καταγράψουμε την ιστορία του Προσκοπισμού στον Έβρο. Έκπληκτοι τότε διαπιστώσαμε ότι υπήρχαν ακόμη εν ζωή τρείς συμπολίτες μας, οι οποίοι υπήρξαν μέλη της πρώτης Προσκοπικής Ομάδας Δεδέαγατς, που είχε ιδρυθεί στη πόλη μας το φθινόπωρο του 1919. Επρόκειτο για τον Αθανάσιο Μανιά, τον Αθανάσιο Κριτού και τον Παναγιώτη Καλφούδη που έζησαν όλα τα γεγονότα της απελευθέρωσης της πόλης. Ανήμερα της 75ης επετείου της απελευθέρωσης της πόλης, 14.5.1995, καλέσαμε τους ανωτέρω να αναπαραστήσουν την ιστορική στιγμή της έπαρσης της Ελληνικής σημαίας την ημέρα της απελευθέρωσης, το δε Σώμα Ελλήνων Προσκόπων, δια του Εφόρου Περιφερείας Αν. Μακεδονίας και Θράκης Στάθη Πολυχρονιάδη, Καθηγητού Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, παρασημοφόρησε τους ανωτέρω, μαζί με την σημαία της Περιφερειακής Εφορείας Προσκόπων Έβρου, για τις μακρόχρονες υπηρεσίες που προσέφερε ο Τοπικός Προσκοπισμός στη περιοχή.
Μαΐου 1995. Ο Έφορος Προσκόπων Αν. Μακεδονίας-Θράκης Στάθης Πολυχρονιάδης και ο Περιφερειακός Έφορος Προσκόπων Θόδωρος Ορδουμποζάνης έχοντας στη μέση τα τιμώμενα πρόσωπα Αθανάσιο Μανιά και Αθανάσιο Κριτού.
Στις 19 Μαΐου 1995 στο Δημοτικό Θέατρο Αλεξανδρούπολης, ο αείμνηστος Δήμαρχος Ηλίας Ευαγγελίδης και η Ένωση Παλαιών Προσκόπων Αλεξανδρούπολης τίμησε τους ανωτέρω σε μια ειδική τελετή. Στις εκδηλώσεις αυτές δεν παρέστη ο Παναγιώτης Καλφούδης, λόγω προβλημάτων υγείας. Στα πλαίσια των ιδίων εκδηλώσεων πραγματοποιήθηκε στην τοπική τηλεόραση στις 12 Μαΐου 1995 ειδική εκπομπή με τον δημοσιογράφο Δημοσθένη Δούκα, στην οποία οι Αθανάσιος Μανιάς και Αθανάσιος Κριτού διηγήθηκαν πως βίωσαν οι ίδιοι την εποχή της απελευθέρωσης της πόλης.
19 Μαΐου 1995: Ο Δήμαρχος της πόλης Ηλίας Ευαγγελίδης με τα τιμώμενα πρόσωπα Αθανάσιο Κριτού αριστερά και Αθανάσιο Μανιά δεξιά. Δίπλα τους ο Έφορος Προσκόπων Έβρου Θόδωρος Ορδουμποζάνης και ο Πρόεδρος της Επιτροπής Παλαιών Προσκόπων Αλεξανδρούπολης Σταμάτης Πολυμερούδης
Οι αφηγήσεις των ανωτέρω, οι οποίοι κατά την απελευθέρωση της πόλης ήταν 11 και 14 ετών αντίστοιχα, έχουν πολύ ενδιαφέρουν κυρίως για ιστορικούς λόγους. Έτσι αφού απομαγνητοφωνήσαμε την συνέντευξή τους, που διήρκησε πλέον των δύο ωρών, παραθέτουμε κάποια, κατά την κρίση μας σημαντικά, αποσπάσματα. Σημειώνεται επίσης ότι οι αφηγήσεις, κατά τις επισκέψεις μας στο σπίτι του στη Μάκρη, για το ίδιο θέμα από τον απουσιάζοντα στη συνέντευξη Παναγιώτη Καλφούδη, συμπίπτουν απολύτως με αυτές του Αθανάσιου Μανιά, όπως και με τις αφηγήσεις παλαιότερων αποβιωσάντων Προσκόπων (Στράτος Παπουτσάκης, Γιώργος Μόσχος, Σπετσιώτης, Μαστράφη κ.λ.π.)
Πως βίωσε τα γεγονότα ο Αθανάσιος Μανιάς
14 Μαΐου 1995. Ο Έφορος Προσκόπων Αν. Μακεδονίας Θράκης Στάθης Πολυχρονιάδης παρασημοφορεί εκ μέρους του Σ.Ε.Π. τον Πρόσκοπο του 1920 Αθανάσιο Μανιά.
«……..Ο Χαρίσης Βαμβακάς, με μεγάλη δραστηριότητα και πολύ ζήλο, κατόρθωσε πολύ γρήγορα να επαναπατρίσει όλους τους κατοίκους της Θράκης, οι οποίοι στα χρόνια του πολέμου είχαν καταφύγει στην ελεύθερη Ελλάδα ως πρόσφυγες ή είχαν εκτοπιστεί ως όμηροι στη Βουλγαρία. Κατόρθωσε να επαναλειτουργήσουν όλα τα Ελληνικά σχολεία της Θράκης. Να λειτουργήσουν και οι εκκλησίες. Να διορίσει ικανούς Έλληνες υπαλλήλους στις υπηρεσίες της Διασυμμαχικής Κατοχής, να ιδρυθούν και να λειτουργήσουν καταστήματα των Ελληνικών τραπεζών σε όλες τις πόλεις της Δυτικής Θράκης και γενικά με όλα αυτά τα μέτρα για να επιτύχει τη γρήγορη αποκατάσταση της Ελληνικής φυσιογνωμίας της περιοχής μας……».
- Μαΐου 1920. Ο Χαρίσης Βαμβακάς με τον Στρατηγό Ζυμβρακάκη επιθεωρεί άγημα Προσκόπων στην Κομοτηνή.
«…Μεταξύ των μέτρων που πήρε ο Βαμβακάς για τον σκοπό αυτό (επαναπατρισμό των προσφύγων Ελλήνων στη Θράκη), ήταν και η ίδρυση προσκοπικών ομάδων σε όλες τις πόλεις της Θράκης και φυσικά στο δικό μας τότε Δεδέαγατς. Η προσκοπική μας ομάδα με τις συχνές εξόδους και τις εκδρομές, με ξεδιπλωμένη την ελληνική προσκοπική σημαία, με τις σάλπιγγες και τις τυμπανοκρουσίες, παρελαύνοντας
Άνοιξη του 1920. Η πρώτη προσκοπική ομάδα του Δεδέαγατς με τον Αρχηγό της Γεώργιο Φίτσιο στο μέσον και τους Υπαρχηγούς Νίκο Πρωτόπαπα και Γεώργιο Κολοζώφ.
στους κεντρικούς δρόμους της πόλης και τραγουδώντας τα θούρια και τα εμβατήρια της εποχής εκείνης …..προκαλώντας έτσι ρίγη συγκίνησης και ενθουσιασμού στους κατοίκους της πόλεως, οι οποίοι προ λίγου καιρού είχαν υποστεί όλη τη βαρβαρότητα και τις καταπιέσεις της Βουλγαρικής κυριαρχίας. Αυτό τόνιζε με έμφαση την ελληνικότητα της Θράκης και δημιουργούσε ελπίδες για ένα καλύτερο αύριο…….».
Πάσχα του 1920. Πρόσκοποι και Αρχές του Δεδέαγατς ψήνουν αρνιά πίσω από την Μητρόπολη.
Σχολιάζοντας ο Αθ. Μανιάς μια φωτογραφία που του επιδείχτηκε είπε: «…..Είναι Πάσχα του 1920. Πίσω από τον Μητροπολιτικό ναό του Αγίου Νικολάου στην Αλεξανδρούπολη. Πρέπει να είναι Πάσχα, βλέπετε ότι ψήνουμε αρνιά. Εγώ είμαι ο 2ος μετά τον Αρχηγό των Προσκόπων. Είναι ο δάσκαλος ο Σπανός, δίπλα του ο αρχηγός μας Γιώργος Φίτσιος και ο Λαγουμιτζάκης. Έχω μερικούς σημειωμένους, τώρα δεν μπορώ να τους θυμηθώ όλους. Ο Καλφούδης, ο Αποστόλου, με στολή αρχηγού ο Παπαδόπουλος, Μανιάς, Στράτος Παπουτσάκης, Γιορδαμλής, Κοτζιάς και ο Μενέλαος Μαστράφης. Όλοι δυστυχώς είναι πεθαμένοι. Και ο Κοτζιάς. Αυτούς αναγνώρισα. Στη φωτογραφία αυτή είναι και ο πατέρας του μικρότερου προσκόπου που είχαμε τότε στην ομάδα μας, του Ορέστη Κολοζώφ. Ο γιος του είναι σήμερα στέλεχος του Κ.Κ.Ε. Τον είχα τότε στην Ενωμοτία μου……»
Σε τι βαθμό φθάσατε στον Προσκοπισμό;
«…..Εγώ δεν έμεινα και πολύ γιατί έφυγα το 1922, όσο ήμουνα στον προσκοπισμό ήμουν αρχηγός της ομάδας, δηλαδή ενωμοτάρχης. Ο Γεώργιος Φίντζος, ήταν ο δάσκαλός μας στο δημοτικό σχολείο και μας έκανε γυμναστική μουσική και ήταν ο αρχηγός όλων των Προσκόπων….»
Πρωί αυτής 13ης Μαΐου 1920. Η Προσκοπική ομάδα του Δεδέαγατς συντεταγμένη έξω από το Σχολείο στον αυλόγυρο αυτής Μητρόπολης, λίγο πριν ξεκινήσει για να αποδώσει τιμές στην έπαρση αυτής Ελληνικής Σημαίας μπροστά στο Διασυμμαχικό Στρατηγείο (σημερινό ταχυδρομείο).
Σε ερώτηση πριν από την απελευθέρωση, στις 13 Μαΐου 1920 τι γινόταν ο Αθανάσιος Μανιάς είπε:
«…..Καθόμουνα στο σπίτι που κάθεται σήμερα ο Αθανάσιος Χριστοδούλου, στην οδό Παλαιολόγου, ένα διώροφο παλιό σπίτι, δίπλα στο σημερινό ξενοδοχείο «Αθηνά». Όχι, δεν το περιμέναμε. Η έλευση των Ελληνικών στρατευμάτων ήταν εντελώς ξαφνική για μας. Θα σας πω γιατί; Ο Βενιζέλος αγωνιζόταν, όπως σας είπα, στο συνέδριο της ειρήνης, επικαλούμενος τις ένδοξες και λαμπρές νίκες του Ελληνικού στρατού και τη συμβολή του στην έκβαση του τελικού αποτελέσματος του πολέμου υπέρ των συμμάχων. Επικαλούμενος την ελληνικότητα της περιοχής αυτής, αξίωσε από τους συμμάχους την απόδοση της Θράκης στην Ελλάδα, εξαντλώντας όλες του τις διπλωματικές ικανότητες και τα ευφυή επιχειρήματά του για τα οποία εθαυμάστη στα συνέδρια της ειρήνης και είχε δεχθεί πολλές φορές τα συγχαρητήρια των συνέδρων. Τα αποτελέσματα του αγώνα του δεν άργησαν να φανούν, επέτυχε τον γαλλικό στρατό της διασυμμαχικής κατοχής να αντικαταστήσει ο ελληνικός στρατός, ως στρατός διασυμμαχικής κατοχής πάλι……».
14η Μαΐου 1995. Αναπαράσταση της έπαρσης της Ελληνικής σημαίας εβδομήντα πέντε (75) χρόνια μετά από της επιζώντες προσκόπους του 1920 Αθανάσιο Κριτού και Αθανάσιο Μανιά.
«…….Ένα πρωί, αυτής 13 Μαΐου του 1920, ημέρα Τετάρτη, μας έστειλαν από το σχολείο στα σπίτια μας να βάλουμε τις προσκοπικές μας στολές, και να επιστρέψουμε αμέσως, προκειμένου να παραστούμε σε μια τελετή υποστολής τής γαλλικής σημαίας και τής έπαρσης τής ελληνικής. Συγκεντρωθήκαμε στο προαύλιο του σχολείου μας, συνταχθήκαμε όλοι οι πρόσκοποι και από εκεί με βήμα καμαρωτό, ζωηροί, ευθαλείς, (ήμασταν καμιά πενηνταριά), με αδιάκοπα σαλπίσματα και τυμπανοκρουσίες, με βήμα καμαρωτοί πορευθήκαμε προς το ταχυδρομείο το σημερινό, το οποίο τότε ήταν το διοικητήριο των διασυμμαχικών δυνάμεων κατοχής. Εμπρός από το διοικητήριο αυτό και σε μια απόσταση 6-7 μέτρων υπήρχε ένας πανύψηλος ιστός πάνω στον οποίο κυμάτιζε η τρίχρωμη σημαία της Γαλλίας. Τέσσερα – πέντε βήματα μετά από τον ιστό ήταν παραταγμένο ένα απόσπασμα του γαλλικού αποικιακού στρατού, από Σενεγαλέζους. Στο αριστερό τής παρατάξεως αυτής, μεταξύ μάλλον του αριστερού της παρατάξεως και της γωνίας του κτιρίου είχαν παραταχθεί καμιά δεκαπενταριά Έλληνες χωροφύλακες και οι επίσημοι τότε της πόλης, ο δήμαρχος, ο δεσπότης, οι εκπαιδευτικοί, οι προϊστάμενοι και οι υπάλληλοι των υπηρεσιών της διασυμμαχικής κατοχής. Στην ανατολική πλευρά μεταξύ του δεξιού της παρατάξεως της στρατιωτικής δυνάμεως και της δυτικής γωνίας του κτιρίου είχε παραταχθεί η προσκοπική μας ομάδα. Αμέσως μετά το πέρας της παρατάξεως, βγήκε από το κτίριο ο διοικητής των δυνάμεων, Γάλλος αξιωματικός, διοικητής των διασυμμαχικών δυνάμεων κατοχής, συνοδευόμενος από τους επιτελείς του. Και υπό τους ήχους των σαλπίγγων, την παρουσίαση όπλων εκ μέρους του στρατιωτικού αποσπάσματος των Σενεγαλέζων και των χωροφυλάκων και κονταριών μας από την Προσκοπική ομάδα. Και ενώ ο Γάλλος διοικητής και οι περί αυτόν αξιωματικοί, σε στάση προσοχής, χαιρετούσαν συντεθλιμμένοι, έγινε η υποστολή της γαλλικής σημαίας.
Ο Αρχηγός της πρώτης προσκοπικής ομάδας του Δεδέαγατς Μακεδονομάχος Γεώργιος Φίτσιος. Τον έφερε από την Δυτ. Μακεδονία ο Επιθεωρητής εκπαίδευσης Θράκης Κων . Λαγουμιοτζάκης ως δάσκαλο Μουσικής και Γυμναστικής για να ιδρύσει την Προσκοπική Ομάδα στη πόλη μας.
Με την ίδια ακριβώς διαδικασία ακολούθησε η έπαρση της ελληνικής σημαίας. Μετά το πέρας της σύντομης αυτής τελετής, τα τμήματα και οι επίσημοι αποχώρησαν. Δεν ακούστηκαν ζητωκραυγές, ούτε επευφημίες. Λαός δεν υπήρχε γιατί ήταν τόσο ξαφνικό. Αν και πληροφορήθηκα από τον Χαράλαμπο Καρυωτάκη ότι προ οκταημέρου από την τελετή ήταν γνωστή μια κάποια τέτοια κίνηση, προετοιμάζονταν δηλαδή εδώ οι τοπικές αρχές. Αλλά όλα αυτά ήταν απόρρητα, όχι απλά εμπιστευτικά. Αυτά έγιναν γύρω στις δέκα το πρωί…..».
«……Στις 13 Μαΐου δεν υπήρχε ελληνικός στρατός στη πόλη, μόνο 15 χωροφύλακες. Σύμφωνα με τις διαταγές των συμμάχων και τις οδηγίες του Στρατηγού Σαρπή, έπρεπε να αποχωρήσουν τα γαλλικά στρατεύματα πρώτα από τις θέσεις που κατείχαν στη Δυτική Θράκη και να επακολουθήσει κατάληψη των θέσεων αυτών από τον ελληνικό στρατό εντός του επόμενου εικοσιτετραώρου. Οι Γάλλοι έφυγαν στις 13 Μαϊου και τότε έγινε η τελετή υποστολής της γαλλικής σημαίας και η έπαρση της ελληνικής. Εκείνο το βράδυ, η Αλεξανδρούπολη, το Δεδέαγατς τότε, έμεινε αφύλακτο διότι έφυγαν τα γαλλικά στρατεύματα, ελληνικός στρατός δεν υπήρχε και ήταν εκτεθειμένο στους κινδύνους προκρίσεως ταραχών από τους Κομιτατζήδες. Και για αυτό την ίδια μέρα συγκροτήθηκε μια ομάδα πολιτοφυλάκων από τους προκρίτους και τους πιο ενεργούς πολίτες της Αλεξανδρούπολης τότε, οι οποίοι όλο εκείνο το βράδυ φύλαγαν όλα τα κύρια σημεία της πόλεως και ιδιαίτερα τη μάνα του νερού όπως τη λέγαμε τότε, το υδραγωγείο, για να αποτρέψουν τον κίνδυνο δηλητηριάσεως των υδάτων. Φαντάζεστε την απορία μου, όταν στις 14 το πρωί είδα τον πατέρα μου να επιστρέφει με το «μάλιχερ» στο χέρι και τα «αποσικλίκια» στο στήθος. Αυθόρμητα οργανώθηκαν οι πολιτοφύλακες για να μη μείνει ένα βράδυ αφύλακτη η Αλεξανδρούπολη και κινδύνευε από τους κομιτατζήδες, οι οποίοι γύρευαν ευκαιρία για να δημιουργήσουν προβλήματα στην Ελληνική διοίκηση.».
13 Μαΐου 1920. Ο Στρατηγός Κωνσταντίνος Μαζαράκης – Αινιάν με τους επιτελείς του επάνω στο πλοίο «Μυκάλη» εν πλω προς το λιμάνι του Δεδέαγατς.
«……Από τα ξημερώματα, στη θάλασσα μπροστά στο λιμενίσκο τότε του Δεδέαγατς, κατέπλευσε η νηοπομπή η οποία μετέφερε από τον κόλπο των Ελευθερών την μεραρχία υπό τον στρατηγό Μαζαράκη – Αινιάν και άρχισε η αποβίβαση σε μια προβλήτα ξύλινη που είχε ετοιμαστεί προ ολίγων ημερών. Για αυτό λέμε ότι ήταν ίσως γνωστή στους επισήμους, ότι κάτι θα συνέβαινε εκείνες τις ημέρες. Είχε προετοιμασθεί η προβλήτα αυτή από τον διοικητή μηχανικού των δυνάμεων της διασυμμαχικής κατοχής, τον μηχανικό Παπαλεονάρδο, τον οποίο είχε διορίσει ο Βαμβακάς στη θέση αυτή προ καιρού μαζί με τους άλλους Έλληνες υπαλλήλους που διόρισε στις υπηρεσίες της διασυμμαχικής κατοχής. Κυρίως για την αποβίβαση του πυροβολικού και των οχημάτων της μεραρχίας. Στην παραλία είχε συγκεντρωθεί βέβαια κόσμος, ο οποίος, ενθουσιώδης και χαρούμενος, παρακολουθεί την αποβίβαση του στρατού, ο οποίος, όπως είπε και ο Θανάσης Κριτού, δεν έμεινε στην Αλεξανδρούπολη, αλλά προωθήθηκε προς το εσωτερικό για να καταλάβει άλλα επίκαιρα σημεία της σιδηροδρομικής γραμμής προς πόταμο, Φέρετσικ κ.λ.π.
14 Μαΐου 1920. Ο Στρατηγός Κωνσταντίνος Μαζαράκης – Αινιάν χαιρετά το Προσκοπικό άγημα κατά την αποχώρησή του από την Μητρόπολη όπου είχε υπογράψει το Πρωτόκολλο απελευθέρωσης της πόλης.
Κατά τις 10 το πρωί αποβιβάσθηκε ο Διοικητής της μεραρχίας Μαζαράκης – Αινιάν και συνοδευόμενος από τους Δημογέροντες, τους επισήμους, τον Δεσπότη και τον Δήμαρχο, που πήγαν να τον υποδεχθούν στο καράβι και όλοι μαζί από την παραλία κατευθύνθηκαν στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου, όπου έψαλλει τότε η ευχαριστήριος δοξολογία με χοροστατούν τα τότε τον Μητροπολίτη Αργυρόκαστρου, γιατί ο Ιωακείμ, έλλειπε, ήταν Συνοδικός. Μετά την δοξολογία επακολούθησε δεξίωση στο Μητροπολιτικό Μέγαρο κατά την οποία υπεγράφη και το πρακτικό για την απελευθέρωση της πόλης από τον Ελληνικό στρατό….».
Αναμνήσεις του Αθανάσιο Κριτού
14 Μαΐου 1995. Ο Έφορος Προσκόπων Αν. Μακεδονίας Θράκης Στάθης Πολυχρονιάδης παρασημοφορεί εκ μέρους του Σ.Ε.Π. τον Πρόσκοπο του 1920 Αθανάσιο Κριτού.
«……..Ήρθαμε στην Αλεξανδρούπολη, παραμονή Χριστουγέννων του 1919. Οι οικογένειες μας τότε έκαναν μέσα σε 4-5 χρόνια 2 και 3 φορές πρόσφυγες και ξέρετε τι θα πει προσφυγιά. Να εγκαταλείπεις τα πάντα και να ξαναδημιουργείς οικογένεια απ΄ την αρχή. Όταν έγινε ο δεύτερος Βαλκανικός πόλεμος πήρανε οι Βούλγαροι από την Μάκρη και την Αλεξανδρούπολη όλους τους άρρενες ως ομήρους. Οι μεν Μακρινοί φύγανε όλοι πλην δύο. Ο ένας ο Δημήτριος Πιάουζερ ο οποίος τους ήξερε καλά γιατί είχε υπηρετήσει στον Μακεδονικό αγώνα, κρύφθηκε και ο πατέρας του Αντώνη Γούδα, που τον είχαν κρύψει και αυτόν οι Τούρκοι. Όλους τους άλλους τους πήραν όμηρους. Και από την Αλεξανδρούπολη πήραν πολλούς, όσους δεν είχαν να πληρώσουν, γιατί βρήκαν την ευκαιρία να πλιατσικολογήσουν. Όποιον έβλεπαν ότι ήταν πλούσιος του ζητούσαν 200 λίρες για να απαλλαγή. Άλλοι που ήταν φτωχότεροι έδιναν 200 γαλλικά φράγκα. Ευτυχώς Αλεξανδρουπολίτες έφυγαν πολύ λίγοι. Αυτοί (οι όμηροι) πήγαν στη Βουλγαρία και όταν υπογράφηκε η συνθήκη του Βουκουρεστίου στις 10.8.1913 και επιδικάσθηκε η Θράκη στη Βουλγαρία τους άφησαν ελεύθερους.
Πρωί 14ης Μαΐου 1920 Ο Ελληνικός Στρατός αποβιβάζεται στην παραλία της πόλης.
Επειδή η Θράκη επιδικάσθηκε στους Βουλγάρους πάλι, η Ελλάδα έστειλε πλοία και σήκωσε όλο τον πληθυσμό και από την Μάκρη και από την Αλεξανδρούπολη και από όλα τα παράλια μέχρι την Μαρώνεια. Εμείς από την Μάκρη και την Αλεξανδρούπολη πήγαμε στη Σαμοθράκη και κατασκηνώσαμε στη Παλαιάπολη. Εκεί ήρθαν και οι γονείς μας και μας βρήκαν. Από εκεί άλλοι πήγαν στη Λήμνο και υπέστησαν ακόμη μία προσφυγιά. Εμείς πήγαμε στη Θεσσαλονίκη. Ξαναγυρίσαμε και μας κάνανε δεύτερο διωγμό. Πήγαμε στη Καβάλα, όπου καθίσαμε δύο χρόνια. Από τη Καβάλα φύγαμε στις 30.8.1916. Την επομένη μπήκαν οι Βούλγαροι. Μπήκαμε σε ένα ιστιοφόρο και πήγαμε στη Θάσο και από εκεί στη Θεσσαλονίκη…….»
«……Πρόσκοποι ήταν όλοι οι μαθητές του Γυμνασίου και οι μαθητές του Δημοτικού. Εγώ πιστεύω ότι η ίδρυση του Προσκοπισμού προηγήθηκε της ιδρύσεως του Γυμνασίου. Γιατί Δημοτικό Σχολείο είχε ανοίξει και λειτουργούσε από τον δάσκαλο Αθανάσιο Σπανό. Όταν ήρθαμε λειτουργούσε Δημοτικό Σχολείο. Ο Κωνσταντίνος Λαγουμιτζάκης είχε διοριστεί Επιθεωρητής Δημοτικής Εκπαίδευσης. Αυτουνού ιδέα ήταν να ιδρυθεί ο Προσκοπισμός στην Θράκη….».
Στο σημείο αυτό παρεμβαίνει ο Αθανάσιος Μανιάς και λέει:
«Ο γιος του Αθανάσιου Σπανού, ο οποίος είναι 90 χρόνων, με τον οποίο επικοινωνώ, μου έλεγε ότι στη Σαμοθράκη λειτούργησε (ο Προσκοπισμόις) από το 1917».
Και συνεχίζει ο Αθανάσιος Κριτού:
14 Μαϊου 1920. Ο Στρατηγός Μαζαράκης χαιρετά τους κατοίκους του Δεδέαγατς από τον εξώστη της Μητρόπολης Δεδέαγατς.
«……Ο Λαγουμιτζάκης βρήκε τον κατάλληλο άνθρωπο να προάγει τον Προσκοπισμό στο πρόσωπο του Γεωργίου Φίντζου. Ήταν δάσκαλος στο Δημοτικό Σχολείο και Γυμναστής και Μουσικός. Ήταν αξιωματικός του Ελληνικού στρατού, Ανθυπολοχαγός και ήρθε εδώ απεσταλμένος από κάτω και έκανε τον Δάσκαλο, με αποστολή να δημιουργήσει την υποδομή στην νεολαία, πριν από την απελευθέρωση, για να ετοιμάσει το έδαφος….».
«…Είχαμε φοιτήσει το πρώτο τρίμηνο του σχολικού έτους 1919-1920 στο Γαλλικό σχολείο. Ήρθαμε εδώ και περιμέναμε να λειτουργήσει Γυμνάσιο, αλλά δεν έγινε τίποτε και αναγκασθήκαμε να γραφτούμε στη Γαλλική Σχολή, που ήταν ο Πατέρας Γκαϊτάρ της Καθολικής Εκκλησίας. Εκεί όμως φοιτούσαν και τα παιδιά των Βουλγάρων, γιατί οι Βούλγαροι δεν είχαν φύγει. Ήταν διασυμμαχική κατοχή και κατείχαν όλες τις υπηρεσίες.
Ο Πρόσκοπος Ευστράτιος Παπουτσάκης που υπήρξε μέλος της πρώτης Προσκοπικής Ομάδας Δεδέαγατς, στον εορτασμό της 1ης επετείου από την απελευθέρωση της πόλης
Κάθε μέρα γινότανε καυγάδες μεταξύ των Ελλήνων και των Βουλγάρων μαθητών. Ευτυχώς είχα συμμαθητή τον Κόμνο τον Σαβγαλή, ψιλός, γερός, λεβεντόπαιδο και τον Λιλή τον Λεονταρίδη, που ήταν αθλητές και τον Πασχάλη τον Μαστράφη, γερό παιδί και αυτός. Και παρ΄ όλο που έτρωγαν (οι Βούλγαροι) ξύλο κάθε μέρα δεν υποχωρούσαν. Είχαν θράσος μέσα τους και απορούσαμε από πού αντλούσαν το θάρρος αυτό. Οπότε βαρεθήκαμε γιατί είχε γίνει η ζωή μας αβίωτη, και πήγαμε στον Σπανό τον Δάσκαλο και τον παρακαλέσαμε να φροντίσει να ιδρυθεί και εδώ Γυμνάσιο γιατί βλέπαμε ότι θα χάσουμε την χρονιά. Και πράγματι, ο καλός εκείνος ο Δάσκαλος, ενημέρωσε αμέσως τις Ελληνικές αρχές. Προηγουμένως είχαν ιδρυθεί Γυμνάσια στην Ξάνθη και την Κομοτηνή. Και η μεν Ξάνθη είχε 6 μαθητές η δε Κομοτηνή 7. Μόλις ιδρύθηκε εδώ Γυμνάσιο όλοι αυτοί φοίτησαν τελικά στο Γυμνάσιο Δεδέαγατς όπου μεταφέρθηκαν. Ιδρυθήκαν δύο οικοτροφεία και δόθηκε δωρεάν σήτιση. Το Δεδέαγατς συγκέντρωσε 67 μαθητές Γυμνασίου μαζί με τους μαθητές από το Διδυμότειχο, Σουφλί, Φέρες και Σαμοθράκη…….».