Πολλές φορές, και αφού έχετε ήδη πάρει όλα τα γεύματα της ημέρας, τυχαίνει να σας πιάσει μια βραδινή λιγούρα, να ανοίξετε το ψυγείο σας, και να καταναλώσετε περισσότερο φαγητό από αυτό που θέλατε. Κάποιος μπορεί να κατηγορήσει τον εαυτό του ως λαίμαργο. Άλλος να κατηγορήσει τον καταναλωτισμό και την φανταχτερή βιομηχανία τροφίμων.
Σχεδόν καθημερινά ίσως σας συμβαίνει να «βουτήξετε» στο ίντερνετ και τα social media, να γαντζωθείτε σε ανούσιες συζητήσεις, να διαβάζετε, ή έστω να χαζεύετε, εφήμερες, κουτσομπολίστικες ειδήσεις (ακόμα κι εσείς που κοινοποιείτε μόνο σοβαρά πράγματα), και σε όλο αυτό το «μακροβούτι» να μη μείνετε ποτέ από «οξυγόνο» παρά μόνο από δυνάμεις όταν και θα κλείνουν τα μάτια σας. Σε αυτήν την περίπτωση, πότε τα βάζετε με τον εαυτό σας και νιώθετε αργόσχολος, κι άλλοτε καταριέστε το «τέρας» του διαδικτύου που μας καταβροχθίζει.
Η αγροτική επανάσταση συνέβη μόλις πριν από δέκα χιλιάδες χρόνια. Και λέω μόλις, γιατί είναι ελάχιστα μπροστά στα δυόμιση εκατομμύρια που το είδος μας υπήρξε ως τροφοσυλλέκτης. Τα δε ηλεκτρικά ψυγεία, εφευρέθηκαν μόλις το 1914, δηλαδή πριν από έναν αιώνα. Μπορεί εμείς να μεγαλώσαμε σε μια πόλη, σε ένα σπίτι με ψυγείο, και κάθε φορά που δραπετεύουμε με το αυτοκίνητό μας να βλέπουμε απέραντες εκτάσεις με χωράφια, μπορεί όλα αυτά να είναι γνώριμες εικόνες για τα μάτια μας και με τέτοιες εικόνες γεμάτος ο νους μας, αλλά το DNA μας δεν «γνωρίζει» τι είναι όλα αυτά. Ούτε τα εκατό, ούτε τα δέκα χιλιάδες χρόνια είναι αρκετά για να εξελιχθεί ο άνθρωπος βάσει των νέων συνηθειών του. Το DNA δεν «γνωρίζει» ότι υπάρχουν χωράφια με πλούσιες σοδειές, super markets με γεμάτα ράφια και ψυγεία με θερμοστάτη. Όταν εσύ ανοίγεις το ψυγείο να βγάλεις την τροφή, το DNA σου «νομίζει» πως είναι ένας καρπός που βρήκες τυχαία, κι επειδή «θέλει» να σε προστατεύσει απ’ το ενδεχόμενο να μην ξαναβρείς σύντομα τροφή και πεθάνεις από την πείνα, σου δίνει «εντολή» να το φας όλο, του σκασμού.
Η αγροτική επανάσταση συνέβη παράλληλα και ανεξάρτητα σε πολλά σημεία της Γης και σε διαφορετικούς χρόνος, από τη μεσοποτάμια ως τη Νότια Αμερική. Δεν μπορείς να ρήξεις την ευθύνη σε έναν μόνο αρχαίο αγρότη που εσύ παχαίνεις. Δεν συνέβη το ίδιο όμως και με την ψηφιακή επανάσταση. Η πιο πρόσφατη επανάσταση, που έχουμε την τύχη να ζούμε σήμερα, γεννήθηκε σε έναν κόσμο νέο : παγκοσμιοποιημένο. Η όποια νέα πληροφορία, ανακάλυψη, εφεύρεση ή πατέντα διαδίδεται αστραπιαία, αναπαράγεται, αντιγράφεται, και όσα δικαστήρια κι αν έκανε η Apple στην Samsung για την «αντιγραφή» του IPAD σεTablet, απλά έχασε χρόνο. Γιατί όμως άραγε η ψηφιακή επανάσταση της επικοινωνίας και την πληροφορίας έκαναν το μέσο άνθρωπο να «γαντζωθεί» σε τέτοιο βαθμό επάνω της; Είναι αλήθεια τόσο νέο αυτό το περιβάλλον για τη ανθρώπινη φύση;
Ο άνθρωπος ποτέ δεν ήταν μοναχικό είδος. Στην προϊστορία ζούσε σε νομάδες που μετρούσαν από εκατό έως διακόσια άτομα. Αργότερα, από τη γένεση των αυτοκρατοριών μέχρι και πριν από τη βιομηχανική επανάσταση, ζούσε όλη τη ζωή του στα πλαίσια μεγάλων οικογενειών ή άτυπων κοινοτήτων, που είχαν πιο μεγάλη επιρροή και εξουσία στο άτομο, απ’ ο,τι το ίδιο το κράτος. Η βιομηχανική επανάσταση και η σύγχρονη οικονομία πολλαπλασίασαν τις θέσεις εργασίας, και δημιούργησαν πλούτο που έδωσε τη δυνατότητα στους νέους να φεύγουν από τα σπίτια τους για σπουδάσουν, ενώ στους ηλικιωμένους τη δυνατότητα να λαμβάνουν σύνταξη και να μην τους συντηρεί οι οικογένεια. Η εποχή μας έκανε το άτομο ανεξάρτητο αλλά ταυτόχρονα και πιο μοναχικό. Ο ρόλος της οικογένειας περιορίστηκε, ενώ η έννοια της κοινότητας εξαφανίστηκε.
Καθόλου απίθανο λοιπόν, ο σύγχρονος άνθρωπος, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης να… αντάμωσε τις ρίζες του. Μετά από ένα διάστημα δύο περίπου αιώνων αποχής, ο άνθρωπος ξαναχτίζει την κοινότητά του στο διαδίκτυο. Είναι ισάξιο; Είναι το ίδιο; Μάλλον όχι. Αλλά το ένστικτό μας δεν καταλαβαίνει τη διαφορά. Προσπαθεί να εκφραστεί μέσα από τα μέσα που έχει στη διάθεσή του. Και όταν βρει τον τρόπο, θα το κάνει.
Η Ιστορία δεν γυρίζει πίσω. Ο ισχυρισμός ότι ίσως ήμασταν πιο ευτυχισμένοι πριν από την ανακάλυψη κάθε παραγωγικής διαδικασίας, και λιγότερο αγχωμένοι πριν την έκρηξη της διάδοσης της πληροφορίας, ίσως να είναι αληθινός, ίσως όχι, αλλά σε κάθε περίπτωση, δεν βλέπω πώς είναι αδύνατο σήμερα, επτά δισεκατομμύρια άνθρωποι να προσπαθήσουν να ζήσουν αναζητώντας τροφή στα δάση, και πώς γίνεται να κατεβάσεις το διακόπτη του διαδικτύου, τη στιγμή που οι περισσότερες θέσεις εργασίας εξαρτώνται απ’ αυτό.
Η σημερινή ψηφιακή επανάσταση έχει συντελέσει στον εκδημοκρατισμό της τεχνολογίας και της πληροφορίας. Ο πρώην πρόεδρος του NBC News, Λόρενς Γκρόσμαν, είχε συνοψίσει τον εκδημοκρατισμό της τεχνολογίας με την εξής φράση: «Η τυπογραφεία μάς έκανε όλους αναγνώστες. Η φωτοτυπία μάς έκανε όλους εκδότες. Η τηλεόραση μάς έκανε όλους θεατές. Η ψηφιοποίηση μάς έκανε όλους εκφωνητές». Και πράγματι, πότε άλλοτε στην ιστορία παρά σήμερα, είχε ο απλός πολίτης στα χέρια του την ίδια τεχνολογία που έχει ένα κυβερνητικό στέλεχος, είχε την ίδια πληροφόρηση που έχει ένας αρχισυντάκτης, είχε τη δυνατότητα να χτίσει ένα δημόσιο προφίλ από την καρέκλα του σπιτιού του;
Παράλληλα βέβαια, δημιουργούνται νέοι κίνδυνοι: Η ταχύτατη διάδοση της πληροφορίας γίνεται καλός αγωγός τοξικών ιδεών. Εξτρεμιστικές ιδέες μπορούν να γεννηθούν ακόμα και σε υγιή περιβάλλοντα, καθώς η μύηση σε αυτές μπορεί να γίνει μέσω διαδικτύου. Η δαιμονοποίηση ενός «ξένου» πολιτισμού μπορεί να γίνει πιο ελκυστική μέσα από ένα οπτικοακουστικό υλικό συνοδευόμενο από ακραίες ρητορικές, αφορισμούς και αλυτρωτικές υποσχέσεις.
Η αισιόδοξη σκέψη που μπορούμε να κάνουμε, είναι ότι απ’ όλες τις νέες κοινότητες που κατακλύζουν το διαδίκτυο, δεν θα υπερισχύσουν οι τοξικές. Η σκέψη βασισμένη σε δύο απλά επιχειρήματα: Πως η γνώση που προάγει την τεχνολογία προάγει και τον άνθρωπο. Και πως ο εκδημοκρατισμός της τεχνολογίας και της πληροφορίας, όσο διευρύνεται, τόσο θα κάνει τους εχθρούς της να μοιάζουν μικρότεροι.
