Το αεί ζητούμενον της γνώσης

[mks_dropcap style=”letter” size=”78″ bg_color=”#ffffff” txt_color=”#000000″]Σ[/mks_dropcap]ε πιο βαθμό έχουμε επίγνωση του εαυτού μας; Η αυτογνωσία κατάντησε μία λέξη χιλιοειπωμένη, ακριβώς γιατί κανείς δεν μπορεί και δεν είναι σε θέση να υπολογίσει το βάθος του εαυτού του.

Σε μία από τις ρήσεις του ο μεγάλος «σκοτεινός» φιλόσοφος Ηράκλειτος μας προειδοποιεί ότι: δεν μπορείς να βρεις τα όρια της ψυχής, όποιο δρόμο και αν πάρεις. Τόσο βαθιές είναι οι αιτίες της ύπαρξης της. «ψυχῆς πείρατα ἰὼν οὐκ ἂν ἐξεύροιο πᾶσαν ἐπιπορευόμενος ὁδόν· οὕτω βαθὺν λόγον ἔχει».

Το «γνώθι σαυτόν» λοιπόν, μία φράση που αποδίδεται στον Χείλωνα Δαμαγήτου τον Λακεδαιμόνιο, έναν απ’ τους επτά σοφούς της αρχαιότητας ή το ηρακλείτειο «ἐδιζησάμην ἐμεωυτόν» εκ του αρχικού ρήματος «δύω» που σημαίνει (εισέρχομαι, βυθίζομαι, βουλιάζω) προς αναζήτηση και ανεύρεση των αιτιών κατά τον Ηράκλειτο, σημαίνοντας κατ’ ουσίαν (αναζήτησα τον εαυτό μου) είναι και θα παραμένει το αεί ζητούμενον και αεί απορούμενον της ανθρώπινης υπάρξεως.

Βεβαίως, θα έλεγε κάποιος, ότι μέσα από τη γνώση του εαυτού ο άνθρωπος επιζητά την αλήθεια, η οποία εάν είχε γνωσθεί θα είχε επέλθει αυτομάτως το τέλος της σκέψης και της φιλοσοφίας. Οπότε και η διαλεκτική κίνηση της ιστορίας, σε ένα στατικό μόνιμο παράδεισο, θα είχε καταστεί τελείως άχρηστη.

Παρ’ όλα αυτά ο κάθε διαλεκτικός ή αδογμάτιστος άνθρωπος, θα λέγαμε, επιζητά να εξέλθει από την κατάσταση της λήθης, της ασυνειδησίας στην οποία έχει περιέλθει ή της δυσαρμονίας την οποία εισπράττει ως αποτέλεσμα των πράξεών του, σε αυτήν της συνειδητότητας και της αρμονίας, η οποία λειτουργεί ως φάρος κατεύθυνσης μέσα του. Εξάλλου, σε τελική ανάλυση ο καθένας έχει την ευθύνη του εαυτού του όταν η κοινωνία έχει χάσει το στόχο της, τον οποίο προσπαθούν να καλύψουν όπως όπως οι διάφοροι αυτόκλητοι γκουρού, σωτήρες και ιατροί ψυχών που φυτρώνουν σαν τα μανιτάρια κυρίως στα μεγάλα αστικά κέντρα.

Σε πιο βαθμό όμως είμαστε ικανοί να γνωρίζουμε την αλήθεια; Η Σωκρατική φράση «Εν οίδα ό,τι ουδέν οίδα» κάθε άλλο παρά φράση μετριοφροσύνης μπορεί να θεωρηθεί. Ο βαθύς και επίπονος σκεπτικισμός, οδηγεί τελικά τον Σωκράτη στην αταραξία της αγνωσίας. Μία αντίληψη στην οποία, θα μπορούσαμε να πούμε ότι στηρίζεται ολόκληρο το οικοδόμημα της Βουδιστικής φιλοσοφίας. Ο σκεπτικισμός λοιπόν είναι ένας δρόμος που η κατάληξη του μπορεί να μας οδηγήσει στην φώτιση της αγνωσίας.

Γι’ αυτό και ο Σωκράτης, θεωρώντας ότι η γνώση δεν είναι άλλο παρά ανάμνηση/ενθύμηση, μέσω της διαλεκτικής μεθόδου που είχε αναπτύξει, εκμαίευε (εξ ου και Μαιευτική Μέθοδος) από τους συνομιλητές του την αλήθεια που οι ίδιοι εγκυμονούσαν μέσα τους, αλλά δεν το γνώριζαν. Θέλοντας έτσι να τους οδηγήσει στο σωκρατικό «ουδέν οίδα». Ένα «ουδέν οίδα» το οποίο, αν και οξύμωρο, μόνο μέσα από την εξάντληση της γνώσης μπορεί να επιτευχθεί.

Τι γίνεται όμως όταν δεν μπορούμε να τιθασεύσουμε τα πάθη μας; Όταν γινόμαστε δούλοι των κατώτερων ενστίκτων μας; Και κυρίως όταν περιφέρουμε την υπεροψία και τον εγωισμό μας εθελοτυφλώντας για την αυθεντικότητα των απόψεών μας; Τότε ακριβώς γινόμαστε επικίνδυνοι όχι μόνο για τον εαυτό μας αλλά και για τους άλλους.

Στο έργο του Πλάτωνος «Πολιτεία» ο Θρασύμαχος στο διάλογό του με τον Σωκράτη περί δικαιοσύνης και αδικίας, καταλήγει πως δίκαιο είναι «τό τοῦ κρείττονος συμφέ­ρον» το συμφέρον δηλαδή του πιο ισχυρού. Ωστόσο, ο Σωκράτης αντιπαραθέτει πως κάθε τέχνη αποβλέπει πάντοτε στο συμφέρον αυτού, για τον οποίο απεργάζεται το έργο της: ο γιατρός αποβλέπει στο συμφέρον του αρρώστου, ο κυβερνή­της του ταξιδεύοντος κτλ. Το ίδιο πρέπει να συμβαίνει και με τον άρχοντα-πολιτικό. Θα πρέπει κι αυτός με την τέχνη του να αποβλέ­πει στο συμφέρον των αρχομένων και όχι του ιδίου. Γι’ αυτό και δεν είναι τυχαίο ότι η έννοια της δικαιοσύνης ετυμολογείται από το ρήμα «δείκνυμι», δηλαδή φέρω στο φως, επιδεικνύω, φανερώνω.

Ας τα βλέπουν λοιπόν αυτά οι πολιτικοί μας, οι οποίοι δεν πολιτεύονται με γνώμονα το συμφέρον της πολιτείας, αλλά προς όφελος του εαυτού τους και των κομμάτων που υπηρετούν και αυτό γιατί η κοινωνία δεν κατάφερε να τους εξαναγκάσει να πολιτεύονται προς το δικό της συμφέρον, μιας και την έχουν θέσει εκτός θεσμικού πλαισίου της πολιτικής ζωής.

Η δικαιοσύνη, λοιπόν, όπως και όλες οι άλλες αρετές, θα συνεχίσουν να παραμένουν απλά «συντακτικά» ουσιαστικά, που η ουσία τους μπορεί να βρει αντίκρισμα μόνο μέσα από την γνώση του εαυτού μας. Μία γνώση που πάντα θα καθρεφτίζει τις κοινωνίες μας και που αποτελεί για όλους μας το αεί ζητούμενον και αεί απορούμενον, όπως θα έλεγε ο Αριστοτέλης.