Είμαστε αυτό που γινόμαστε; Ενδεχομένως. Ίσως ο καθένας από εμάς να είναι μια σταγόνα και όλοι μαζί να γινόμαστε ωκεανός, αλλά μέχρι τότε, μέχρι δηλαδή εξαντλήσεως της ατομικότητάς μας, εκεί που ο καθένας από εμάς θα καταφέρει να κοιτάξει τον διπλανό του στα μάτια, να συναντήσει τον άλλον στην ίδια πορεία, να φωνάξει τον κάθε Κεμάλ με το δικό του όνομα, όπως θα έλεγε και ο αγαπημένος Μάνος Χατζηδάκης, τότε ίσως ν΄ αλλάξει αυτός ο κόσμος.
Προς το παρόν, απορημένοι και «μοιραίοι» μες την υπόγεια «ταβέρνα» της ελληνικής καθημερινότητας, όλοι αναρωτιόμαστε για τις ρίζες της ελληνικής παρακμής. Τουλάχιστον από τότε που ειπώθηκε η περιβόητη ρήση του Χαρίλαου Τρικούπη «τις πταίει;» όλοι ψάχνουμε αλαφιασμένοι, ως άλλοι Σέρλοκ Χόλμς, τους δράστες.
Είμαστε όλοι υπεύθυνοι; Θα έλεγα ίσως ναι, είμαστε υπεύθυνοι στο βαθμό που είμαστε όλοι πολίτες. Μάλιστα, κατά τον Αριστοτέλη, πολίτης είναι αυτός που συμμετέχει στη νομοθετική, την εκτελεστική και τη δικαστική αρχή «πολίτης δ’ ἁπλῶς οὐδενί τῶν ἄλλων ὁρίζεται μᾶλλον ἤ τῷ μετέχειν κρίσεως και ἀρχῆς». Με άλλα λόγια ο πολίτης είναι αυτός που συμμετέχει στα τρία μόρια της εξουσίας και μάλιστα μέσα από την διαδικασία της κλήρωσης «Δημοκρατικόν μεν είναι το κληρωτάς είναι τας αρχάς, το δ‘ αιρετάς ολιγαρχικόν». Δημοκρατικό, λοιπόν, κατά τον Αριστοτέλη, είναι να κληρώνεις τους άρχοντες, ενώ ολιγαρχικό το να τους εκλέγεις. Όταν το κράτος σου ανήκει, σε προσέχει και το αγαπάς.
Έτσι λοιπόν, σε αντίθεση με το δυτικό πολιτισμό σήμερα, ο κάθε πολίτης, από τη λέξη πόλος και μετά πόλις, θα πρέπει να συναντηθεί με τους άλλους πάνω στον ίδιο δρόμο και αφού συναντηθεί να ενωθεί μαζί τους, ώστε ο καθένας να πάρει την θέση που του ανήκει μέσα στην πόλη, γιατί έτσι συμβαίνει και στον θαυμαστό ενιαίο κόσμο του σύμπαντος, αλλά και του σώματός μας, για να έχουμε υγεία. Το κάθε όργανο (το συκώτι, τα νεφρά, η καρδιά) μπορεί να δουλεύει διαφορετικά, αλλά όλα μαζί έχουν ως στόχο την υγεία του σώματος μας.
Στη δημοκρατία ο καθένας έχει πράγματι την ιδιωτική του ζωή, αλλά ως άτομο, το οποίο μετέχει στα δημόσια πράγματα, δεν περιορίζεται στην ατομικότητά του. Εξάλλου η λέξη idiot (βλαξ στα Αγγλοσαξονικά) για τους αρχαίους θεωρούνταν ύβρης, μιας και σήμαινε αυτόν ο οποίος δεν συμμετείχε, λόγω οκνηρίας ή περιφρόνησης, στα αξιώματα της πόλης, τα οποία ήταν κοινά και επιβεβλημένα για όλους τους πολίτες και γι’ αυτό όσοι υπέπιπταν σε αυτή την παράβαση τιμωρούνταν με στέρηση των πολιτικών τους δικαιωμάτων και προκαλούσαν τη χλεύη των υπολοίπων. Στη Δημοκρατία η συμμετοχή στα κοινά θεωρούνταν τιμή για τους πολίτες, μας λέει ο Αριστοτέλης στα Πολιτικά του, ενώ για τους άλλους, που έχαναν τα πολιτικά τους δικαιώματα, ατιμία «τιμάς γαρ λέγομεν είναι τάς άρχάς αρχόντων ο αϊεί των αυτών, άναγχαΐον είναι τους άλλους άτιμους».
Τι μέλλον μπορεί να έχει λοιπόν ο πολίτης του σήμερα που βιώνει το αίσθημα της αποξένωσης και της παθητικότητας μέσω της υποτιθέμενης αντιπροσώπευσης, σε κοινωνίες εντός εισαγωγικών «δημοκρατικές»; Το μέλλον της ανθρωπότητας, βεβαίως, εφελκύεται από το παρόν, αλλά έως τότε «ουδέν νεώτερον από το Δυτικό μέτωπο». Φράση πολύ γνωστή και από το αντιπολεμικό έργο του 1930 βασισμένο στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Έριχ Μαρία Ρεμάρκ. Ζούμε λοιπόν και εμείς σήμερα στα χαρακώματα της απελπισίας και του φόβου ενός ανάλογου μυθιστορήματος με άγνωστο συγγραφέα; Αυτό δεν το γνωρίζω. Πάντως θα συμφωνήσω με αυτό που έλεγε ο Εριχ Μαρία Ρεμάρκ «Βλέπω πως οι δυναμικότεροι εγκέφαλοι του κόσμου εφευρίσκουν όπλα για να γίνονται όλα αυτά με ένα τρόπο ακόμα πιο ραφιναρισμένο και να διαρκούν όσο γίνεται περισσότερο…».
