Όταν κανείς ασχολείται σοβαρά με τις τέχνες είναι λογικό να σκοντάφτει σε ερωτήματα τα οποία κατά κάποιο τρόπο ανατρέπουν τη Δαρβινική θεωρία περί εξελίξεως των ειδών. Οι βιολόγοι έχουν καταλήξει ότι όλα τα έμβια είδη στον πλανήτη μας αναπτύσσουν εκείνες τις ιδιότητες, δεξιοτεχνίες ή μεταλλάξεις οι οποίες τα καθιστούν λιγότερο ευάλωτα στο περιβάλλον. Εδώ όμως τίθεται ένα σημαντικό ερώτημα για τον άνθρωπο. Αλήθεια, από πού προκύπτει η καλλιτεχνική διάθεση στον άνθρωπο και τι χρησίμευσε ως προς την εξελικτική του πορεία στο βάθος των χιλιετηρίδων, όπου κάτω από αντίξοες συνθήκες ήταν αναγκασμένος να αντιμετωπίζει θεούς και δαίμονες;
Σε αυτό το άρθρο βέβαια δεν θα ασχοληθούμε με τις βραχογραφίες των σπηλαίων της παλαιολιθικής περιόδου, αλλά ειδικότερα με την ανάγκη του ανθρώπου να εκφραστεί ποιητικά.
Τι χρειάζεται λοιπόν η ποίηση στον άνθρωπο;
Καμία λογική δεν μπορεί να την εξηγήσει. Και όμως η αισθαντικότητα του ανθρώπου επί εκατοντάδες αιώνες τον πιέζει να δημιουργεί ποίηση. Ο κόσμος θα λέγαμε γεννιέται και μεγαλώνει μέσα στην μαγεία της ποίησης και του παραμυθιού, γύρω από μία φωτιά, περιτριγυρισμένος από τους βρυχηθμούς άγριων ζώων και πεθαίνει μέσα στην μαγεία ενός ονείρου, ελπίζοντας να βιώσει ίσως ένα νέο όνειρο.
Μέσα σε αυτό το μυστηριώδες εκδηλωμένο σύμπαν όπου τα πάντα (γαλαξίες, πλανήτες, αστέρια, σωματίδια ύλης, άνθρωποι) κινούνται αδιάκοπα, αλληλεπιδρούν και συγκρούονται, οι ποιητές απλά ερωτούν και αφουγκράζονται τις ψυχικές τους ανάγκες, λες και το νόημα του σύμπαντος γι’ αυτούς είναι καθαρά αισθαντικό.
Αλήθεια πότε πραγματικά είμαστε ο εαυτός μας όταν μιλάμε ή όταν σωπαίνουμε, όταν νιώθουμε ή όταν είμαστε απαθείς, εν τέλει όταν σκεφτόμαστε ή όταν αισθανόμαστε;
Μήπως τα συναισθήματα μας τελικά δεν είναι τίποτε άλλο παρά οι καταβολάδες των σκέψεών μας;
Εξάλλου αυτό που βιώσαμε – αισθανθήκαμε πριν, όταν το ξανασκεφτούμε λίγο αργότερα, δεν παράγει μέσα μας συναισθήματα ανάλογα, μικρότερης διάρκειας και έντασης;
Εάν λοιπόν τα πράγματα έχουν έτσι, τότε θα μπορούσε ο Νους και η Καρδιά να βρουν ένα κοινό τόπο, να γίνουν σύμμαχοι μέσα από την τέχνη.
Σίγουρα Ναι.
Εξάλλου η Τέχνη ετυμολογικά παράγεται από το ρήμα «τίκτω» που σημαίνει γενώ και καμία γέννα δεν συντελείται από μόνη της, χωρίς τη συνένωση της αρσενικής και της θηλυκής αρχής.
Ας δούμε όμως πως προέκυψε η γνωστή, παλιά ποίηση που τη διακρίνουν τα στάνταρ δεδομένα του μέτρου. Οι άνθρωποι πάντα ψάχνανε μεθόδους για να βοηθήσουν τη μνήμη, μία από αυτές είναι και η αποστήθιση, χρησιμοποιώντας τον έμμετρο λόγο. Χρησιμοποιούσαν δηλαδή τη μνημοτεχνική μέθοδο για τις ανάγκες της εποχής τους, καθώς δεν υπήρχε η δυνατότητα διάδοσης των έργων τους σε όλους. Από τον Όμηρο, τους Νόμους του Λυκούργου και την φιλοσοφία του Παρμενίδη, έως την διδασκαλία των Ρωμαίων κυριαρχεί ο έμμετρος λόγος.
Βαθμιαία τα θεωρούμενα σήμερα πεζά κείμενα παύουν να χρησιμοποιούν το μέτρο και σαν παράδοση διατηρείται το μέτρο μόνο στην ποίηση.
Από τις αρχές κυρίως του προηγούμενου αιώνα μεγάλοι ποιητές όπως ο Καβάφης, αργότερα ο Ρίτσος κ.α. απομακρύνονται από τα παραδοσιακά τεχνικά μέσα, όπως οι επαναλαμβανόμενες στροφές, ο ρυθμός, το μέτρο και κυρίως η ομοιοκαταληξία.
Για παράδειγμα ο ασύνορος εσωτερικός πλούτος της ποίησης στην πάντα αισθαντική Κική Δημουλά ξεφεύγει από τα έμμετρα πλαίσια της ψυχρής λογικής και παραδίδεται στη διάθεση της αισθήσεως. Ας δούμε όμως κάποιες στροφές από το ποίημα της «ΑΠΡΟΣΔΟΚΙΕΣ» το οποίο είναι αφιερωμένο στη μνήμη του αγαπημένου της συζύγου και ποιητή, Άθω Δημουλά.
Απροσδοκίες
Θεέ μου τι δεν μας περιμένει ακόμα.
Κάθομαι εδώ και κάθομαι.
Βρέχει χωρίς να βρέχει
όπως όταν σκιά
μας επιστρέφει σώμα.
Κάθομαι εδώ και κάθομαι.
Εγώ εδώ, απέναντι η καρδιά μου
και πιο μακριά
η κουρασμένη σχέση μου μαζί της.
Έτσι για να φαινόμαστε πολλοί
κάθε που μας μετράει το άδειο.
Φυσάει άδειο δωμάτιο.
Πιάνομαι γερά από τον τρόπο μου
που έχω να σαρώνομαι…..
………………
Με ρωτάει ο καιρός
από πού θέλω να περάσει
πού ακριβώς τονίζομαι
στο γέρνω ή στο γερνώ.
Αστειότητες.
Κανένα τέλος δεν γνωρίζει ορθογραφία….
………………
Η ποιήτρια ξεκινάει με μία άρνηση προσμονής «Θεέ μου τι δεν μας περιμένει ακόμα». Η σκέψη του αγαπημένου της συζύγου, της επιστρέφει στο μυαλό την μορφή του «σαν σώμα». Η έλλειψή του, έχει αναδείξει την καρδιακή αυτή σχέση «κουρασμένη» μέσα σ’ ένα δωμάτιο που «φυσάει» από παντού την απώλειά του. Μία απώλεια που έχει καταστήσει πλέον «αστειότητα» την όποια προσπάθεια της ποιήτριας να περιφράξει αυτή την αλήθεια μέσα από τον γραπτό λόγο «Κανένα τέλος δεν γνωρίζει ορθογραφία».
Η αστεία επίδειξη της ομοιοκαταληξίας για το πλατύ κοινό των ακροατών ή των αναγνωστών θεωρείται ευκολία, την οποία όμως ο Κάλβος χαρακτηρίζει «βάρβαρη». Χωρίς φυσικά να θέλω με αυτό να μειώσω τους μεγάλους Έλληνες ποιητές οι οποίοι χειρίζονταν το ίδιο ωραία τόσο τον ελεύθερο στίχο όσο την ομοιοκαταληξία, αλλά και τον έμμετρο στίχο σε όλες του τις εκφάνσεις.
Αλήθεια τι χρειάζονται όμως οι ποιητές στους χαλεπούς καιρούς;
Οι ποιητές, όπως πολύ σωστά αναφέρει ο μεγάλος Άγγλος ποιητής Πόουπ, μπορούν πολύ απλά και αυθόρμητα να ορμούν εκεί που ακόμα και οι άγγελοι διστάζουν να πατήσουν.
Εκεί στο βάθος του ασυνείδητου όπως θα έλεγε και ο ίδιος ο Φρόυντ.
Ορμούν στο κέντρο του ίδιου τους του εαυτού, στο κέντρο του «Είναι» τους. Παύουν να είναι έκκεντροι, όπως οι κομήτες που διαγράφουν την πορεία τους και σβήνουν, αφήνοντας μόνο μία φωτεινή κηλίδα στο στερέωμα.
Κοντά στο κέντρο της καρδιάς υπάρχει στον καθένα μας ένα χειμωνιάτικο σπουργίτη, αφήστε το να τραφεί. Γιατί όσο θα υπάρχει αυτό, θα συνεχίσετε ν’ ακούτε την καρδιά σας να χτυπάει δυνατά και θα δίνεται νόημα στην ποίηση.