Η θέση του γυναικείου φύλου κατά την κλασική αρχαιότητα στην Αθήνα αποτέλεσε σημείο αντιλεγόμενο για διάφορους συγγραφείς, καθώς κάποιοι κάνουν λόγο για γυναίκες αμόρφωτες, περιορισμένες στο πλαίσιο της οικιακής ζωής και κοινωνικά ενεργές μόνο σε ότι αφορούσε τη θρησκεία. Ικανές μόνο για παιδοποιία και αναγκασμένες να συνοδεύονται πάντα από ένα κηδεμόνα είτε αυτός ήταν ο πατέρας τους, είτε ο σύζυγός τους. Όμως αντίθετα σε ανάγλυφες παραστάσεις βρίσκουμε γυναίκες δραστήριες, και καλλιεργημένες, μουσικούς, ποιήτριες, αγρότισσες, βιοτέχνες και εμπόρους, καθώς και γυναίκες που υπηρετούσαν ως ιέρειες στους ναούς των διαφόρων θεών της αρχαιότητας, τη στιγμή που σήμερα ξέρουμε πως είναι απαγορευμένο να εισέρχονται οι γυναίκες στα ιερά των εκκλησιών ακόμη και ως βρέφη ή να παρευρίσκονται στη θεία λειτουργία κατά τις ημέρες της εμμήνου ρήσης. Είναι δηλαδή τόσο μολυσμένες και ακάθαρτες από κάτι το οποίο είναι απολύτως συμβατό με τη γυναικεία φύση τους, παρόλο πως όλοι, άντρες και γυναίκες, είναι παιδιά του ίδιου κι ενός θεού;
Για τις περισσότερες γυναίκες, όπως και για τους περισσότερους άντρες δεν ήταν δυνατό να ζει κανείς χωρίς να εργάζεται, εκείνες λοιπόν που έμεναν στην ύπαιθρο συμμετείχαν στις αγροτικές εργασίες κι εκείνες που ζούσαν στην πόλη ασχολούντο με το μικρεμπόριο ή διατηρούσαν καταστήματα με τους συζύγους τους. Όπως μας διαβεβαιώνει ο Αριστοφάνης, χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της μάνας του Ευριπίδη, η οποία ήταν μία απλή λαχανοπώλισσα που πουλούσε στην αγορά σουσάμι, κρεμμύδια, όσπρια και σύκα.
Εξάλλου ο ρόλος που ασκούσαν οι γυναίκες κατά την κλασική αρχαιότητα διαφαίνεται από τα κείμενα που έχουν διασωθεί στις κλασικές τραγωδίες και κωμωδίες του Ευριπίδη, του Αισχύλου, του Σοφοκλή του Αριστοφάνη κλπ. Έτσι από τα έντεκα έργα του Αριστοφάνη τρία παρουσιάζουν επί σκηνής γυναίκες οι οποίες πρωταγωνιστούν παίζοντας ουσιαστικό ρόλο στην υπόθεση του έργου: η Λυσιστράτη, οι Θεσμοφοριάζουσες και οι Εκκλησιάζουσες.
Επίσης οι τραγωδίες στο θέατρο φαίνεται να επιφυλάσσουν μία εξαιρετική θέση στις γυναίκες όπως μας πληροφορεί και η Claude Mosse, καθηγήτρια της αρχαίας ελληνικής ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Παρισιού, στο έργο της «Η γυναίκα στην αρχαία Ελλάδα». Οι κόρες του Δαναού στις Ικέτιδες, η μητέρα του Ξέρξη στους Πέρσες, η Κλυταιμνήστρα στην Ορέστεια του Αισχύλου, η Δηιάνειρα στις Τραχίνιες, η Αντιγόνη και η Ηλέκτρα στις αντίστοιχες τραγωδίες του Σοφοκλή. Όσο για τον Ευριπίδη, αποκλειστικά σχεδόν οι ηρωίδες των έργων του είναι γυναίκες: η Άλκηστη, η Μήδεια, η Ανδρομάχη, η Εκάβη, η Ιφιγένεια η Ηλέκτρα και ακόμη οι Φόνισσες, οι Τρωάδες, οι Βάκχες.
Αξίζει μάλιστα να σημειωθεί πως επειδή οι εύποροι Αθηναίοι αγόραζαν πολλά εισιτήρια για τις θεατρικές παραστάσεις ώστε να τα μοιράζουν στους δικούς τους, ο Περικλής για ν’ αποφύγει παρόμοια φαινόμενα καθιέρωσε τα θεωρικά. Τα θεωρικά ήταν ένα επίδομα που έδινε τη δυνατότητα στους άπορους, άντρες και γυναίκες, να αγοράζουν μόνοι τους τα εισιτήρια. Μάλιστα τις θεατρικές παραστάσεις παρακολουθούσαν όχι μόνο οι Αθηναίοι πολίτες, οι μέτοικοι και οι δούλοι, αλλά και ξένοι επισκέπτες, καθώς το θέατρο θεωρούνταν ένα μέσο υψηλής πνευματικής καλλιέργειας για όλη την κοινωνία της Αθήνας, μιας και πραγματεύονταν θέματα δικαιοσύνης, ήθους, φιλοπατρίας, αλλά και διαμάχες γύρω από τα μεγάλα πολιτικά προβλήματα.
Για σκεφτείτε όμως, σήμερα, στην εποχή μας, υπάρχει κάποιο πολιτικό σύστημα το οποίο θα επένδυε στην ουσιαστική αυτόβελτίωση της κοινωνίας, δηλαδή στην πνευματική καλλιέργεια των πολιτών του και δη των οικονομικά και κοινωνικά ασθενέστερων;
Χαρακτηριστική βεβαίως είναι και η περίπτωση της Ελπινίκης για την οποία έχουμε αρκετές αναφορές από αρχαίες πηγές, οι οποίες εκθειάζουν κυρίως το δυναμικό χαρακτήρα της και την ερωτική της ζωή. Οι αναφορές αυτές δείχνουν ότι δεν ήταν η τυπική Αθηναία αριστοκράτισσα που ήταν υποταγμένη στον άνδρα της και φρόντιζε μόνο για το νοικοκυριό της, αλλά μια γυναίκα με ανεξάρτητο πνεύμα και πολιτική βούληση.
Ο Πλούταρχος στο βίο του Περικλέους θα επισημάνει πως η Ελπινίκη, κόρη του σπουδαίου Μιλτιάδη και αδερφή του Κίμωνα, θα πείσει τον Περικλή να υποβάλει ψήφισμα για την επαναφορά του αδερφού της από την εξορία λόγω οστρακισμού. Μάλιστα ο πολίτης που έγραψε το τρίτο όστρακο όχι μόνον ζήτησε να εξορισθεί ο Κίμων, ο γιος του Μιλτιάδη, ο περίφημος στρατηγός, αλλά να πάρει μαζί του και την Ελπινίκη, την αδελφή του, η οποία ήταν γνωστή για το δυναμισμό της και την ανάμειξή της στα δημόσια πράγματα, αλλά και για τη στενή σχέση της με τον αδελφό της.
Ο Πλούταρχος σημειώνει πως η Ελπινίκη σύναψε με τον Περικλή μία μυστική συμφωνία κατά την οποία ο αδερφός της Κίμων θα αναλάμβανε με 200 πλοία των συμμάχων τις επιχειρήσεις στην Περσία, ενώ ο Περικλής θα διατηρούσε τη δύναμή του μέσα στην πόλη. Πριν όμως τη συγκεκριμένη συμφωνία η Ελπινίκη είχε προδιαθέσει ευνοϊκά τον Περικλή προς τον Κίμωνα, όταν ο αδερφός της κινδύνευε να καταδικαστεί σε θάνατο. Ο Περικλής τότε ήταν ένας από τους κατηγόρους που προέβαλε ο Δήμος, όταν η Ελπινίκη τον συνάντησε για να τον παρακαλέσει εκείνος της χαμογέλασε και της είπε:
[(478)…Ω Ελπινίκη, τη είπεν, είσαι γραία, ώστε τοιαύτα πράγματα να διαπραγματεύησαι.» Ουχ ήττον όμως άπαξ μόνον έλαβε τον λόγον εις το δικαστήριον, καθ’ ό ηναγκασμένος εκ της εκλογής, και ανεχώρησε κατηγορήσας αυτόν ολιγώτερον όλων των άλλων.]
Χαρακτηριστική όμως είναι η ακόλουθη διήγηση του Πλουτάρχου, Περικλής:
[Ότε δε κατέβαινεν από του βήματος, αι μεν άλλαι γυναίκες τον ησπάζοντο και τον έστεφον διά στεφάνων και ταινιών, ως αθλητήν νικηφόρον· η δ’ Ελπινίκη, ελθούσα πλησίον· «Ταύτα, είπεν, εισί θαυμαστά, και στεφάνων άξια, ω Περίκλεις, όστις μας εφόνευσας πολλούς και ανδρείους πολίτας, ουχί πολεμών τους Φοίνικας ουδέ τους Μήδους, καθώς ο Κίμων ο αδελφός μου, αλλά καταστρέφων σύμμαχον πάλιν και συγγενή.» Εν ώ δ’ έλεγε ταύτα η Ελπινίκη, λέγεται ότι ο Περικλής, μειδιάσας ησύχως, τη είπε το του Αρχιλόχου (545)]·
«Γραυς είσαι. Μύρ’ αλείφου ολιγώτερα.»
[(Μετ.) Καθώς κατέβαινε ο Περικλής από το βήμα οι άλλες γυναίκες του έσφιγγαν τα χέρια και τον στεφάνωναν με στεφάνια και ταινίες, σαν αθλητή που νίκησε· η Ελπινίκη όμως πλησίασε κοντά και είπε: τα κατορθώματά σου, Περικλή, είναι θαυμαστά και σου αξίζουν τα στεφάνια, εσένα που έγινες αιτία να χαθούν πολλοί και γενναίοι πολίτες, όχι πολεμώντας Φοίνικες και Μήδους, όπως ο αδελφός μου, αλλά υποτάσσοντας σύμμαχο και συγγενή πόλη (ενν. τη Σάμο). Και ενώ έλεγε αυτά η Ελπινίκη, ο Περικλής χαμογελώντας, χωρίς να χάσει την ψυχραιμία του, της είπε, καθώς λέγεται, το του Αρχιλόχου: «δεν θα αλειφόσουν, γριά γυναίκα, με αρώματα».]
Η Ελπινίκη αρκετές φορές κατάφερε να επηρεάσει τα πολικά πράγματα στην πόλη της Αθήνας, καθώς γνώριζε πως λειτουργούσαν και εξυφαίνονταν τα πολιτικά σχέδια στο παρασκήνιο προς όφελος της μίας ή της άλλης φατρίας ή παράταξης. Ωστόσο η στάση του Περικλή απέναντί της δεν ήταν μία στάση ενός πολιτικού άντρα που απαξιούσε να διαπραγματευτεί μαζί της, επειδή ο ρόλος της γυναίκας, όπως λέγεται, θα έπρεπε να περιορίζεται μόνο στις ανάγκες του οίκου της. Μάλιστα θα της επισημάνει χάριν αστεϊσμού, πέρα από τις όποιες διπλωματικές τους συμφωνίες, πως έχει χάσει πλέον τα θηλυκά της θέλγητρα για να διαπραγματεύεται τέτοιες πολιτικές συμφωνίες. Φαίνεται όμως πως ο Περικλής επηρεασμένος από τα επιχειρήματά της, όπως μας πληροφορεί ο Πλούταρχος, καθώς ήταν αναγκασμένος να πάρει το λόγο ως δημόσιος κατήγορος, το έπραξε μόνο για μία φορά και αφού κατηγόρησε τον Κίμωνα λιγότερο απ’ όλους αποχώρησε από το δικαστήριο.