Συνέντευξη με τον ερευνητή – νευρολόγο του πανεπιστήμιου του Μπέργκεν της Νορβηγίας Χαράλαμπο Τζούλη.
Μιλά για τα ελπιδοφόρα ευρήματα της έρευνας για την αντιμετώπιση της νόσου, για τον τόπο καταγωγής του, τα εφόδια που πρέπει να έχει ένας επιστήμονας, αλλά και για την κατάσταση στην Ελλάδα.
Επιστήμονες από το Πανεπιστήμιο του Μπέργκεν στη Νορβηγία, με επικεφαλής τον Αλεξανδρουπολίτη Χαράλαμπο Τζούλη, προτείνουν έναν διαφορετικό δρόμο για την αντιμετώπιση του Πάρκινσον, πιστεύοντας ότι το μυστικό για τη νόσο βρίσκεται στα μιτοχόνδρια. Τα ευρήματα μπορεί να οδηγήσουν σε μια μελλοντική θεραπεία για την νόσο που επηρεάζει παγκοσμίως περισσότερους από 10 εκατομμύρια ανθρώπους.
Η σχετική δημοσίευση της μελέτης έγινε στο περιοδικό Nature Communications και προκάλεσε κύμα αισιοδοξίας στην παγκόσμια ιατρική κοινότητα.
Επικεφαλής της έρευνας είναι ο νευρολόγος Χαράλαμπος Τζούλης του Τμήματος Κλινικής Ιατρικής του Πανεπιστημίου του Μπέργκεν και του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Χάουκελαντ. Είναι επίσης επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας “Μεταγραφική Επιστήμη στο νευροεκφυλισμό και τη γήρανση” με βασική στόχευση τη διευκρίνιση της αιτιολογίας της νόσου του Πάρκινσον και την ανάπτυξη νέων θεραπειών.
Σήμερα, ο κ. Τζούλης μιλά στη ΓΝΩΜΗ για τη σημαντική αυτή έρευνα, για τους στόχους του, την καθημερινότητά του στη Νορβηγία, τη νοσταλγία του για την πατρίδα, αλλά και για το πώς βλέπει ένας Έλληνας του εξωτερικού την κατάσταση σήμερα στη χώρα μας.
Κύριε Τζούλη, όπως διαβάσαμε στο διεθνή τύπο, η επιστημονική σας ομάδα, στο πανεπιστήμιο του Μπέργκεν, στη Νορβηγία, προτείνει έναν διαφορετικό δρόμο για την αντιμετώπιση του Πάρκινσον. Ποιος είναι αυτός ο δρόμος και σε ποιο σημείο βρισκόμαστε σήμερα, ώστε να πούμε ότι μπορεί να έχει βρεθεί το κλειδί για θεραπεία της νόσου;
Κυρία Ηπειρώτου, σας ευχαριστώ για την ερώτηση. Η νόσος του Πάρκινσον προσβάλλει πάνω από 12.000 άτομα στην Ελλάδα και περισσότερα από 10 εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο. Φέτος συμπληρώθηκαν 200 χρόνια από τότε που ο James Parkinson περιέγραψε την ασθένεια, κι όμως τα αίτια της νόσου παραμένουν άγνωστα. Χωρίς γνώση του μηχανισμού δεν μπορεί να βρεθεί αποτελεσματική θεραπεία για τη αρρώστια.
Τα ευρήματά μας δείχνουν ότι η απάντηση μπορεί να βρίσκεται στα μιτοχόνδρια, τις μικροσκοπικές βιολογικές γεννήτριες του κυττάρου οι οποίες μετατρέπουν τις τροφές που καταναλώνουμε σε ενέργεια. Τα μιτοχόνδρια περιέχουν το δικό τους γενετικό υλικό, γνωστό ως μιτοχονδριακό DNA, το οποίο είναι απαραίτητο για τη λειτουργία τους. Το μιτοχονδριακό DNA όμως φθείρεται σταδιακά με την ηλικία και αυτό συμβάλλει στις ασθένειες του γήρατος.
Ανακαλύψαμε ότι τα εγκεφαλικά κύτταρα υγιών ατόμων μπορούν και αντισταθμίζουν τη συγκέντρωση φθοράς στα μιτοχόνδριά τους, αυξάνοντας την ποσότητα μιτοχονδριακού DNA που περιέχουν. Αυτός ο προστατευτικός μηχανισμός όμως δυσλειτουργεί σε ανθρώπους με τη νόσο του Πάρκινσον, καθιστώντας αυτούς ευάλωτους στη διαρκώς συσσωρευόμενη μιτοχονδριακή βλάβη.
Τα ευρήματά μας αποκαλύπτουν ένα νέο μηχανισμό, ο οποίος φαίνεται να παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της ασθένειας. Πιστεύω ότι αυτή η γνώση μπορεί να μας οδηγήσει σε μια νέα οδό θεραπείας, αλλά έχουμε ακόμα πολλή δουλειά μπροστά μας. Πρώτα πρέπει να κατανοήσουμε γιατί η μιτοχονδριακή ζημιά δεν αντισταθμίζεται στη νόσο του Πάρκινσον ώστε να μπορέσουμε να αναπτύξουμε φάρμακα με τη δυνατότητα να εξισορροπήσουν αυτή τη δυσλειτουργία. Η ομάδα μου εργάζεται εντατικά και μέχρι στιγμής έχουμε ενθαρρυντικά αποτελέσματα στο εργαστήριο.
Επιθυμώ να συμβάλω όσο μπορώ ως ιατρός και ως ερευνητής στη μάχη κατά του νευροεκφυλισμού.
Πώς αποφασίσατε να ασχοληθείτε με το συγκεκριμένο ερευνητικό πεδίο;
Από τα φοιτητικά μου ακόμα χρόνια με ενδιέφερε ιδιαίτερα το νευρικό σύστημα. Εκεί βρίσκονται οι μνήμες, η προσωπικότητα και τα συναισθήματα του ανθρώπου· όλο μας το είναι, αυτό που κάνει τον κάθε άνθρωπο ξεχωριστό και μοναδικό.
Σε νευροεκφυλιστικές ασθένειες, όπως η νόσος του Πάρκινσον και Αλτσχάιμερ, ο εγκέφαλος χάνεται σταδιακά. Κύτταρο προς κύτταρο, τα κινητικά και νοητικά κέντρα ατροφούν και η λειτουργία τους φθίνει. Ο άνθρωπος χάνει την κινητικότητα, τη μνήμη, την προσωπικότητά του και στο τέλος τον ίδιο του τον εαυτό. Το αποτέλεσμα είναι τραγικό και επίπονο για τον ίδιο τον ασθενή αλλά και για την οικογένειά του. Για να θυμηθούμε τα λόγια του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ από το έργο του “Όπως Αγαπάτε”:
Κι η τελευταία πράξη απ’ όλες,
αυτή πού ‘ναι στο τέλος αυτής της περίεργης ιστορίας,
είναι μια δεύτερη παιδική ηλικία και μια λήθη σκέτη,
με δίχως δόντια, δίχως μάτια, δίχως γεύση, δίχως τίποτα.
(Πηγή: Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, Όπως Αγαπάτε: Πράξη 2η, Σκηνή 7η).
Η συχνότητα των νευροεκφυλιστικών νοσημάτων ανεβαίνει όσο αυξάνεται ο μέσος όρος ηλικίας και ασθένειες όπως η Πάρκινσον και Αλτσχάιμερ αποτελούν πλέον έναν από τους πιο επικίνδυνους εχθρούς της ανθρωπότητας. Επιθυμώ να συμβάλω όσο μπορώ ως ιατρός και ως ερευνητής στη μάχη κατά του νευροεκφυλισμού.
Θα συμβουλεύατε ένα νέο επιστήμονα να μετοικήσει σε κάποια χώρα του εξωτερικού, λαμβάνοντας υπόψη τις δυσκολίες που υπάρχουν στην Ελλάδα, ειδικά στον τομέα της έρευνας;
Η επιστήμη δεν έχει σύνορα, ούτε πατρίδες. Η συμβουλή μου είναι η ίδια για όλους τους νέους επιστήμονες από όπου κι αν προέρχονται· να κυνηγήσουν το όνειρό τους και τις φιλοδοξίες τους χωρίς συμβιβασμούς, όσα σύνορα κι αν πρέπει να διασχίσουν, και να επιλέξουν ένα πανεπιστήμιο με υψηλό ακαδημαϊκό επίπεδο στον τομέα τους. Επίσης είναι ιδιαίτερα σημαντικό, να εξασφαλίσουν ένα αξιόλογο διδακτορικό πτυχίο και μεταδιδακτορική εκπαίδευση με διεθνείς δημοσιεύσεις. Αυτά είναι τα άκρως απαραίτητα εφόδια, ώστε να έχουν τη δυνατότητα να εξασφαλίσουν τη δική τους χρηματοδότηση αργότερα και να αυτονομηθούν ως ερευνητές.
Νοσταλγώ ανθρώπους παρά τόπους· τους γονείς μου, Μαρία και Θανάση, τους παιδικούς μου φίλους που μεγαλώσαμε μαζί. Από την Αλεξανδρούπολη έχω τα πρώτα μου βιώματα και τις πρώτες μνήμες.
Νοσταλγείτε τον τόπο καταγωγής σας; Θα σκεπτόσαστε ποτέ να επιστρέψετε;
Ήμουν μόλις 17 ετών όταν έφυγα από την Ελλάδα και έζησα σε τρεις διαφορετικές χώρες. Αισθάνομαι λοιπόν περισσότερο πολίτης του κόσμου παρά κάποιας ιδιαίτερης πατρίδας. Νοσταλγώ ανθρώπους παρά τόπους· τους γονείς μου, Μαρία και Θανάση, τους παιδικούς μου φίλους που μεγαλώσαμε μαζί. Από την Αλεξανδρούπολη έχω τα πρώτα μου βιώματα και τις πρώτες μνήμες. Όταν λοιπόν με ρωτάνε σχετικά με την καταγωγή μου, απαντώ ότι είμαι από την Αλεξανδρούπολη. Όσον αφορά στην επιστροφή μου, είναι αδύνατον να προβλέψει κανείς το μέλλον. Για την ώρα το σπίτι μου είναι στο Μπέργκεν.
Ποια είναι η καθημερινότητα ενός Έλληνα σε μία χώρα, όπως η Νορβηγία; Είναι όντως μία χώρα – πρότυπο;
Η Νορβηγία είναι μια ιδιαίτερη και ίσως λιγότερο γνωστή ευρωπαϊκή χώρα, η οποία συνδυάζει την οικονομική ευρωστία με μία ανθρωποκεντρική κοινωνία πρόνοιας. Η ζωή είναι ευχάριστη και η καθημερινότητα απλούστερη συγκρινόμενη με άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Ο δικός μου τομέας είναι βέβαια ιδιαίτερος και απαιτεί μόχθο. Ούτως ή άλλως δουλεύουμε πολύ, δεν ξεχωρίζουμε την εργασία μας από την προσωπική μας ζωή ούτε και την ημέρα από τη νύχτα. Συχνά μας βρίσκει το ξημέρωμα στα εργαστήρια.
Ποιος είναι ο υψηλότερος στόχος που βάζετε σχετικά με την επαγγελματική σας εξέλιξη;
Να κατανοήσω τις νευροεκφυλιστικές ασθένειες όπως τη νόσο του Πάρκινσον και ίσως – γιατί όχι – το ίδιο το γήρας, ώστε μια μέρα να μπορέσουμε να τα νικήσουμε. Είναι φυσικά υψηλοί αυτοί οι στόχοι και πιθανώς ανέφικτοι κατά τη διάρκεια της δικής μου ζωής. Αλλά οι στόχοι πάντα πρέπει να είναι υψηλοί. Όσο ψηλότερα στοχεύει κανείς τόσο περισσότερα κατορθώνει.
Δε γνωρίζω τι επιφυλάσσει το μέλλον, αλλά η προσπάθεια που κάνει η χώρα είναι υπεράνθρωπη και ο κόσμος περνάει δύσκολες στιγμές.
Πώς βλέπετε την κατάσταση στην Ελλάδα; Υπάρχει ελπίδα να βγει η χώρα από τη στενωπό;
Παρακολουθώ τις πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα με ενδιαφέρον. Δε γνωρίζω τι επιφυλάσσει το μέλλον, αλλά η προσπάθεια που κάνει η χώρα είναι υπεράνθρωπη και ο κόσμος περνάει δύσκολες στιγμές. Ελπίζω, πραγματικά, η οικονομία της χώρας να μπει σύντομα σε ανοδική πορεία και να έχουμε ανάπτυξη.
